Top atılan
(ilk atəş)
Bu məqalədə 1919–cu ilin aprel ayında Laçında Daşnaq Andranik Uzunyanın 20 minlik quldur dəstəsinə Sultan bəyin rəhbərliyi altında Laçınlı iğidlər tərəfindən vurulan öldürücü zərbənin indiyə qədər görünməyən (yazılmayan) tərəfləri barədədir. İlk olaraq öz bilik və maddi imkanların millətinin təhlükəsizliynin təmin olunmasına, güzəranın yüksəlməsinə sərf edərək ömürlərinin qalan hissəsini qürbətdə muhacir həyatı yaşayaraq dünyasını dəyüşən və dölət orqanlarımız tərəfindən vaxtında halal haqqını almayan bu el qəhrəmanları haqqında.
1 hissə
Sultan Paşa bəy oğlu Sultanov 1871 ci- ildə indiki laçın rayonunun Qasımuşağı obasının Kürdhacı kəndində anadan olub.Orta təhsilini Gəncə şəhərində aldıqdqn sonra Sanpeterburq şəhərinə gedərək hərbi akademiyaya daxil olur . Naməlum səbəbdən ali təhsilini yarımçıq qoyan Sultan bəy öz obasına qaydaraq təsərrüfat işləri ilə məşğul olur. Artıq həmin dövrdə yaxın ərazilərdə ermənilər azərbaycanlı-türk əhaliyə qarşı qırğınlar törədərək dinc əhaliyə divan tuturdu. Sultan bəy əhalinin təhlükəsizliyin təmin etməklə yanaşı Kürd hacı kəndinin yaxılığında Yağ-pedir zavodu tikdirmişdi. Zavoda süd dağdan saxsı borular vasitəsi ilə axıdılır və emal olunurdu. Sulltan bəyin tikdirdiyi taxta zavodunda düyada ancaq Laçında bitən qırmızı palıddan hazırlanan taxta materalları Fransaya ixrac edilərək şərab və mebel sənayesində əvəzsiz xam mal kimi istifadə edilirdi. Birinci dünya muhaibəsi zmanı və sonrakı dövrlərdə Türkiyədə əhali aclıq təhlükəsi ilə qarşılaşan zamalar Sultan bəyin göndərdiyi ərzaq karvanları Xudafərin körpüsündən keçərək iran ərazisi ilə Türk qardaşlarımıza çatdırılır,əvəzində Azərbaycanda əhalinin müdafiyəsi üçün mümkün olan qədər silah-sursat gətirilirdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra Azərbaycan xalq Cummuriyyətinin qurucularının və tərəftarlarının fiziki məhv edilməsinə,tutularaq Sibirə sürgünə göndərilməsinə başlandı. Yenədə Azərbacanda baş verən bolşeviklərin törətdiyi qırğınlarda ermənilər daha çox canfəşanlıq edirdilər. Regionda baş verən hadisələri diqqətlə izləyən Soltan bəy yaxın adamları ilə Azərbaycanı tərk edərək İrana sonra isə Türkiyəyə köçdü. Türkiyədə Sultan bəyi qəhrəman kimi qarşladılar. Ona Türkiyədə yaşaması üçün lazım olan bütün şəraiti yaratsalarda Sultan bəy Qars vilayətinin Koç köy kəndini seçdi. Çünki Qarsdan Laçın dağları görünürdü.Sultan bəy Türkiyədə yaşadığı müddətə xeyriyyəçilik fəaliyyətin davam etdirərək bölgənin ən nüfuzlu səxavətli şəxslərindən hesab edilirdi. Sultan bəyin muhacirətdə oldug illərdə Laçında yeni hökumətin nümayındələri onun mülklərini müsadirə edərək kolxoz təsərrüfatına qatdılar.Qohumlarının bir qismi həbs edildi,digərləri isə Laçından köçərək daha təhlükəsiz ərazilərə getdilər.Qürbətdə vətən həsrətinə dözməyən bəylər- bəyi Sultan bəy 1955-ci ildəTürkiyədə Koç köydə vəfat edərək həmin kəndin qəbirsanlığında dəfn edilmişdir. Xosrov Paşa bəy oglu Sultanov 1879 cu ilin may ayının 10-da indiki Laçın rayonunun Kürdhacı kəndində anadan olub. O, ilk təhsilini Gəncə Gimnaziyasında aldıqdan sonra atasının təkidi ilə əvvəlcə Odessada sonra isə Xarkov şəhərində ali tibb təhsil almışdır. Təhsil aldığı müddətdə Xosrov bəy tələbələr arasında maddi təminat baxımdan seçilsədə o heç vaxt qürrələnməz,əksinə imkansız tələbələrə kömək edərdi. Xosrov bəyin mərd-qorxmaz müsəlman bir gənc oldugun qəbul etməyən bir rus zbiti onunla mubahisə edərək onu duelə çagırır. Xosrov bəy gənc olmasına baxmayaraq silahla mükəmməl davranmagın dueldə sübut edərək ,özü yaralansada zabiti öldürür.1903 cü ildə ali təhsilini bitirərək vətənə qayıdan Xosrov bəy bir müddət həkim işləyir.O, atasından miras qalmış var dövləti və qazanfıgı bilikləri xalqının mariflənməsinə-saglamlığının qorunmasına sərf edir.O,Azərbaycanda milli hökumətin qurulmasına ən çox əmək sərf edən Azərbaycan ziyalısı idi. 1918 ci ilin may ayının 28-də Tiflis şəhərində Azərbaycan Milli Şurasının elan etdiyi “ İstiqlal Bəyamnaməsinə”imza atan 26 nəfərdən biridə Xosrov bəy Sultanov olmuşdur. Həmin iclasda Xosrov bəyin şəxsi keyfiyətləri nəzərə alınaraq Azərbaycan Cumhuriyyətinin ilk Müdfiə Naziri təyin edilir. 1918-ci ilin iyun ayında ölkədə qarışıqlq yaradan erməni-rus hərbi Birliklərinin qısa müddətdə ləğv edilməsi üçün Xosrov bəy çox iş gördü. Az vaxt ərzində Azərbaycan Milli ordusunun yaranmasına nail olur. 1918-ci ilin sonu və sonrakı dövrlərdə Zəngəzurda –Qarabağda və ətraf ərazilərdə ermənilərin törətdikləri qırğınların qarşısın almaq məqsədiilə1919-cu ilin 25 yanvarında Qarabağ “ General Qubernatorluğu” yaradıldı, Qarabağ-Zəngəzur-Cavanşir və Cəbrayıl qəzaları Qarabag General Qubernatorluğuna tabe edildi. Xosrov bəy nəslinin Qarabağ və ətrafı ərazilərdəki nifuzu, Xosrov bəyin şəxsi keyfiyyətləri nəzərə alınaraq 1919cu ilin yanvar ayının 25 də Qarabağ General Qubernatoru təyin edildi. Xosrov bəy harada hansı vəzifədə işləməsindən asılı olmayaraq çevik qərar vermək qaliyyətinə malik olan nüfuzlu bir bəy idi. Xosrov bəy 1919 cu ilin 10 fevralında Şuşaya gəldi. İlk olaraq Şuşa şəhərində ermənilərin topladığı silahları müsadirə etdirərək,silah tədarükü ilə məşğul olan erməniləri həbs etdirdi. Şuşaya Xosrov bəyin gəlişi azərbaycanlı əhalinin təhqir olunaraq fiziki məhv edilməsinin qarşısın aldı. Bölgədə əmin-amanlıq yarandı. 1919 cu il ərzində Qarabağ Qubernatorluğu ərazilərində baş verən hadisələrlə xüsus ilə Laçında baş verən hadisələri dəyərli oxucularımız 2- ci hissədə tanış olacaqlar. İndi isə Xosrov bəyin sonrakı talehi barədə bildiklərimiz. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Cumhuriyyət Qurucularının təqib olunması., tutularaq sürgün olunması dövrü başlayır. Xosrov bəy 1923-cü ildə İranada sonra isə Türkiyədə, Fransada həkim kimi muhacir həyatı yaşayır. Deyildiyinə görə Almaniyada 10 il Tibb Unveristetinin prafessoru işləyir. Sağlıqları dövrfdə vətənlərinə dönə bilməyən bu iki qardaş el qəhrəmanları mhacirətdə dünyaların dəyişirlər. Xosrov bəy Sultanov 1943-cü ildə Türkiyənin İstambul şəhərində Teri köy qəbirsanlığında dəfn edilib.Soltan və Xosrov bəy Sultanov qardaşlarının muhacir həyatları barədə dolğun məlumatımız olmadığı üçün həmin dövr haqqında müzakirələri oxucuların ixiyarına buraxırıq.
2-ci hissə.
20–ci əsrin əvvələri Azərbaycanda baş verən hadisələr xalqın qan yaddaşında əbədi qalacaqdır.Bakıda – Qubada, Şirvan Zonasında daşnaq – rus quldur dəstələri Stepan Şaumyanın rəhbərliyi altında yerli Türk – Azərbaycanlı əhalini ən qəddar üsullarla kütləvi surətdə məhv edərək var-dövlətin talan etmiş, yaşayış məskənlərin yandırmışlar. Məqsədləri min illələ dövlətçilik tarixi olan Azərbaycanı və yerli Azərbaycanlı əhalini tamamilə məhv edərək bu ərazilərdə erməni dövləti yaratmaq idi. Onların məqsədi Azərbaycanın bütün ərazilərində erməni qırğınları törədərək əhalini məhv etmək sağ qalanları isə uzaq ölkələrə köçməyə məcbur etmək olmuşdur.
1-ci Dünya müharibəsi zamanı Türkiyədə ölkə daxilində təxribatlar həyata keçirərək düşmənlərə xidmət göstərən ermənilər döyüş gedən ərazilərdən köçürülərək daha təhlükəsiz yerlərə aparılmışlar.Lakin Osmanlı – Türk opdusunun generalı rütbəsinə qədər yüksəlmiş erməni Andranik cəbhədə düşmən tərəfin xeyrinə təxribatlar törətdiyinə görə, türk generalı adına ləkə gətirən hərəkətlərə yol verdiyinə görə cəzalanacağını hiss edərək ordudan qaçmışdır.O, ətrafına erməni mənşəli quldurları toplayaraq Türkiyə ərazisində Türklərə qarşı çoxlu sayda talanlar – qırğınlar törətmişlər.İngilis – Fransız , Rus hərbi dairələrindən hərbi, malliyə yardımı alan Andranikin quldur dəstələri getdikcə daha da azğınlaşırdılar.
Stepan Şaumyandan təlimat alan quldur Andranikin və Qaragen Niydenin dəstələri ilə Qərbi Azərbaycana soxuldular. Onlar İrəvanda – Dərələyəzdə, Göyçə mahalında, Zəngəzurda və digər ərazilərdə Azərbaycanlı kəndlərə hücum edərək misli görünməmiş talanlar – qırğınlar törədirdilər.Bu talanların - qırğınların miqyası gün bəgün genişlənirdi. 1919 – ci ildə Şuşada General Qubernator işləyən Xosrov bəy Soltanovun erməni quldurlarının törətdiyi qırğınların qarşısın almaq məqsədi ilə Bakıya yazdığı məktublarda istədiyi hərbi və mənəvi kömək isə göndərilmirdi. Qərbi Azərbaycanda cəzasızlıqdan ruhlanan quldur Andranik Qarabağa, ordan isə Azərbaycanın digər ərazilərinə hücum edərək Kür çayı ətrafında Şaumyanın hərbi dəstəsi ilə birləşmək qərarına gəlir. Lakin Laçın bölğəsinin ən nüfuzlu – hörmətli igid bəyi Soltan bəydən qorxduğu üçün onu aldadaraq özünün quldur dəstəsilə saki döyüşsüz Qarabağa keçmək istəyir.
Soltan bəy və qardaşı Xosrov bəy nəinki laçın bölgəsində, Zəngəzurda, Qarabağda və digər yaxın ərazilərdə hörmətə - nüfuza malik olan söz və güc sahibi idilər.Onlar yaxşı bilirdi ki, Andranikin dəstəsinin Qarabağa keçməsi xoş niyyətli deyil.Daşnaklar Qarabağın əhalisinə divan tutaraq daha irəli getmək və Şaumyanın quldur dəstəsi ilə birləşərək Azərbaycanlıların bu ərazilərdə yaşamasına son qoymaq istəyir.1919-cu ilin yazında Andranikin elçiləri həkəri çayının sahilində Soltan bəylə görüşərək ona Andranikin salamlarını çatdıraraq bu ərazidən unun silahlı dəstəsinin Abdallardan Qarabaga təhlükəsis keçməsi müqabilində ona çoxlu qızıl,daş-qaş vəd edirlər. Elçiləri təmkinlə dinləyən Soltan bəy ,karvan keçən ərazinin təhlükəsizliyin təmin etmək üçün silahlı dəstə rəhbərləri ilə söhbət etmək üçün bir həftə vaxt etiyac olduğun bildirir.Soltan bəy Şuşaya gələrək Əməliyat şəraitin Xosrov bəy ilə müzakirə edir. Xosrov və Soltan bəy qardaşları qəti qərara aldılar ki, Andranikin qoşununu Laçın ərazisindən Qarabağa buraxmaq olmaz, düşmənə qəti zərbə vurulmalıdır.Onlar döyüş gedəcək ərazini məhz Zabux kəndinin arxasındakı Salvar zəmi yüksəkliyi ilə Laçının (Abdalların) arasındakı ərazini seçdilər ki, bu ərazi çətin keçilən keçidlərdən ibarət olmaqla meşəlik və kol – kosluq idi.El yolunun alt hissəsi 500 metr məsafəyə qədər dərin uçurum olmaqla Həkərri çayında qurtarırdı.Həkəri çayının daşması düşmənə öldürücü zərbə vurmağa şərait yaradırdı.Sultan bəy geri qayıdaraq erməni elçilərə vəd edilən qızıl,daş-qaş əvəzinə silah göndərilməsin istədi. 3 gün sonra vədə yerində Sultan bəyin adamları ermınilərdən 20 qatıryükü silahı təfil aldı.
Soltan bəyin hərbi bacarığı özünü məhz 1919 – ci ilin mart ayının sonu, aprel ayının əvvəlində Zabux dərəsi (Tat dərəsi) tarixi döyüşündə göstərdi.O,Abdallar istiqiqamətindən Piçənis kəndindən Seyid Həmid aganın dəstəsini, Cağazur kəndindən Ağaməmmədin dəstəsinə düşmən qüvvələri Zabux kəndin keçəndən sonra onların arxasına keçərək mövqe tutmağı, Bağırbəylidən Abduləli bəyə, Ağanusdan Qəhrəman bəyə, Cəfər yüzbaşının adamlarına Həkərri çayının sol sahili boyu çaydan aralı meşədə mövqe tutmaq tapşırığı verdi.Onlara döyüşə düşmən qüvvələrinin Həkərri çayına sıxışdırılan zaman qoşulacaqları haqda tapşırıq verdi. Zabuxdan, Xallalıdan, Mərkizdən, Susdan, Qızılcadan-Topçu Dosməmmədin, Mahmud oğlu Musanın, Cəfərin, Ovçu Ələkbərin, Dadaş,İskəndərin,Lətifin dəstələri el yolunun üst hissəsində əsasqüvvələrlə hücumda birgə iştirak əmri verilmişdi. Soltan bəy bütün dəstələrin başçıları ilə ayrı – ayrılıqla söhbət edərək düşmənə verməmək tapşırığın verərək bildirdi ki, heç kəs icazəsiz atəş açmasın, çünki atəş əmri top atəşi olacaqdır. 3 gün müddətində döyüş mövqelərində keşikdə dayanmaq əmri verildi.
Şalvar zəmi yüksəkliyi el yolundan 150 metr yüksəklikdə strateji baxımdan çox əlverişli bir mövqe idi.Ordan Həkərri çay boyu bütün əraziləri, Araz çayına qədər Laçına, üzü yuxarı çay ətrafı bütün ərazilərə nəzarət etmək mümkün idi.Son yüz ilə yaxın müddətdir ki, Salvar zəmi yüksəkliyi el arasında Top atılan adlanır.
İlk top atəşini açacaq şəxs Qızılca kəndindən Dosməmməd geniş imkanlara malik olan çox səxavətli, qorxmaz və döyüşgən bir adam idi.Onun əsas gəlir mənbəyi çoxlu sayda mal – qarasının olması idi. O, qazandığı puldan kiçik silahlarla yanaşı yüngül türk topu almışdı. Xüsusilə əvvəlki illərdəki erməni basqınları zamanı ermənilərə öldürücü zərbələr vurmuşdur. O, yaxın kəndlərdən Zabuğa, Mərkizə,
Susa, Mollalar kəndlərinə erməni hücumu zamanı düşmənlərin qarşısının alınması üçün yerli camaata silah – sursat paylamış və onlarla birgə vuruşmuşdur.Heç təsadüfü deyil ki, Dosməmmədin fədakarlığı, qoçaqlığı nəticəsində Qızılca kəndini ermənilər yandıra bilməmişlər. Soltan bəy şəxsən özü Şalvar zəmi yüksəkliyindən Abdallara qədər olan 15 km məsafədə qurulmuş mövqeləri gəzərək döyüşçülərinə məsləhət – tapşırıqlarını verirdi. Düşmən qüvvələri keçəcəyi Tat dərəsindən 5 ailə, Bəylikdən 8 ailə köçürülərək təhlükəsiz yerə aparılmışdı.Cəfər yüzbaşıya xüsusilə tapşırılmışdır ki, döyüş zamanı əgər daşnaqlar çayı keçərlərsə onları qətiyyən Yağlı dərəyə (sonradan bu dərəyə Qanlı dərə adı veriləcəkdi) buraxmaq olmaz.Xosrov bəyin yaxından köməyi ilə Soltan bəyin döyüşçülərinə kifayət qədər silah – sursat paylanmışdır. Soltan bəy ön mövqelərə ancaq döyüş təcrübəsi olan nişançıları yerləşdirmişdi.
Döyüş ərəfəsində havaların xoş – isti keçməsi nəticəsində Həkərri çayının daşması döyüş zamanı igidlərimizin mövqelərin daha da gücləndirirdi.Ən nəhayət son hazırlıq Soltan bəyə xəbər verilir ki, düşmən qüvvələri Zabux kəndinin qaşından , Gorus tərəfdən hərəkətdədir.Hamı mövqelərdə yerlərini bir daha yoxlayaraq son döyüşə hazır vəziyyətə gətirildi. Heç kəs icazəsiz atəş aça bilməz.Andranik və onun quldur dəstəsi Qarabağda və digər ərazilərdəki Azərbaycanlılara qarşı yenidən törədəcəkləri qətliyamlar haqqında fikirləşərək məzlum görkəmdə irəliləyirdilər.Onlar əsasən yüngül silahlarla silahlanmışdılar.20 – yə yaxın üstü bağlı arabalarda ərzaq məhsulları ilə yanaşı silah və sursatın olduğu hiss olunurdu.Ən nəhayət saat 11 – 12 radələrində düşmən qüvvələri ətraf ərazilərə boylana – boylana Şalvar zəmi yüksəkliyindən keçərək Laçın istiqamətində irəliləyirdilər.Ətraf ərazilərə tez – tez baxmaları, ətrafdakı ölü sükut onları daha da qorxudurdu.Andranik at belində mauzeri tez – tez çıxararaq bu ərazidən gecikmədən keçməyi tapşırırdı.Soltan bəy Andraniki Türkiyədə və Qərbi Azərbaycan ərazilərində törətdiyi vəhşiliklərə, qətliyanlara görə Laçından Qarabağa buraxa bilməzdi.Onun bəylik qüruru millətinə bağlılığı düşməndən intiqam almağa səsləyirdi.Çünki həmin vaxt Laçınlı igidlərin daşnaqların əsas qüvvələrinə vurduğu zərbə, onlardan aldığı intiqam olmasa idi indiki Azərbaycan ərazilərində azərbaycanlıların yaşaması mümkün olmazdı.Düşmən qüvvələrinin ilk dəstəsi Abdallardakı qəbrisanlığa çatarkən araxasındakı qüvvələr Şalvar zəmi aşırımında keçərək tam nal şəkilli mühasirəyə daxil oldular.Kifayət qədər təmkinli olan qəhərəman Soltan bəy Dosməmmədə atəş işarəsin verdi.Bir an içərisində ölü sükut hökm sürən dərələri topun dəhşətli səsi lərzəyə gətirdi.Qaniçən düşmən üzərinə hücum başladı.Soltan bəy öz yaxın adamlarına Andranikin ancaq ölüsünü gətirmək əmri verilmişdi. Erməniləri igid babalarımız Həkərri çayı istiqamətində sıxışdırdıqca ölənlərin sayı artırdı.Özlərini güclülər qarşısında qorxaq – məzlum göstərən erməni quldurları Həkərri çayından keçərək qaçmaq istəsələr də ,qarşı tərəfdən atəşlə qarşılaşdılar.Sanki Həkərri çayı igid eloğlularımızla düşməndən intiqam almaq üçün yarışa girmişdi.Çayın qəzəblənmiş suyu qırmızı rəngə boyanmışdı. Atılan güllələrdən canını qurtaran quldurları Həkərri çayı ağuşuna alaraq məhv edirdi.50 km – lərlə uzaqlardan pulomyotların, topların və digər silahların səsi aydın eşidilirdi.Tərəflər arasında əsl ölüm – dirim mübarizəsi gedirdi.
Ağamməd 100 nəfərlik dəstəsi ilə Zabux kəndinin arxasında Həkərri çayının nisbətən seyrək - düzənlik ərazisinə düşərək çayın axarı istiqamətində qaçan yüzlərlə quldurlarla döyüşə atıldılar. Döyüşdə odlu silahlarla yanaşı opta əsrlərə xas döyüş üsullarından xəncərlərdən də istifadə edilirdi.Ağamməd yaxşı bilirdi ki, Azərbaycanlı qadına, qocaya, uşaqlara belə aman verməyən düşmənlərə heç vaxt aman vermək olmazdı.Sursatın (patronun) tükəndiyin görən Ağamməd Şalvar zəmi istiqamətə kömək gətirmək üçün 2 nəfər göndərdi.Az sonra onlara Soltan bəy 5 xurcun patron göndərdi.Əsas kömək isə dostu Dosməmmədin 50 nəfərlik dəstəsi oldu.Çayın axarı boyu axaraq qaçmaq istəyən daşnaqların sayı getdikcə artır hava isə axşama doğru qaralırdı.Vəziyyətin ağırlığın başa düşən bu 2 qardaş tez – tez öz adamlarına qışqırır, onları döyüşdən soyumamağa çağırırdı.Əsl qladiator sayağı döyüş gedirdi.Öldürülən quldurların sayı an – baan artırdı.Cəngavərlərimiz biri – birini tez – tez intiqama çağırır, ruhdan düşməyə qoymurdu.Soltan bəyin əsas qüvvələri isə Tat dərəsi bağları və Həkərri çayı istiqamətində düşmənin mühasirə həlqəsini getdikcə daraldırdı.Minlərlə Türkü, xüsusi ilə qoca, qadın və uşaqlara aman verməyən daşnaq cəlladları tülkü kimi cilidlərini dəyişərək yalvarır, aman istəyirdilər.Lakin əmr qəti idi günahsız qardaş – bacılarımızın qanı alınmalıdır.Sanki Həkərri çayıda igidlərimizin qəhramanlığından coşa gələrək düşmən qanından al qırmızı rəngə boyanmışdı.İgid eloğlularımızın bu intiqam döyüşü Abdallardan Həkərri çayının axarı boyu 2 çay qovuşana, Sınıq körpüyə qədər təqribən 20 – 25 km məsafədə hər 2 sahil boyu bütün gecəni davam etdi.Soltan bəyin bu döyüş zamanı daha çevik – ağıllı bir hərbçi olması keyfiyyəti özünü göstərdi.Onun dəstəsindən 100 nəfərdən artıq igid eloğlumuz xalqının yolunda canını fəda etdi,200 - ə yaxın döyüşçü isə yaralandı.Bu döyüş zamanı erməni xisləti,onların güc qarşısındakı qorxaqlığıda özünü büruzə verdi. Andranik Uzunyan öz quldur dəstəsin döyüş meydanında başsız qoyaraq gecə ikən çaydan keçərək meşəyə girdi, 10 nəfərlik dəstə ilə Tikanlı zəmiyə, ordan isə Araz çayı istiqamətində İrana qaçdı.Bir sutka davam edən intiqam döyüşü igidlərimizin qələbəsi ilə başa çatdı.Bir gün sonra həlak olmuş döyüşçülərimizin meyitləri dəfn olunmaq üçün öz kəndlərinə yola salındı, yaralılara dava – darman verərək evlərinə göndərildi. Döyüşün 2 – ci gününün sonunda Abdallardan Həkərri çayı boyu Sınıq körpüyə qədər ərazidə olan daşların, ağacların, kolların saylndan çox düşmən əsgərlərinin cəsədləri səpələnmişdi.Hələ uzun müddət bu ərazilərə insan cəsədlərinin üfunətinin qoxusundan, onun xofundan heç kəs gedə bilinməyəcək.Soltan bəy döyüşdə xüsusi fərqlənmiş dəstələrin başçılarını yanına çağırtdıraraq hər birinə təşəkkür etdi.Hörmət əlaməti olaraq beş atılan tüfəngin Ağammədə və şəxsi xəncərin isə bütün paltarı erməni qanına boyanmış Dosməmmədə hədiyyə etdi.
1919 – ci ildə Laçının Zabux – Tat dərəsində Soltan bəyin rəhbərliyi altında Laçınlı igidlərin erməni quldurlarına vurduğu zərbə əvvəlki illərdə ermənilərin Azərbaycanlı əhaliyə qarşı törətdikləri soyqırımlara ən layiqli cavabdır.
Bizlər bu günlərdəki xoş güzəranımız üçün o igidlərə borcluyuq.
20 Aprel 2012-ci il
Qızılca kənd sakini Asif İsayev.