{{{1}}}
جیلولوق فاجیعه‌سی؛ 1918-جی ایلین مارت آییندا، مین‌لرجه ، اوزل‌لیک‌له ، و شهرلرینده یاشایان‌لارین سوی‌قیریما معروض قالدیق‌لاری حادیثه.
جیلولوق : تاریخی سوی قیریم دوشن لارین اورمیه – سلمامس – نقده – خوی - شهرلرینه و (آسوری لار) تورئدیک لرینه عایید اولور. بو سوی قیریم دا 200 مین الی 500 مینه یاخین آزربایجانی شیعه مسلمان اولدورلمیش دیر. بو سوی قیرم دا دا یاخین 100 ده 15 فایضینی ندان قئتل عام اولوب لار.
اورمیه حادیثه لری
داغ عسگرآباد کندی: کندی او جمله کندلردن اورمیه ویلایتینده سایلیردی کی اونون جماعاتی کندین بویوک حصار و بدن دیوارلارینا گوره جیلولار و ارمنی لرین قارشی دایانیمیش لار سانکی بونارا باخمیاراق جیلولار و ائرمنی لر 21 شعبان 1336 هجری قمری ده (میلادی1918)کندین بویوک دروازا سینی توپ باغلایب و کندین ایچینه داخل اولوب و بیر بویوک سوی قیریم قالانین ایچریسینده سالیب اوجور کی نقل اولوب یاخین 200 نفر بالاجا اوشاق ،کادین ، کیشی فقط کندین مسجیدینین ایچریسینده پناه گئتریب کی اونارین هامیسینی اولدوروب و بیرنه رحم ائتممیش لر او جمله داغ عسگرآبادین ساکین لرینن اوچ و یا دورد نفر اولولرین آلتیندا جانلاری سلامت قالمیش بئله دییرلر اولولرین سایی کندین مسچیدینده اوقدر چوخی ده اولولرین قانی مسچیدن ایچریسینن ائشیگه سوزولور دی
اورمیهشهرینین بازارینین اودتوتماسی
15 جی گونون تیر آیین 1335 جی قمری ایل ده اورمیه شهرینین خالقی ائو لری نن چیخیب بازارا یولا دوشولر سانکی بازارین اودتوتوپ یانمایغنی گورولر. بیر سرا مردم داوطلب اولوب وسایل لرین ائشیگه چیخاتماسینا بازارین اودون سوندورمئک چالیشالار سانکی بو ایشین هئچ فایداسی یوخ نئجه کی بازارین اونملی یئرلری اود ایچینده یانمیش دیر.بویوک تاجیرلرین ، صرافلارین ،زرگرلرین حجره لری هامیسی اودا ایچینده یانمیش دیر قالان مختصر بازارین آشاغی قیسمتیندن و بازارلرین متوسط کسبه لرین حجره لری اود توتمادان اوزاق قالمیش دیر .بازارین یانماسی خبری اوزامان تجدد روزنامه سینده درج اولوندی.
ارمنی لر،جیلولار و اونلارین حامی لری
ارمنی لر و ترکیه آسوری لاری آذربایجان تورکجه سینده و سینده جیلو اوخونولار بیرنجی دونیا محاربه سینده ضربه وورماق قصدی اوچون عثمانی مملکتینه اوز ایچری سینن روسلارینان ال بیر اولوب عثمانی حکومتینه قارشی چیخدیلار عثمانی حکومتی بو توطئه دن خبرلنیب ارمنی لر و آسوری لارا اوچون اونلاری فیتنه سینی سوندروب و قالان آسوری لر و ارمنی لر غربی آزربایجان منطقه سینده – دا یئرلشیب سانکی بونارا باخمیاراق اونلار آیری بیر فیکیرلری اوز باش لاریندا کئچیدیردیلر و بو منطقه ده ساکن اولان زمان قوای نظامی تشکیل وئریب مسلح اولوب و انگلیس و روسیه کومکلیق لرینن 10 مین نفری ارتش سهمانادیب و ایران حکومتین ضعیفلیکی نن ،باش سویوق لوغینان ایستفاده ائلیب و 1396 جی شمسی ایلینده اورمیه شهرینی اشغال ائدیللر
اورمیه‌نون ترور اولدوقو حاکیمی مسیحی لر طرفیندن
سردار ین اوغلو شهرین بویوک باشلارینان سایلیردی بو کیشینین جدی اورمیه‌دا غلامخان راستانین اولینده بیر آدیلا دوزتمیش دیر کی ایکنجی بویوک مسچید اورمیه شهرینده ساییلیر‌دی .سونرا‌لار عظیم‌السلطنه سردار اونو مرمت و سهمانلادیب سردار مسجیدی آدیلا شهرت تاپمیشدی سردار جیلولوق وقتی اورمیه شهرینین حاکمی اولوب و بو انتیصاب و انتخاب دا مسیحی لرین اوز طرفیندن اولونموش دیر رحمت اله توفیق یازدیغی کیتاب تاریخچه اورمیه‌ده سردارین ترور اولدوغونا بئله ایشاره ائدیر شعبان آیین 1336 قمرینین آخرلاریندا بیر نفر فرهاد آدیلا کندینین راعایا لارینان گوندوز ایشغیلا دارالحکومه گئدیب سردار و میرزا علی آغا مویدالاسلام اتاق دان چیخیب و اندرونی عمارتی نه گئدیگی زامان دا هر ایکی سینی وسط ده کی دهلیز ده گوله لییب و ایکی سی ده او دقیقه جان وئریللر قاتیلین اوزو ده بیر نفر غیر معروف مسیحی دیر اسلحه الینده سردارین ائویندن خارج اولور گئدیب... یازینی اوخویانلار توجه ائدسین‌لر مسیحی‌لر قوردوغو حکومتی و اونون 24 نفری مجلیسی هئر گون اوردا اولوردی مسیحی لر هئچ بیر قورخونان توکولیب دارالحکومیه و شهرین حاکیمینی اولدرورلر بئلنچی بیر زامان‌دا اوبیرسی بیر محله‌لر ده داها نه قیامت توردئجک‌لر
قتل عام اولان ارمنی و جیلولار کوردلر الیینن و اونون ربط سیز اولان مسئله عثمانی تورکلرینه
اورمیه در محاربه عالم سوز کیتابین (ایران رسپوبلیکاسینین ویزارت امورخارجه سندلری) رحمت اله خان معتمدالوزاره (اورمیه دا اولان ویزارتین کارگذارینین یازدیغینا گوره 11 جی شعبان آیین 1336 جی ایل ده بیر هئیت دولت علیه دن و خلیفه گری کل ارامنه آزربایجان دا بو موضوع یا عایید رسیدگی و یئتریمک اوچون اورمیه گئلیللر مسلمان و مسیحی خالقینین حضورون دا مجلیس تشکیل تاپیلیر بو مجلیس ده کی اولان میلت بیر قطع نامه صادیر ائدیر کی اونلارین بیرسی مسلمان لارین الینده و اوبیرسی مسیحی لرین الینده قالیر و اونون 3 جی بندی بونان عبارتیمیش :شمشه یوسف جینابلاری مارشیمون پاتیریاک جنابلاری وکیلی طرفینن اظهار ائدیر بیز کردستان مهاجیرلری کوردلرین طرفیندن اولان تعدی و ظلمون الیندن اولان داوا دان قاباغجا و اونان سونرا ایرانا گئلمیشیک و سیزین اوچون ده معلوم اولدی بونار بیزیم پناه گئترین یئرده بیزدن ال چئکمئدیلر و مارشیمون خلیفه سینی اولدورب لر و اوزلرینین هدف لرینه و آرزولارینا یئتیریب لر و ایند ده ایران دولتینن چوخ تشکوور ائدیریک اوز مملکتینده بیزیم اوچون امان وئریب و اونارین ائولرینده زیندگانلیک ائلیریک و بونان سونرا الله بیر یولی نشان وئرسه و بیزی سلامت یئره هدایت ائدسه بو فرق دن کی بیز ایران رعیتی دئیریک آمما حاضریک ایران رعیتی کیمین ایرانین مطیع و امرینی قبول ائدک و دونیا دا صلح برقرار اولانان سونرا وطنیمیزه قائیداجایک یا دا ایران دا رعیتی قبول ائدیب قالاجایک ایر ایران دولتی بیزی قبول ائتمسه بیزلری بیر سلامت یئره کوچودوب ساکین ائدسین
قایناق
- توحید ملک‌زاده‌دیلمقانی. آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق. تبریز، ۲۰۱۲.
- مجله بلژیکی و ستوک (خاور نزدیک) منتشره ۱۹۳۰
- اورمیه در محاربه عالم سوز - رحمت اله خان معتمد الوزاره - انتشارات شیرازه - صفحه 138
- آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق - دکتر ملک زاده دیلمقانی - انتشارات اختر - صفحه 182
- آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق – دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی – انتشارات هاشمی سودمند و اختر – ۱۳۸۵ – صفحه ۸۲
- مجموعه مجلدات میراث اسلامی، به کوشش رسول جعفریان، جلد دهم،(بخش تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در آذربایجان، تالیف میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویی، به کوشش علی صدرایی خویی)، قم، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ق)، از صفحه ۱۳ تا صفحه ۸۰
- تاریخچه ارومیه- یادداشت‌هایی از سال‌های جنگ اول جهانی و اشوب‌های بعد از آن – رحمت اله توفیق –- انتشارات شیرازه کتاب- ۱۳۸۹ – صفحه ۴۲
- ارومیه در محاربه عالم سوز – اسناد وزرات امورخارجه ایران - رحمت اله خان معتمدالوزاره – به کوشش کاوه بیات – انتشارات شیرازه کتاب – ۱۳۸۹ – صفحه ۱۲۵
- کیتاب تاریخ وجغرافیای میاندوآب،یازان جمشید محبوبی
- کیتاب تاریخ سلماس،نشر تبریز، یازان توحید ملك زاده دیلمقانی
همچین باخ