Əlizadə Məryəm Əli qızı (14.04.1950-ci il, Bakı şəhəri)-görkəmli teatr tənqidçisi, əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq doktoru, “teatrşünaslıq kafedrası”nın professoru, özünün bənzərsiz təfəkkür tərzi, üslubu, yeni teatr düşüncəsi ilə XX əsrin 70-ci illərində milli teatrşünaslıq elminin yeni istiqamətini müəyyənləşdirənlərdən biri, yeni teatr düşüncəsinin daşıyıcısı olan sənətkarların və gənc sənətçilərin təəssübkeşi...

1967-1971-ci illərdə M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsində təhsilini davam etdirib və oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. O, sonra Azərbaycan Elmlər Akademiyasının aspiranturasında təhsilini davam etdirmişdir. M. Əlizadə 1976-ci ildən bu günə qədər Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoji işlə məşğul olur. Universitetdə çalışdığı 35 il ərzində respublika və xarici ölkələrin qəzet və jurnallarında 300-dən çox elmi-nəzəri və tənqidi məqalələri dərc edilib. “Teatr tənqidi”, “Teatr tənqidinin tarixi və nəzəriyyəsi”, “Azərbaycan teatr tarixi” və “Xarici teatr tarixi” fənləri üzrə proqram və metodik göstəricilərin tərtibçisidir. Məryəm Əlizadə ali təhsilin bakalavr və magistr pilləsində təhsil alan gənc teatrşünasların yetişdirilməsi prosesində çox fəal iştirak edir. Onun 18 aspirantı müvəfəqqiyyətlə dissertasiya işini müdafiə edərək, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru elmi adını almışdır.

M. Əlizadənin teatr tənqidçisi, teatr tarixçisi və pedaqoq kimi çoxşaxəli və intensiv fəaliyyəti çağdaş Azərbaycanın teatr mədəniyyətində xüsusi yer tutur. Onun məqalə, resenziya və teatr icmalları dərin, bənzərsiz mühakimələri, milli teatr prosesinin formalaşması və inkişafı kimi mürəkkəb, müxtəlif və dəyişkən prosesdə hər hansı bir teatr hadisəsinin yerini müəyyən etmək bacarığı ilə seçilir. M. Əlizadəyə xas olan baxım bucağının müxtəlifliyi, genişliyi, teatr sənətində gedən axtarışlara sonsuz maraq, istedada qarşı yönələn qeyri-adi həssaslıq, istedadlı sənətçini qorumaq istəyi, yüksək ixtisas biliyi ona tez bir zamanda teatrın dostu, teatrın təəssübkeşi olan tənqidçi imicini qazandırdı.

O, 5 kitabın müəllifidir. Onun “Teatr: seyr və sehr” (Milli teatr prosesi problemləri; Bakı, 1998, 14 ç. v.) adlı elmi-nəzəri əsəri elm və sənət adamlarının böyük marağına səbəb oldu və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının “Qızıl Dərviş” mükafatına layiq görüldü.

2006-ci ildə “Sevincin sinonimi” adlı bədii-publisistik monoqrafiyası işıq üzü görüb və teatr ictimaiyyətinə təqdim olunub 2008-cu ildə görkəmli teatr rejissoru Tofiq Kazımovun yaradıcılığına həsr olunmuş “Dördüncü ölçünün rəngləri” (35 ç. v) adlı bədii-elmi monoqrafiyası nəşr olunub. Teatrşünaslıq elminin yeni araşdırma metodologiyaları ilə işlənmiş bu bədii-elmi monoqrafiya yeni teatr düşüncəsinin işığında ərsəyə gəlmişdir. Milli teatrşünaslıq elminin dəyərli tədqiqatlarından biri kimi bu əsər “Humay” Milli Mükafatına layiq görülmüşdür.

2008-ci ildə Məryəm Əlizadənin Tofiq Kazımovun rejissor sənətinə həsr olunmuş dərs vəsaiti nəşr edilmişdir.

M. Əlizadə Azərbaycanın humanitar elmlər sahəsində görkəmli alimlər sırasındadır. Onun dövrü mətbuatda, radio və televiziyadakı çıxışları nəinki elm və sənət adamları tərəfindən, həmçinin ölkə ictimaiyyəti tərəfindən də böyük maraq və ehtiramla qarşılanır. O, Azərbaycanda, yaxın xaricdə və xaricdə keçirilən elmi konfrans və simpoziumlarda milli teatrşünaslıq elmini fəal təmsil edir. Görkəmli alim, ictimai və dövlət xadimi C. Cəfərovun elmi məktəbinin yetirməsi və müəlliminin davamçısı M. Əlizadə Azərbaycan teatrşünaslığında elmi irsiyyət ənənəsini yaşadır.

M. Əlizadə Prezident Adminstrasiyası yanında AAK-ın Sənətşünaslıq Üzrə Ekspert Komissiyasının, Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun, “Qobustan” incəsənət toplusunun redaksiya heyətinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının üzvü, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin sənətşünaslıq üzrə müdafiə şurasının həmsədri, Beynəlxalq Teatr Tənqidçiləri Assosiasiyasının Azərbaycan təmsilçisi (2011), Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya teatrının ədəbi hissə müdiridir.

Aktyor və rejissorun şəxsiyyəti öz yaratdıqlarında ifadə olunduğu kimi, tənqidçinin şəxsiyyəti də onun yazılarında ifadəsini tapır. Məryəm Əlizadə də belə tənqidçidir: saf, xeyirxah, cəsarətli, güzəştə getməyən və teatra doğma... Yaradıcı tənqidçinin əməyi isə teatrın yaddaşının, əbədi xatirəsinin, teatr mədəniyyətinin, teatr ənənəsinin qorunulması deməkdir. M. Əlizadə məhz bu niyyətlə teatra xidmət etməyi bacarır. Onun teatr və dramaturgiyaya həsr olunmuş məqalə və kitablarında şəxsiyyətinin nuru görünməkdədir. Məryəm Əlizadə imzası çağdaş teatrşünaslıq elmində və teatr tənqidində yüksək sənət uğrunda mübarizənin sinonimi kimi tanınmaqdadır.

• 1. XXI əsr dünya teatr prosesi və Azərbaycan milli teatr sənətinin çağdaş məqsəd və vəzifələri (Müasir teatrda ənənə və novatorluq məsələləri). "Mədəni maarif", 2006, N2, s.5-8.
• 2. Müasir teatr sorağında (Ədalət Vəlıyevin "Teatr sənətimiz: dünən, bu gün, sabah..." adlı kitabı haqqında). "Mədəni maarif", 2006, N3, s.7-9.
• 3. Ondan içəri... (Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru Timuçin Əfəndiyevin 60 illiyi). "Qobustan", 2006, N2, s.20-25.