İstifadəçi:NarminSafarova94/Xroniki travmatik ensefalopatiya

Xroniki travmatik ensefalopatiya - (XTE, boksçu ensefalopatiyası, boksçu travmatik ensefalopatiyası, boksçu demansı) təkrarlanan kəllə-beyin travması ilə əlaqəli neyrodegenerativ xəstəlikdir. Ensefalopatiyanın simptomları özünü davranış problemləri, əhval-ruhiyyə problemləri və düşüncə problemləri olaraq göstərə bilir.Xəstəlik vaxt keçdikcə ağırlaşır və Demensiyaya səbəb olur. İntihar riskinin atmasına səbəb olub - olmadığı isə hələki elmə məlum deyil.

Ən çox boks, [kikboksinq]], qarışıq döyüş və Muay tay kimi döyüş idman növləri ilə məşğul olan idmançılarda, Amerika futbolu, Avstraliya qaydaları futbolu, güləş, xokkey və reqbi kimi təmasla vasitəli idman növləri ilə məşğul olan idmançılarda qeydə alınmışdır. Digər risk faktorlarına hərbi travma, məişət zorakılığı və təkrarlanan baş travmaları daxildir. Xəstəliyin əmələ gəlməsinə səbəb olan xəsarətlərin dəqiq sayı məlum deyildir və 2022-ci ildən etibarən dəqiq diaqnoz yalnız Meyityarma yolu ilə qoyula bilər. Xəstəlik tauopatiya kimi təsnif edilir. Bu xəstəliyin xüsusi bir müalicəsi yoxdur. Kəllə-beyin travması almış insanlar arasında insidentin təxminən 30% olduğu aşkar edilmişdir, lakin populyasiya nisbəti dəqiq müəyyən edilməmişdir. Təkrarlanan kəllə-beyin travması nəticəsində yaranan beyin zədələnməsi ilə bağlı araşdırmalar 1920-ci illərdə başlamışdır. Profilaktika tətbirləri kimi bəzi idman növlərinin qaydalarının dəyişdirilməsi təklif olunmuşdur.

Tarixi

Xəstəliyi ilk dəfə 1928-ci ildə Amerikalı Harrison Stanford Martland təsvir etmişdir.

Simptomları

Xəstəliyin simptomları dörd mərhələdən keçir və bir qayda olaraq insanın təkrarlanan yüngül travmatik beyin zədələnməsindən səkkiz-on il sonra ortaya çıxır. Birinci mərhələdə orientasiya pozğunluğu, başgicəllənmə və baş ağrısı kimi simptomlar nəzərə çarpır. Yaddaş itkisi, sosial qeyri-sabitlik, impulsiv davranış və düşüncə zəifliyi ikinci mərhələ simptomları olaraq özünü göstərir. Üçüncü və dördüncü mərhələlərə isə inkişaf etmiş demans, hərəkət pozğunluqları, hipotimiya, nitq pozğunluqları, hissiyat pozğunluqları, titrəmələr, başgicəllənmə, karlıq, depressiya və intihar düşüncələri daxildir. Əlavə simptomlar arasında dizartriya,disfagiya, amneziya kimi koqnitiv pozğunluq və ptozis kimi göz anomaliyaları yer alır. Bu vəziyyət özünü demans və ya zehni qabiliyyətin azalması, yaddaş problemləri, başgicəllənmə ,yerimə qabiliyyətində pozğunluq , parkinsonizm, titrəmə və koordinasiya çatışmazlığı ilə özünü göstərir. Bu da nitq problemlərinə və qeyri-sabit yerişə səbəb ola bilir. Xroniki travmatik ensefalopatiyası olan xəstələr qeyri-münasib və ya qəfil davranışlara meylli olurlar və xəstələr qısqanclıq , paranoya kimi davranışlar nümayiş etdirə bilirlər.

Epidemiologiya

Çoxlu miqdarda kəllə-beyin travması keçmişi olan şəxslər arasında insidentin təxminən 30% olduğu aşkar edilmişdir lakin , populyasiya göstəriciləri dəqiq müəyyən edilməmişdir. Ən çox qeydə alınmış hallar uzun müddət ərzində yüngül, təkrarlanan baş zərbələri olan idmançılar arasında olmuşdur. Müxtəlif təcrübələr nəticəsində baş hissəsinə alınan təkrarlanan sarsıntılar və zərbələr XTE-yə səbəb olduğu müəyyən edilmişdir. Xüsusilə də boks, Amerika futbolu, Avstraliya futbolu, güləş, qarışıq döyüş sənətləri, xokkey, reqbi və futbol kimi idman növlərini ilə məşğul olanlarda qeydə alınmışdır. 2017-ci ildəki vəziyyətə əsasən xəstəliyin futbolçularda tez-tez topa baş vurması halları ilə əlaqəli olub-olmadığı dəqiq aydın deyildir.. Digər potensial risk faktorlarına hərbi qulluqçular (partlayıcı maddələrə və ya iri çaplı sursatlara təkrar məruz qalma), məişət zorakılığı və təkrarlanan baş zərbələri daxildir. Bu vəziyyətin əmələ gəlməsi üçün lazım olan travmanın dəqiq miqdarı məlum deyildir , belə ki , xəstəlik illər ərzində formalaşa bilər. Beysbolda da XTE halları qeydə alınmışdır. 2017-ci ildə həlak olan futbolçuların beyinləri üzərində aparılan araşdırmaya görə, NFL oyunçularının beyninin 99%, CFL oyunçularının 88%, yarı peşəkar oyunçuların 64%, kollec futbolçularının 91% və orta məktəb futbolçularının isə 21%-ində XTE halı müəyyən edilmişdir.

Etiologiyası

Boksçularda travmatik ensefalopatiyanın inkişafı üçün risk faktorları 28 yaşdan yuxarı aktiv boks karyerası olması , 10 ildən çox boksla məşğul olması , 150 və ya daha çox boks yarışında iştirak etməsidir.

Patogenez

Keçmiş peşəkar boksçuların beyinlərində aşkar edilən patoloji dəyişikliklərə serebellar Purkinje hüceyrələrinin itirilməsi ilə serebellar degenerasiya, qara maddənin degenerasiyası, boz maddədə neyrofibrilyar dolaşıqların olması və şəffaf septumun boşluğunun (cavum septum pellucidum) olması aiddir. Bu xəstəliyi olan boksçuların beynində serebral atrofiya əlamətləri, mədəciklərin və şəffaf septumun boşluğunun böyüməsi, şəffaf septumun boşluğunun divarlarında çoxsaylı fenestrasiyaların olması müəyyən edilmişdir.

Diaqnostika

Canlı halda insanlara XTE diaqnozu qoyula bilməz, belə ki , bunu ancaq meyityarma zamanı aşkar etmək mümkündür. Bəzi tədqiqatların nəticəsində XTE ilə oxşar əlamətlər və simptomlar nəzərə çarpsa da, onların canlı halda insanda varlığını sübut edə biləcək qəti bir test yoxdur. XTE xəstəliyinin əlamətləri Altsheymer xəstəliyi kimi digər nevroloji xəstəliklərin əlamətləri ilə demək olar ki , eynidir. Dəqiq biomarkerlərin olmaması nəticəsində XTE bir insanın həyatı boyu diaqnoz edilə bilmir. Beyin sarsıntıları struktursuz zədələrdir və beyində qanaxma ilə nəticələnmir, buna görə də əksər beyin sarsıntıları KT və ya MRT kimi müntəzəm neyroimoqrafiya tədqiqatlarında görünmür.

Müalicəsi

Altsheymer xəstəliyi kimi, Xroniki Travmatik Ensefalopatiya da dəqiq müalicəsi və geri dönüşü olmayan demensiyanın bir formasıdır. Alzheymer xəstəliyinin müalicəsi zamanı istifadə edilən bir çox dərmanlardan , oxşar simptomları olan XTE xəstəliyinin müalicəsi zamanı da istifadə edilir və eyni dərəcəli təsir göstərir. Parkinson xəstəliyini müalicə etmək üçün istifadə edilən dərmanlar bəzən XTE ilə əlaqəli fiziki titrəmələri idarə etmək üçün də istifadə olunur.

Profilaktika

Profilaktik tədbir olaraq dəbilqə və ağız qoruyucularından istifadə edilməsi təklif edilmiş , lakin keçirilən tədqiqatlara əsasən bu vəsaitlərdən heç birinin yüksək əhəmiyyət kəsb etmədiyi müyyən olunsa da hər iki vəsaitin birbaşa baş travmasını azaltdığı aydın olmuşdur. Dəbilqələr vasitəsilə beyin sirkələnməsinin tam qarşısını almaq mümkün olmasa da aparılan araşdırmalar dəbilqələrin zərbələrin gücünü müəyyən qədər azaltdığını göstərir.Təkrarlanan zərbələrin XTE xəstəliyi riskini artırdığı düşünülsə də aparılan aktual təcrübələr beyin sirkələnməsinin və digər baş-beyin travmalarının daha aydın öyrənilməsinə və müalicəsinə zəmin yaradır, bu zədələrin sağalması periodunda idmandan uzaq qalmaq məsləhət görülür. Mümkün beyin zədələrindən sonra oyuna qayıtma protokolu gələcək təsirlərin şiddətini azaltmaq üçün də vacibdir. Başa alınan zərbələrin miqdarını və şiddətini azaltmaq , idmanda təmas qaydalarını dəyişdirmək üçün müxtəlif qaydalar qəbul edilir. Bu cür qayda dəyişikliklərinə misal olaraq, Amerika futbolunda tutma texnikalarına edilən yeni dəyişikliklər belə ki, dəbilqəyə ilk vuruşun qadağan edilməsi və müdafiə oyunçuları üçün qaydaların əlavə edilməsi kimi mübarizə qaydalarının təkamülü daxildir. Analoji olaraq digər artan müzakirələr idmançıları qorumaq üçün mövcud qaydaları daha yaxşı necə tətbiq etməklə əlaqədardır. Bu izahlara əsaslanaraq boksun XTE -yə səbəb ehtimalı ilə əlaqədar yaranan narahatlıqlara görə, tibb mütəxəssisləri arasında idmanın bu növünün qadağan edilməsi barədə fikirlər irəli sürülmüşdür. Tibb mütəxəssisləri hələ 1950-ci illərdən belə bir qadağanın qoyulmasını istəmişdilər.

Xəstəlikdən əziyyət çəkən boksçular

Boksçu ensefalopatiyasından (dementia pugilistica) əziyyət çəkən məşhur boksçular:

  • Məhəmməd Əli
  • Floyd Patterson
  • Cek Dempsey
  • Coe Luis
  • Vilfred Benitez
  • Cimmy Ellis
  • Villie Pep
  • Meldrik Taylor
  • Bobbi Çakon
  • Billi Konn

İstinadlar

  1. ↑ Stein, TD; Alvarez, VE; McKee, AC. . Alzheimer's Research & Therapy. 6 (1). 2014: 4. doi:. PMC . PMID .
  2. ↑ Asken, BM; Sullan, MJ; DeKosky, ST; Jaffee, MS; Bauer, RM. "Research Gaps and Controversies in Chronic Traumatic Encephalopathy: A Review". JAMA Neurology. 74 (10). 1 October 2017: 1255–62. doi:. PMID .
  3. . Alzheimer's Association. 2018-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-21.
  4. . 2017-09-06 tarixində .
  5. McKee AC, Cantu RC, Nowinski CJ, Hedley-Whyte ET, Gavett BE, Budson AE, Santini VE, Lee HS, Kubilus CA, Stern RA. . J Neuropathol Exp Neurol. 68 (7). 2009: 709–35. doi:. PMC . PMID .
  6. Arman Fesharaki-Zadeh. . Frontiers in Neurology. 10. 2019: 713. doi:. PMC . PMID .
  7. ↑ Corsellis; və b. . Psychological Medicine. 3 (3). 1973: 270–303. doi:. PMID .
  8. Mendez MF. "The neuropsychiatric aspects of boxing". International Journal of Psychiatry in Medicine. 25 (3). 1995: 249–62. doi:. PMID .
  9. Daneshvar DH, Riley DO, Nowinski CJ, McKee AC, Stern RA, Cantu RC. . Phys Med Rehabil Clin N Am. 22 (4). 2011: 683–700, ix. doi:. PMC . PMID .
  10. ↑ Concannon, Leah. . Sports Health. 6 (5). October 2014: 396–401. doi:. PMC . PMID .
  11. . The Good Men Project. 2018-11-02. 2022-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-29.
  12. * 29 noyabr 2022 tarixindən Wayback Machine saytında
  13. Maroon, Joseph C; Winkelman, Robert; Bost, Jeffrey; Amos, Austin C; Mathyssek, Christina; Miele, Vincent. . . 10 (2). 2015: e0117338. Bibcode:. doi:. PMC . PMID .
  14. Nitrini, R. . Dementia & Neuropsychologia. 11 (3). 2017: 218–20. doi:. PMC . PMID .
  15. Ling, Helen; Morris, Huw R.; Neal, James W.; Lees, Andrew J.; Hardy, John; Holton, Janice L.; Revesz, Tamas; Williams, David D.R. . . 133 (3). March 2017: 337–52. doi:. PMC . PMID .
  16. . Boston University. 2022-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-29.
  17. Хроническая травматическая энцефалопатия. Пер. с англ. Н. Д. Фирсовой (2018)
  18. Bodensteiner J.B., Schaefer G.B. Dementia pugilistica and cavum septi pellucidi: born to box // Sports Med . 24. 1997. 361—365.
  19. Pittella J.E., Gusmao S. Cleft cavum of the septum pellucidum in victims of fatal road traffic accidents: a distinct type of cavum associated with severe diffuse axonal injury // Surg. Neurol . 63. 2005. 30—34.
  20. Concannon, Leah. . Sports Health. 6 (5). 2014: 396–401. doi:. PMC . PMID .
  21. Turner, Ryan C., et al. 29 noyabr 2022 tarixindən Wayback Machine saytında, , August 11, 2016. Accessed December 28, 2021. "Alzheimer's disease (AD) and chronic traumatic encephalopathy (CTE) have long been recognized as sharing some similar neuropathological features, mainly the presence of neurofibrilary tangles and hyperphosphorylated tau, but have generally been described as distinct entities. Evidence indicates that neurotrauma increases the risk of developing dementia and accelerates the progression of disease. Findings are emerging that CTE and AD may be present in the same patients."
  22. Poirier MP. "Concussions: Assessment, management, and recommendations for return to activity". Clinical Pediatric Emergency Medicine. 4 (3). 2003: 179–85. doi:.
  23. . 2017-10-04 tarixində .
  24. Sone, Je Yeong; Kondziolka, Douglas; Huang, Jason H.; Samadani, Uzma. . Journal of Neurosurgery (ingilis). 126 (3). 2017-03-01: 768–81. doi:. ISSN . PMID . 2022-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-11-29.
  25. Saffary, Roya. "From Concussion to Chronic Traumatic Encephalopathy: A Review". Journal of Clinical Sport Psychology. 2012: 315–62.
  26. . 2016-08-24 tarixində .
  27. . 2016-06-08 tarixində .
  28. ↑ . 2016-10-25 tarixində .
  29. . 2016-12-07 tarixində .
  30. .
  31. . 2016-09-21 tarixində .
  32. . 2014-12-06 tarixində .
  33. . 2017-02-13 tarixində arxivləşdirilib.
  34. . 2017-07-28 tarixində .

Bağlantılar

  •  (ing.)
  • Roberts A.H. Brain damage in boxers. Лондон: Pittman Medical Scientific Publishing. 1969.
  • Полищук Н.Е., Муравский А.В. Черепно-мозговая травма у боксёров // Нейрохирургия (журнал). № 3. 2009. 80—88. ISSN .
  • Дехтярев Ю.П., Муравский А.В. Особенности черепно-мозговой травмы у боксёров // Лечебная физкультура и спортивная медицина (журнал). № 1. 2010. 44—52. ISSN .
  • Bodensteiner J.B., Schaefer G.B. Dementia pugilistica and cavum septi pellucidi: born to box // Sports Med . 24. 1997. 361—365.
  • Pittella J.E., Gusmao S. Cleft cavum of the septum pellucidum in victims of fatal road traffic accidents: a distinct type of cavum associated with severe diffuse axonal injury // Surg. Neurol . 63. 2005. 30—34.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023