İstifadəçi:NarminSafarova94/Suyun floridləşməsi

Suyun floridləşməsi diş kariesini azaltmaq üçün ictimai su təchizatına nəzarət edilən florid əlavə edilməsidir. Təmizlənmiş suda dişlərdə çürüklərin yaranmasının qarşısını almaq üçün kifayət qədər flüor vardır. Bədənə daxil olan flüorun miqdarı az olduqda onun çatışmazlığı flüorlu su ilə də doldurula bilir. Flüorlu su dişin səthindən keçərək tüpürcəkə aşağı konsentrasiyada flor verir ki , bu da diş minasından mineral duzların yuyulmasını azaldır və diş çürüməsi proseslərinin ilk mərhələlərində boşluq divarlarını minerallarla təmin edir. İçməli suya adətən flüor əlavə edilir. Suda təbii flüorun miqdarı həddindən artıq çox olduqda isə onu məqbul həddə qədər azaltmaq lazım gəlir. 1994-cü ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının ekspert komitəsi iqlimdən asılı olaraq içməli suda flüorun miqdarını 0,5-1,0 mq/l aralığında standart qiymətlərlə təyin etmişdir. Satışda olan şüşə butulkalarda flüorid səviyyəsini ölçmək düzgün nəticələr vermədiyi kimi ev filtrləri də kran suyundan flüorun bir hissəsini və ya hamısını çıxarırlar. ABŞ-da içməli suyun flüorla zənginləşdirməsinin dəyəri adambaşına ildə təxminən 0,92 dollar təşkil edir. Suyun floridləşməsinin əsas məqsədi uşaqlar və yoxsul əhali kütləsi arasında yayılan xroniki xəstəliklərin qarşısını almaqdır. İctimai içməli suyun floridləşməsi mübahisəli bir mövzudur və bir sıra etik və hüquqi əsaslarla etirazlara səbəb olur. Bundan əlavə, onun təsirsizliyi və hətta təhlükəsi olması haqqında da bir sıra tədqiqatlar irəli sürülmüşdür.Lakin sonradan tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, normal səviyyədə flüorid qəbulu diş kariesinin qarşısını alır, buna görə də 2004-cü ilə qədər təxminən 400 milyon insan flüorlu su ilə təmin edilmişdir.

Suyun floridləşməsinin məqsədi

Suyun floridləşdirilməsinin əsas məqsədi içməli sudakı flüorun miqdarını tənzimləməklə kariyesin əmələgəlmə hallarını azaltmaqdır.. Kariyes məktəb yaşlı uşaqların 60-90%-də, yetkinlik yaşına çatmış əhalinin isə böyük əksəriyyətində rast gəlinən dünyanın əksər inkişaf etmiş ölkələrində əsas səhiyyə problemi olaraq qalır. Kariyesin müalicəsi cəmiyyətə başqa xəstəliklərin müalicəsindən daha baha başa gəlir. Suyun floridləşməsı həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə diş çürüməsinin qarşısını alır. Diş pastası və digər flüor mənbələrindən istifadə edən uşaqlarda suyun floridləşməsi səbəbindən kariyes hallarının azalması 18-40% arasında dəyişir. Suyun floridləşməsi bəzi hallarda dişlərin çıxmasına mane olan diş florozuna səbəb ola bilsə də, flüoroz özü də yüngül xarakter daşıyır, estetik narahatlığa səbəb olmur və tibb sahəsində də sağlamlıq problemi sayılmır. Floridləşmiş suyun digər yan təsirlərinin aydın əlamətləri aşkar edilməmişdir. Floridləşmənin effektivliyini müəyyən edən tətqiqatlar kifayət qədər yüksək nəticə versələr də , yan təsirlərini sübut edən tədqiqatlar aşağı keyfiyyətli nəticələr vermişdirlər. Flüorun bədənə təsiri flüorlu diş pastası, duz, süd və su kimi maddələr də daxil olmaqla bütün mənbələrdən gündəlik qəbulun miqdarından asılı olub , bu da öz növbəsində flüor ehtiyacının böyük hissəsini təmin edir. Suyun floridləşdirilməsinin texniki cəhətdən mümkün və mədəni cəhətdən məqbul olduğu yerlərdə, xüsusilə də diş çürüməsi riski yüksək olan populyasiyalarda çox faydalı olduğu sübut edilmişdir. ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət Mərkəzləri ölkədə suyun floridləşdirilməsini 20-ci əsrin on böyük milli sağlamlıq nailiyyətlərindən biri kimi qeyd edir. ABŞ-dan fərqli olaraq əksər Avropa ölkələrində kariyes hallarının əhəmiyyətli dərəcədə azalması 20-ci əsrin 70-ci illərində flüor tərkibli diş pastalarının istifadəsinə başlanılması ilə əlaqədardır. ABŞ-da kariyesin qarşısının alınmasının əsas vasitəsi kimi suyun flüorlaşdırılması olmasının əsas səbəbi əhali arasında olan sosial-iqtisadi bərabərsizliklə yəni, yoxsulların stomatoloji xidmətə və kariyesin qarşısının alınmasının digər üsullarına müraciətinin çətin olması ilə izah olunur. Duz və ya suyun floridləşdirilməsinin motivləri anadangəlmə yod çatışmazlığı sindromunun və endemik zobun qarşısını almaq üçün həyata keçirilən duzun yodlaşdırılmasının motivlərinə bənzəyir.

Suyun floridləşməsi üsulları

Flüorlaşma suyun görünüşünü, dadını və qoxusunu dəyişmir . Adətən flüorlaşdırma suya üç maddədən birinin əlavə edilməsi ilə həyata keçirilir: natrium flüorid, flüorosilikat turşusu və ya natrium florosilikat.

  • Natrium florid (NaF) suyu flüorlaşdırmaq üçün istifadə edilən ilk maddə olmuşdur , indi isə flüorlaşma dərəcələrinin hesablanması üçün etalon olaraq istifadə edilir. Bu , qoxusuz ağ toz və ya kristal halında olan maddədirƏgər iş əllə aparılacaqsa kristal formaya üstünlük verilir, çünki kristallar daha az toz yaradırlar. Natrium flüorid digər flüorlaşdırıcı maddələrdən daha bahalı olmasına baxmayaraq istifadəsi daha asandır və buna görə də ən çox kiçik kommunal xidmətlər zamanı istifadə olunur.
  • Flüorosilis turşusu (H2SiF6) fosfat gübrələrinin istehsalı zamanı əmələ gələn ucuz mayedir Её поставляют в разных концентрациях, от 23 до 25 %. Из-за большого содержания воды её транспортировка обходится дорого. Müxtəlif konsentrasiyalarla 23 ilə 25% arasında verilir. Tərkibində su çox olduğundan onun daşınması baha başa gəlir. Bu maddənin digər adları flüorosilikat turşusu, heksaftorsilikat turşusu, hidrofluorosilikat turşusu, flüorosilik turşusudur.
  • Natrium florosilikat (Na2SiF6) toz və ya çox kiçik kristallar halındadır, onun daşınması flüorosilikat turşusundan daha asandır.

Bu maddələr yaxşı həll olma qabiliyyətinə, təhlükəsizliyinə, mövcudluğuna və aşağı qiymətinə görə flüorlaşdırma üçün istifadə olunur. 1992-ci ildə ABŞ-da su təchizatı şirkətlərinin hesabatlarının öyrənilməsinə əsasən, əhalinin 63%-nin flüorosilikat turşusu, 28%-nin natrium flüorosilikat və 9%-nin natrium flüorid ilə flüorlaşdırılmış su qəbul etdiyi aşkar edilmişdir. ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzləri istifadə olunan əsas flüorlaşdırma maddələrinin hər biri üçün texniki tələblərlə yanaşı, kadr tələblərini, hesabat verməyi, təlimi, nəzarəti, təftişi və izafi konsentrasiyalara reaksiyanı müəyyən edən suyun flüorlaşdırılması üçün təlimatlar hazırlamışdırlar. Birləşmiş Ştatlarda orta hava istiliyindən asılı olaraq içməli suda flüorid səviyyələri 1 litrdə 0,7 ilə 1,2 milliqram arasında dəyişir ( 1 milyonda 0,7-1,2 hissəyə uyğun gəlir ). İnsanların daha çox su içdiyi isti iqlimlərdə flüoridlərin səviyyəsi aşağı, soyuq iqlimlərdə isə daha yüksək olaraq saxlanılır. 1962-ci il ABŞda qəbul edilən standartlar kondisionerdən istifadənin artması, sərinləşdirici içkilərin, işlənmiş və hazır qidaların, digər flüorid mənbələrinin artması səbəbindən köhnəlmiş hesablamalara əsaslandığı üçün indiki dövrdə dünyada tətbiq edilmir. 1994-cü ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının flüor üzrə ekspertlər paneli suda flüorun konsentrasiyasını soyuq iqlimi olan yerlər üçün yuxarı həddi kimi 1,0 milliqram/litr , aşağı həddini isə litr başına 0,5 milliqram elan etdi. 2007-ci ildə Avstraliyada sistematik araşdırmalar nəticəsində 0,6-1,1 mq/L aralığında olan flüorid konsentrasiyası diapazonu tövsiyə edilmişdir. Təbii mənbələrdəki suyun tərkibində müxtəlif miqdarda flüora rast gəlinir , belə ki, bəzilərində flüorun miqdarı normada, bəzilərində aşağı və ya əksinə, çox yüksək olur. Çaylarda və göllərdə flüorun miqdarı adətən az , belə ki , 1 litrdə 0,5 milliqramdan az olur , yeraltı mənbələrdə, xüsusilə vulkanik və dağlıq ərazilərdəki suda 1 litrdə 50 milliqrama qədər flüor ola bilir. Flüorun yüksək konsentrasiyası qələvi vulkanik süxurlar, hidrotermal sular, hidrotermal filiz yataqları, çöküntü və digər süxurlar üçün xarakterikdir ki, bunlardan hidrotermal məhlullar əmələ gətirən hidrotermal proseslərin təsiri altında filiz əmələ gəlməsi prosesində flüor flüoridlər şəklində bitişik su hövzələrinə daxil olaraq hidrotermal dövriyyə ilə əvəz edilir. İçməli suların əksər hissəsində flüorun 95%-ə qədəri F- ionu, daha sonra isə kompleks ion olan maqnezium flüorid (MgF+) şəklində tapılır. Suda flüorun səviyyəsi flüoritin (CaF2) suda həlli ilə müəyyən edildiyi üçün, flüorun yüksək səviyyəsinə kalsiumdan zəif, yumşaq, qələvi sularda rast gəlinir ki , belə mühitdə flüorit daha yaxşı həll olur. Flüorun miqdarı suda normadan artıq olduqda suyu flüordan təmizləmək lazım gəlir. Flüoru aktivləşdirilmiş alüminium oksidi, sümük unu, sümük kömürü və ya trikalsium fosfat təbəqəsindən keçirməklə , kalium alum ilə laxtalandırmaqla və ya əhənglə çökdürməklə sudan çıxarmaq olur. Müxtəlif dizaynlı məişət su filtrləri - küp filtrləri, birbaşa su kranlarına quraşdırılmış filtrlər flüorun konsentrasiyasını dəyişmir. Əks osmos prinsipi ilə işləyən daha bahalı filtrlər flüoridin 65-95%-ni təmizləyir, distillə vasitəsilə isə su flüordan tamamilə azad edilir. ABŞ-da mövcud qaydalar istehsalçılardan şüşələrdəki sularda flüorid birləşmələrinin tərkibini göstərməyi tələb etmir, buna görə də belə suyun sağlamlığa təsirini həmişə proqnozlaşdırmaq mümkün deyildir. Исследование бутилированной воды в штатах Айова и Кливленд показали недостаточное содержание в ней фторидов. Ayova və Klivlend ştatlarında şüşelenmiş su üzərində aparılan bir araşdırma flüorid tərkibinin qeyri-kafi olduğunu göstərdi. Sao Pauloda flüorid səviyyələrinin qaydaları üzərində aparılan araşdırma faktiki səviyyələr və etiket məlumatları arasında əhəmiyyətli dərəcədə uyğunsuzluq olduğunu göstərdi.

Mədəni təsiri

Doktor Strenclav (film, 1964) filminin qəhrəmanı General Jack D. Ripper qorxmağı dayandırıb bombaya necə aşiq olduğunu izah edəndə suyun flüorlaşdırılmasını qırmızı təhlükə olan rus kommunistlərinin xəyanətkar hiylələri hesab edirdi və bu da onu qulluq mövqeyindən istifadə edib Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı-na hücum əmri verməsinə sövq edən səbəblərdən biri idi.

Zərər

Son epidemioloji tətqiqatlar inkişafın əvvəlki mərhələlərində flüorid qəbulunun artması IQ-nun əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb ola biləcəyi fikrini dəstəkləyir. Neyrotoksik risklərin tanınması flüorla çirklənmiş içməli suyun təhlükəsizliyini və profilaktik stomatologiya üçün flüordan istifadəni müəyyən etmək üçün vacib amillərdən biridir. Çoxlu sayda aparılan in vivo və in vitro tədqiqatları, eləcə də epidemioloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, xroniki flüoroz beyin zədələnməsinə və bu da öz növbəsində beyin strukturunun və funksiyasının pozulmasına səbəb olur. Xroniki flüoroz konsentrasiyası yalnız öyrənmə və yaddaşın azalmasına deyil, həm də narahatlıq, gərginlik və depressiya kimi psixi simptomlara səbəb olur. Tətqiqatlar nəticəsində bir neçə mümkün mexanizm təklif edilmişdir: oksidləşdirici stress, iltihab nəzəriyyəsi, sinir hüceyrələrinin apoptozu nəzəriyyəsi, neyrotransmitter balanssızlığı nəzəriyyəsi və flüorun digər elementlərlə qarşılıqlı əlaqəsi nəzəriyyəsi. Bununla belə, beyin zədələnməsi zamanı xroniki flüorozun inkişafının xüsusi mexanizmi hələ də aydın deyildir. Beləliklə, xroniki flüorozun beyin zədələnməsinə səbəb olan mexanizmlərinin daha yaxşı başa düşülməsi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, xüsusən də flüoroz-endemik ərazilərdə yaşayan insanların fiziki və psixi sağlamlığının qorunması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qısacası, flüorun yaratdığı neyron zədələnməsini, xüsusilə də ətraf mühitin artan çirklənməsini nəzərə alaraq böyük ictimai sağlamlıq problemi yarada bildiyinə görə flüoridin beyinə təsirləri ilə bağlı əlavə tədqiqatlara ehtiyac vardır. Flüor bədəndə tədricən toplana bilir və xroniki məruz qalmanın bədən toxumasına, xüsusən də əvvəlki dövrlərdə heç bir fiziki qüsurları olmayan sinir sisteminə, birbaşa zərərli təsirləri olduğu göstərilmişdir.

İstinadlar

  1. ↑ Centers for Disease Control and Prevention. // . 50 (journal) (ingilis). № RR—14. 2001. 1—42. PMID . 2007-02-08 tarixində .
  2. ↑ Pizzo G., Piscopo M. R., Pizzo I., Giuliana G. Community water fluoridation and caries prevention: a critical review // Clin Oral Investig . 11 (journal) (ingilis). № 3. 2007. 189—193. doi:. PMID .
  3. ↑ Taricska J. R., Wang L. K., Hung Y. T., Li K. H. Fluoridation and defluoridation // Advanced Physicochemical Treatment Processes. Handbook of Environmental Engineering 4. Wang L. K., Hung Y. T., Shammas NK (eds.). 2006. 293–315. ISBN 978-1-59745-029-4.
  4. ↑ WHO Expert Committee on Oral Health Status and Fluoride Use. (PDF). . WHO technical report series 846(naməlum dil). Geneva: World Health Organization. 1994. ISBN 92-4-120846-5. 2015-02-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2009-03-06.
  5. ↑ Hobson W. L., Knochel M. L., Byington C. L., Young P. C., Hoff C. J., Buchi K. F. // . 161 (journal) (ingilis). № 5. 2007. 457—461. doi:. PMID . 2011-07-25 tarixində .
  6. Selwitz R. H., Ismail A. I., Pitts N. B. Dental caries // . 369(ingilis). № 9555. Elsevier. 2007. 51—9. doi:. PMID .
  7. Armfield J. M. // Aust New Zealand Health Policy . 4 (journal) (ingilis). 2007. 25. doi:. PMID . 2008-06-17 tarixində .
  8. ↑ Philippe Grandjean. // Environmental Health . 18. 2019-12-19. 110. doi:. ISSN .
  9. ↑ Chao Ren, Hui-Hua Li, Cai-Yi Zhang, Xi-Cheng Song. // Ecotoxicology and Environmental Safety . 244. 2022-10-01. 114021. doi:. ISSN .
  10. ↑ L. Valdez-Jiménez, C. Soria Fregozo, M. L. Miranda Beltrán, O. Gutiérrez Coronado, M. I. Pérez Vega. // Neurología (English Edition) . 26 (5). 2011-01-01. 297–300. doi:. ISSN .
  11. Ripa L. W. (PDF) // J Public Health Dent . 53 (journal) (ingilis). № 1. 1993. 17—44. PMID . 2009-03-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2009-01-01.
  12. The British Fluoridation Society; The UK Public Health Association; The British Dental Association; The Faculty of Public Health. (PDF) // (2nd). Manchester: British Fluoridation Society. 2004. 55–80. ISBN 095476840X. . 2008-11-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-21.
  13. Petersen P. E., Lennon M. A. (PDF). . 32 (journal) (ingilis). № 5. 2004. 319—321. doi:. PMID . 2020-11-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2008-12-17.
  14. Sheiham A. . . 4 (journal) (ingilis). № 2B. 2001. 569—591. doi:. PMID . 2011-06-05 tarixində .
  15. Griffin S. O., Regnier E., Griffin P. M., Huntley V. . . 86 (journal) (ingilis). № 5. 2007. 410—415. doi:. PMID . 2010-04-19 tarixində . Summary: Yeung C. A. Fluoride prevents caries among adults of all ages // Evid Based Dent . 8(naməlum dil). № 3. 2007. 72—3. doi:. PMID .
  16. ↑ National Health and Medical Research Council (Australia). (PDF). 2007. ISBN 1864964154. (PDF). 2009-10-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2009-12-20. Summary: Yeung C. A. A systematic review of the efficacy and safety of fluoridation // Evid Based Dent . 9 (journal) (ingilis). № 2. 2008. 39—43. doi:. PMID .
  17. McDonagh M, Whiting P, Bradley M; və b. (PDF). 2000. 2012-04-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2010-12-21. () Report website: . NHS Centre for Reviews and Dissemination. 2000. 2012-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-26. Authors' summary: McDonagh M. S., Whiting P. F., Wilson PM; və b. (PDF) // . 321 (journal) (ingilis). № 7265. 2000. 855—859. doi:. PMID . 2009-03-27 tarixində (PDF). () Authors' commentary: Treasure E. T., Chestnutt I. G., Whiting P., McDonagh M., Wilson P., Kleijnen J. . . 192 (journal) (ingilis). № 9. 2002. 495—497. doi:. PMID . 2012-01-14 tarixində .
  18. ↑ Fawell J., Bailey K., Chilton J., Dahi E., Fewtrell L., Magara Y. Environmental occurrence, geochemistry and exposure // (PDF). World Health Organization. 2006. 5–27. ISBN 92-4-156319-2.
  19. Jones S., Burt B. A., Petersen P. E., Lennon M. A. . . 83(ingilis). № 9. . 2005. 670—676. doi:. PMID . 2010-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-21.
  20. CDC. // . 48 (journal) (ingilis). № 12. 1999. 241—243. PMID . 2011-07-11 tarixində . 13 yanvar 2010 tarixindən Wayback Machine saytında in: . 281(ingilis). № 16. 1999. 1481. doi:. PMID .
  21. Burt B. A., Tomar S. L. Changing the face of America: water fluoridation and oral health // . . Ward J. W., Warren C. 2007. 307–322. ISBN 0-19-515069-4.
  22. Horowitz H. S. Decision-making for national programs of community fluoride use. . 28 (journal) (ingilis). № 5. 2000. 321—329. doi:. PMID .
  23. Lamberg M., Hausen H., Vartiainen T. Symptoms experienced during periods of actual and supposed water fluoridation. . 25 (journal) (ingilis). № 4. 1997. 291—295. doi:. PMID .
  24. ↑ Reeves TG. (PDF). Centers for Disease Control. 1986. 2008-10-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2008-12-10.
  25. ↑ Lauer W. C. History, theory, and chemicals // Water Fluoridation Principles and Practices. Manual of Water Supply Practices. M4 (5th). American Water Works Association. 2004. 1–14. ISBN 1-58321-311-2.
  26. Nicholson J. W., Czarnecka B. Fluoride in dentistry and dental restoratives // Fluorine and Health. Elsevier. Tressaud A., Haufe G (eds.). 2008. 333–378. ISBN 978-0-444-53086-8.
  27. Division of Oral Health, National Center for Prevention Services, CDC. (PDF). (naməlum dil). 1993. 2011-07-26 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2008-12-29.
  28. Centers for Disease Control and Prevention. // . 44 (journal) (ingilis). № RR—13. 1995. 1—40. PMID . 2011-10-19 tarixində .
  29. Bailey W., Barker L., Duchon K., Maas W. // . 57 (journal) (ingilis). № 27. 2008. 737—741. PMID . 2011-10-18 tarixində .
  30. Ozsvath D. L. Fluoride and environmental health: a review // Rev Environ Sci Biotechnol . 8(naməlum dil). № 1. 2009. 59—79. doi:.
  31. Lalumandier J. A., Ayers L. W. . . 9 (journal) (ingilis). № 3. 2000. 246—250. doi:. PMID . 2009-04-11 tarixində .
  32. Grec RHdC, de Moura P. G., Pessan J. P., Ramires I., Costa B., Buzalaf MAR. // Rev Saúde Pública . 42 (journal) (ingilis). № 1. 2008. 154—157. doi:. PMID . 2009-02-17 tarixində .
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023