İstifadəçi:Ebrahimi-amir/Vikipediya:Ərəb əlifbası ilə yazı qaydaları
{{{1}}}
تۆرک دیلی یازی قۇراللاری
بیرینجی و ایکینجی اوْرتوقرافی سمیناری‌نین آلدیغی قرارلارالیفبامیزین آدی "تورک الیفباسی"-دیر. آنجاق فرقلندیمه زامانی "عرب کوکلو تورک الیفباسی"دا دئییله بیلر.
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|
| آغیز، آتا، آدا | A | آ ا |
| ایلدیرم، قیز، دیرناق، آیی، داری | I | Nümunə |
| اوغوز، سون، دون | O | Nümunə |
| اوجوز، بوروق، دوز | U | Nümunə |
| ال، اپریمک، سپه‌له‌مک، دده، ننه | Ə | Nümunə |
| ائو، گئتمک، یئمک، یئ، دئ | E | Nümunə |
| اؤرنک، گؤن، اؤن | Ö | Nümunə |
| اوچ، گون، دونن | Ü | Nümunə |
| ایکی، بیز، دیز، دلی، دری | İ | Nümunə |
صاییتلرین یازیلیشی اوزرینه قئیدلر:
بو سسین یازیلیشی عئینی نتیجه‌نی توره‌دن ایکی قایدا اساسیندا تنظیملنیر: مورفم قایداسی، هیجا قایداسی.
الف – مورفم قایداسینا گؤره، بو سسین یازیلیشی کلمه‌لرین باشلانغیجینا و مورفملرین سونونا محدودلاشیر و مورفملرین اورتاسیندا یازیلمیر. قئید ائتمک لازیمدیر کی:
- بو سس کلمه‌لرین باشلانغیجیندا "ا" بیجیمینده، مورفملرین سونوندا ایسه "ـه، ه" حرفی‌نین موافیف فورمو ایله یازیلاجاق: گوزله‌مه‌دی، اسیرگه‌مک، دسته‌له‌مک، وظیفه‌لی.
- بیر هیجادان آز اولان مورفم اؤزوندن قاباقکی مورفمله بیرلشیب، واحید بیر مورفم کیمی چیخیش ائده‌جک:
ایزله‌مک ← ایزلنمک، ایشله‌مک ← ایشلتمک
بیر هیجادان آز اولان مورفم منسوبیت شکیلچیسی اولسا، یئنه ده موستقیل مورفم کیمی چیخیش ائده‌جک: دده‌م، اؤنرگه‌ن، وظیفه‌م.
ب- هیجا قایداسینا گؤره، بو سسین یازیلیشی کلمه‌لرین باشلانغیجینا و هیجالارین سونونا محدودلاشیر و هیجالارین اورتاسیندا یازیلمیر، کلمه‌لرین باشلانغیجیندا "ا" بیچیمینده، هیجالارین سونوندا ایسه "ـه،ه" حرفی‌نین موافیق فورمو ایله یازیلیر.
قئید ائتمک لازیمدیر کی:
-همین سس بیرینجی هیجانین سونوندا گلسه، یازیلمیر: گتیرمک، درین، دلی.
-کلمه ساده‌جه بیر هیجادان تشکیل اولسا، یئنه ده هیجانین سونوندا یازیلیر: نه، ده
-کوکلرین و شکیلچیلرین ایملاسی ثابیت قالماسی اساس گوتورولور: گل، گلن، گلنیم (گله‌نیم یازیلمامالیدیر). کؤکلرین و شکیلچیلرین ثابیت قالما اصلی هیجا و مورفم آنلاییشی بیر-بیرینه یاخینلاشدیریر و اونلاری واحید بیر آنلاییشا چئویریر.
هر حالدا بو سسین یازیلمادیغی یئرلرده چاشقینلیق احتمالی اولسا، فتحه حرکه‌سی (__َ_) علامتیندن فایدالانماق اولار. اَیری، دَیَر، دَوه. آشاغیداکی جدولده گؤروندوگو کیمی بوتن کلمه‌لرین یازیلیشی هر ایکی قایدا اساسیندا عئینی بیچیمده اولور:
| اساس کلمه | مورفم اساسیندا | هیجا اساسیندا | میثاللار |
|---|---|---|---|
| چؤرک | چؤرگیم | چؤرگیم | حالال چؤرگیم بو سوفره‌نین ایشیغیدیر. |
| گلن | گلنی | گلنی | هر گلنی قارداش تانیمازلار. |
| گؤزل | گؤزلیم | گؤزلیم | گؤزلیم، گؤزلری‌نین صؤحبتی هر یاندا اولور. - واحید |
| گولش | گولشه‌جک | گولشه‌جک | بوگونکو یاریشدا ایکی ایدمانچی بیر داها گولشه‌جک |
| تبریز | تبریزدنم | تبریزدنم | یولداشیم دا تبریزدندیر، من ده تبریزدنم. |
| گلسه | گلسه‌یدی | گلسه‌یدی | قارداشیم تبریزدن گلسه‌یدی، بیرلیکده مشهده گئدریک. |
| گلمک | گله‌جک | گله‌جک | آتام بو آخشام تبریزدن گله‌جک |
| گلمک | گلجک | گلجک | آتام تبریزدن گلجک مشهده یولا دوشدو. |
| گلمک | گله‌لی | گله‌لی | آتام تبریزه گله‌لی 2 آی اولور. |
بیر کلمه‌نی کسینلیکله مورفملره آییرماق اولماسا، ایملا هیجا اساسیندا قورولمالیدیر: گوبه‌لک، چییه‌لک، کپه‌نک، یئلپه‌نک، کونده‌لن، کلبه‌جر، چته‌نه، گوره‌لیم، گوزله‌یه‌لیم، بیله‌رک، گله‌نک.
-بو سس تورک سوزلری‌نین هر یئرینده آشاغیداکی علامتلرین موافیق فورمو ایله ایفاده اولاجاق:
ائـ ئـ ئ
میثال اوچون:
ائشیدیرم، دئمه‌میشم، گئدیرم، یئ، دئ
-بو سس آلینما کلمه‌لرین باشلانغیجیندا و اورتاسیندا یازیلماز، آنجاق چاشقینلیق احتمالی اولان یئرده "ِ" حرکه‌سیندن فایدالانماق اولار:
انرژی، اِلِمِنت، تلویزیون، تکنولوژی، تِست، احسان، علم، حکایه، فاتح، قانع، نهضت، عشق
-بو سس Yسسی‌نین جواریندا گلیرسه، ایستر آلینما، ایترسه اؤز سؤزلریمیزده موطلق یازیلمالیدیر. قئید، مئیل، سئیر، شئیدا، گونئی، سئیرک، حئیرت، غئیرت، جئیران، تقی‌یئف، یئکون، ویئتنام، هئیأت.
-همین سسی اصلینده İ سسی، بیزده ایسه Eسسی ایله ایفده اولان فارس و عرب کوکلو کلمه‌لرده ده یازماق لازیمدیر:
تسبئح، قبئح، سفئه، بئچارا، بئساواد، پئشواز، پئشکش
I سسی‌نین دیاکریتیک علامتینی یازماغا گرک یوخدور: آغیز، قاییق. آنجاق فرقلندیرمه ضرورتلرینه گوره اونون ساده‌جه اوشاق درسلیکلری، یاد سوزلر و فولکولورا عایید اولان متنلرده یازیلماسی تؤوصیه ائدیلیر.
سس‌سیز فونملری تمثیل ائدن حرفلر آشاغیداكیلاردان عیبارتدیر كی، كلمه‌‌نین هر یئرینده اوزونه مخصوص فورمدا یازیلیر:
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|---|---|---|
| بB | پP | ت(ط)T | جC | چÇ | خX |
| دD | رR | ز(ذ،ظ،ض)Z | ژJ | س(ث،ص) | S شŞ |
| غĞ | قQ | فF | كK | گG | لL |
| - | مM | نN | ه (ح)H | وV | یY |
میثاللار: بولود، توپ، جام، چرچی، خاچ، دره، سون، زور، ژاله، شانس، آغا، قاییق، گونش، لاله، من، نئجه، هارا، ائو، یاشار.
ایضاح: پارانتز ایچینده گوستریلن حرفلر آنجاق عرب كؤكلو سوزلرده، بعضاً ده فارسجا سوزلرده یازیلیر، میثال اوچون:
ظالیم، اذیّت، ضربه، ثوریا، صاباح، صولح، حوریت، مدّاح، صرّاف، طلیعه، گوذشت، ایصفاهان.
صامیتلرین یازیلیشی اوزرینه قئیدلر
1/3-عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا عرب دیلینه مخصوص اولان صامیتلر قوروناجاق:
طلیعه، ثوریا، صاباح، ظارافات، مدّاح، ضربه، ظولم، صرّاف
2/3- V صامیتی ساده‌جه (و) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوخدور، میثال: وارلیق، سئوگی.
3/3- H صامیتی (هـ ـهـ ه ـه) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوخدور، میثال: همیشه، ساهمان، مئه، شئه، آللاه، هله
4/3-Y صامیتی ساده‌جه (یـ ی) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوخدور، میثال: یایلیق، بایرام، آی.
5/3- ایکی İ آراسیندا گلن Y سسی "گ" (یومشاق گ) ایشاره‌ی ایله یازیلمالیدیر، میثال: ایگید، ایگیرمی، چیگین، گتیردیگیم.
6/3-کلمه‌نین گورونوشونو ساخلاییب، کوکونو ایتیرمه‌مک اوچون "ک" حرفی ایکی سسلی آراسیندا قالیب "ی" سسینه چئوریلدیگی زامان "گ" ایله یازیلمالیدیر، میثال: چؤرگیم، گله‌جگیم، گوروندوگو، شاعیرلردرنگی.
7/3- K (قالین ک) صامیتی: یاد دیللردن دیلمیزه کئچین قالین K-لی کلمه‌لر "ک" ایله یازیلمالیدیر، میثال: دوکتور، دموکراسی، کارکتر
8/3- عرب کؤکلو کلمه‌لرین سونوندا اصلینده "ع" حرفی ایله ایفاده اولان و بیزده H سسینه دونموش اولان فونم "ح" حرفی‌نین موافیق فورمو ایله یازیلاجاق: ماتاح، طاماح. همین سس کلمه‌لرین اورتاسیندا "هـ" حرفی‌نین موافیق فورمونا چئوریله‌جک: فهله
9/3- تلفّوظوندن آسیلی اولمایاراق، یابانجی کلمه‌لرین باشلانیشیندا و بعضاً اورتاسیندا "ق" کیمی سسلنن "غ" حرفی اولدوغو کیمی یازیلاجاق:
غریب، غزل، غم، افغان
10/3-فارس کلمه‌لرنده‌کی "گ" حرفی بعضاً "ق" کیمی تلفّوظ اولدوغونا باخمایاراق اولدوغو کیمی یازیلاجاق:
کارگاه، آگاهی، دانیشگاه، آبگوشت، گوماشتا
٤/۱ - خارجی کلمه‌لرده İU و İO و İA قورولوشونون ایچینده عمله گلن بیتیشدیریجی صامیت «ی» حذف ائدیلیب؛ کلمه ساده‌جه بیر «ی» ایله یازیلاجاق:
رادیو، بیولوژی، کیوسک، دیالکتیک، نیویورک، آشیان، ریا، شیار، باریوم، نیوزویک، خیاوان، میانپور، ریاضی، سیاست، ضیالی، خیار.
٤/۲ - SK و ŞT و ŞP و ST و SP قوشاسسلر ایله باشلانان کلمه‌لرین اوّلینه «ای» حیصّه‌سی آرتیریلمالیدیر.
ایسپورت، ایستالین، ایستانسیا، ایستیراسبورق، ایستئیک، ایستکر، ایشتوتقارت، ایشنیتسل.
عرب کؤکلو کلمه‌لرده تشدید علامتی قورونمالیدیر، آنجاق تورکجه سؤزلرده و اوروپا سؤزلرینده تشدید ایشلنمز:
موکمّل، ادبیّات، موفّقیّت، مدنیّت، دوققوز، اوتللو.
عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا لازیم اولان یئرده تنوین علامتیندن ایستیفاده اولمالیدیر و تنوینین یازیلیشی آشاغیدا گؤروندوگو کیمی اولاجاق:
مثلاً، اعتیباراً، قصداً، سهواً، قطعیاً، عملاً.
۷/۱ - کلمه‌نین سونوندا گلن ساکین همزه Ə سسیندن سونرا گلسه، «أ» بیچیمینده یازیلاجاق:
منشأ، مبدأ، ملجأ.
۷/۲ - همین نووع همزه U سسیندن سونرا گلسه، «ء» بیچیمینده یازیلاجاق:
سوء.
۷/۳ - همین نووع همزه A سسیندن سونرا گلسه، تلفّوظده غیر-فعال اولدوغونا گوره یازیلمایاجاق:
اینشا، ایملا، ایجرا، ایبتیلا، انبیا، اؤولیا.
۷/٤ - A سسی ایله سسلنن همزه «آ» بیچیمینده یازیلاجاق، آنجاق مدّ علامتی‌نین یازیلماقی چاشقینلیق احتیمالی اولان یئرده گرکلیدیر:
سوال، مواخیذه، مبدآت، اینشاآت، مآل، مآب.
۷/۵ - Ə سسی ایله سسلنن همزه «أ» بیچیمینده یازیلاجاق:
جورأت، تأسّوف، هئیأت، مسأله، نشأت.
۷/٦ - آنجاق بو Ə سسی کلیمه‌نین سون سسی اولسا، همزه «ئ» بیچیمینده یازیلاجاق:
نشئه، تؤوطیئه.
۷/۷ - İ سسی ایله سسلنن همزه «ی» حرفی ایله ایفاده اولاجاق:
رییس، فدایی، جرایید، ایسراییل، کایینات، داییر.
قئید: منشأ، اینسانین منشأیی، مبدأ، سفریمیزین مبدأیی کیمی کلمه‌لر گؤروندوگو کیمی یازیلمالیدیر.
۷/۸ - همزه O و U و E سسلری‌نین بیری ایله سسلنیرسه، «ئ» بیچیمینده یازیلاجاق:
ناپلئون، ژئوپولیتیک، زئوس، دوئل، سوئد، نوئل، شوئون، کلئوپاترا، مائو، روئوس، ایدئولوژی، نئون، نئون، آئورت، مسئول، آرکئولوژی، رئوف، داخائو، ایشترائوس، سئول، چائوشسکو، تئولوژی.
۷/۹ - E سسیندن سونرا گلن همزه، «ئ» بیچیمینده یازیلاجاق:
تئاتر، رئال، نئاندرتال، پروتئین (پروتیین).
۷/۱۰ - Ö و Ü سسیندن سونرا گلن همزه یازیلمایاجاق:
مؤمین، لؤلؤ، مودّب، مونّث، مولّیف، موسّیس، موثّیر.
۷/۱۱ - آوروپادان آلینما کلمه‌لرده‌کی ae سسلری بیزده «آی» بیچیمینده ایفده اولمالیدیر:
aeroport آیروپورت، aeroplan آیروپلان.
۷/۱۲ - تنوین قبول ائدن همزه بورادا گؤروندوگو کیمی یازیلمالیدیر:
جوزئاً، ایستیثناً.
8/1-شکیلچیلر عومیتله کؤکلره بیتیشیک یازیلیر: گلمیشم، گلدیلر، ائللر، گؤزلدیر.
8/2- "می" و "مو" سوال شکیلچیلری اورتادا بیتیشیک، سوندا ایسه یان-یانا یازیلمالیدیر: گلدی‌می؟ گئتدی‌می؟
ای بیقرار سینه‌ده، نشترمیسن، نه‌سن؟ پیکانمیسان، کونولموسن، اخگرمیسن، نه‌سن؟ (قؤوسی تبریزی).
3/8- "دا" و "ده" نیطق حیصّه‌لر شکیلچی کیمی ایشلندیگی زامان بیتیشیک، یوخسا آیری یازیلیر: بو سوالین جاوابی منده‌دیر. حسن ده گلدی، من ده.
4/8/ کلمه‌لری بیتیشدیرجی صامیتله باشلانان شکیچیلردن قاباق پارچالاماق تؤوصیه اولور: موسیقی‌سی، قالمالی‌یام، قالمالی‌ییق، دئمه‌لی‌یم، دئمه‌لی‌ییک، فیضولی‌یه.
باشقا میثاللار:
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|---|---|---|
| نین،نین | یه، یا | ییک، ییق | ییر، ییر | یئف | یئوا |
| ننه‌نین، تملی‌نین | علی‌یه، ماهنی‌یا | دئمه‌لی‌ییک، قالمالی‌ییق | لنگی‌ییر، داشی‌ییر | تقی‌یئف | تقی یئوا |
5/8-اوزون کلمه‌لرین یازیلیشینی آسانلاتماق اوچون دورد و داها چوخ هیجالی کلمه‌لر سسلی ایله بیتن مورفمندن سونرا پارچالانا بیلر، آنجاق آرالاریندا فاصیله اولمامالیدیر: موسیقی‌چیلر، بیزیمکی‌لر.
6/8 بیر کلمه‌ده عئینی صامیت یا بنزر صامیتلر آردیجل شکیلده اوچ دؤنه تیکرار اولورسا، کلمه ایکی مورفم آراسیندا پارچالانا بیلر، آنجاق بیر کلمه‌نین موختلیف حیصّه‌لری یان-یانا یازیلمالیدیر، میثال اوچون: سس‌سیز
7/8- مورفملرین قوووشماغیندا عئینی حرف یا اوخشار حرفلر تیکرار اولورسا و او ایکی حرفین بیرینجیسی ساغدان موتّصیل یازیلمیشسا، کلمه‌نی همین یئرده پارچالاماق تؤوصیه اولور:
نسیل‌لر، منیم‌میش، دیل‌لنمک
آشاغیداکی میثاللاردا صامیتین ساغ طرفدن آیری یازیلدیغینا گوره سول طرفدن موتصیل یازیلماسی تؤوصیه اولونور:
اللر، داممیش، آشسیز، گؤللنمک
8/8- باشقا دیللردن آلدیغیمیز بو حیصّه‌لر قوشولدوغو سؤزه بیتیشیک یازیلاجاق:
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|---|
| کار(صنعتکار) | خانا(کیتابخانا) | دار(محصولدار) | گاه(دانیشگاه) |
| کده(دانشکده) | بئـ(بئکار) | پاز(آشپاز) | باز(قوشباز) |
| بر(دیلبر،سیمینبر) | جو(دانیشجو،صولحجو) | ایزم(متابولیزم) | پئش(پئشواز) |
| کش(قایغیکش) | گر(میسگر) | زده(غربزده) | خواه(ترقیخواه) |
| نامه(شیکایتنامه) | زن(لافزن) | خور(روشوتخور) | دان(نمکدان) |
| یستان(دشتیستان) | زادا(ملیکزادا) | سن(سنتز) | هم(همصؤحبت) |
| اوف(حسنوف) | اووا(حسنووا) | - | - |
9/8- باشقا دیللردن آلدیغیمیز آشاغیدا قئید ائدیلن حیصّه‌لر موستقیل و قوشولدوغو سؤزه یاخین یازیلاجاق:
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|
| شوناس(آذربایجان{آزربایجان}شوناس) | پرست(وطن‌پرست) | طلب(شؤهرت‌طلب) |
| فوروش(فضل‌فوروش) | آنتی(آنتی‌کومونیست) | پرور(قوناق‌پرور) |
| - | پان(پان‌عربیزم) | - |
1/9-"مدنیّت"، "ادبیات"، "سویه"، قیمت، "صحیه"، "ویئتنام" و کیئف" کیمی آلینما سوزلرده ایشلنن İYY سس ترکیبی و İY سس ترکیبی بورادا گوروندوگو کیمی ییغجام شکیلده و ساده‌جه بیر "ی" ایله (و لازیم گلسه، بیر تشدید علامتی آرتیرماقلا) ایفاده اولاجاق.
2/9-اوروپا دیللریندن آلینمیش کلمه‌لر عئمومیتله فرانسیز تلفّوظو ایله یازیلاجاق: رداکسیون، ناسیونال، انرژی
3/9- تورک سؤزلری‌نین باشلانیشینداکی I فونمی قوروناجاق ( İسسینه چئوریلمه‌یه‌جک):
ایشیق، ایلدیریم، ایلیق، ایلغیم، ایلخی
دیقّت: ایراق، ایلان، اینام کیمی کلمه‌لر بو قایدادان قیراقدا قالیر.
5/9-بو قرارنامه‌ده‌کی قئیدلری نظرده توتماق شرطی ایله بوتون یابانجی کلمه‌لر فونتیک شکیلده یازیلاجاق:
| Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni | Başlıq mətni |
|---|---|---|---|---|---|
| موشکول | موزد | مونتظم | موسابیقه | مورتّب | موبتدا |
| ایستیقلال | ایمام | اینسان | اینقیلاب | ایقرار | ایشتیاق |
| موباریزه | موناظیره | موناسیب | موختلیف | مونحصیر | موعاصیر |
| علم | عشق | احسان | قئید | مئیل | شئیطان |
| موعلّیم | موهندیس | مولّیف | مودّب | موثّیر | مونّث |
| ظالیم | لازیم | ناییل | قادیر | خاریج | باریز |
| منافع | محافیل | مکاریم | منازیل | کواکیب | موعتدیل |
| تؤهمت | مؤهنت | حؤرمت | صؤحبت | شؤهرت | حؤکم |
| تلویزیون | تلفون | کافه | باله | فوتوکوپی | سمینار |
| ترمومتر | اتیمولوژی | اوکسیژن | آنتی‌تز | ترانشه | لاووازیه |
| پروژکتور | تلکس | الِمِنت | اپیدمی | تئوری | الاستیک |
| انگلس | رنه دکارت | هرمان هسه | نیچه | قؤته | هاینریش‌هاینه |
| هلیوم | سزیوم | نئون | مولکول | سئول | رئالیزم |
| ورزیش | گردیش | یادیگار | مورداد | اوردیبهیشت | ایسفند |
6/9-صاییتلری تمثیل ائدن دیاکریتیک علامتلرین یازیلیشی ساده‌جه کلمه‌نین بیرینجی هیجاسیندا گرکلیدیر:
گؤرونوش، اوغوز، دویون
آنجاق موبتدیلر اوچون بو علامتلرین هر یئرده یازیلیشی تؤوصیه ائدیلیر: گؤرونوش، اوغوز، دویون
7/9- فارسجا و عربجه شخص آدلاری‌نین یازیلیشیندا اورژینال ایملا قورونمالیدیر: محمّد، حسین، ابوالقاسم، منوچهر، کاظم، عبدالناصر، سعودالفیصل، کبری، ساعد، هیئت.
8/9- دوغمالاشمیش عرب و فارس منشألی شخص آدلاری اؤز ایملامیزلا یازیلا بیلر: علسگر، فاطما، حوسئن، ایرضا، ممّد.
9/9- جوغرافی آدلاری ایراندا ایشلندیگی کیمی، آنجاق ایمکان داخیلینده اوز تلفّوظوموزه اویغون شکیلده یازیلاجاق:
لهیستان، اوزبکیستان، هیندوستان، لوبنان، اوتریش، تورکیه، کوردوستان
10/9- سون عصرده غرض اوزوندن یا بیلگی چاتیشمازلیغی سببیندن دَییشدیلمیش یئر آدلاری ایمکان داخیلینده اوریژینال شکیلده یازیلاجاق: توفارقان، سئییدآوا، سایین‌قالا، سولدوز، آخماقایا.
11/9- فارسجادا ایشلنمکده اولان تورک سوزلری اوز ایملامیزلا یازیلاجاق: بوشقاب، اوتو، شولوق، اومود، قولدور.
12/9- سیرا سایلار و ایسمین موختلیف حاللاریندا و منسوبیت فورموندا چیخیش ائدن سایلار آشاغیدا گوروندوگو کیمی یازیلمالیدیر:
| کاتقوری | یازیلیش طرزی | یازیلیش طرزی | یازیلیش طرزی | یازیلیش طرزی | میثاللار |
|---|---|---|---|---|---|
| سیرا سایلار | 2-جی | 3-جو | 6-جی | 9-جو | 1379-جو ایل |
| تأثیرلیک حال | 11-ی | 12-نی | 13-و | 6-نی | 12-نی چاغیرین |
| یئرلیک حال | 11- ده | 12- ده | 6- ده | 9- دا | ساعات 11- ده |
| یؤنلوک حال | 11- ه | 12- یه | 9- دان | 6- دان | 12- یه خبر وئرین |
| چیخیشلیق حال | 11- دن | 12- دن | 9- دان | 6- دان | ساعات 11- دن قاباق |
| یییه‌لیک حال | 11- ین | 12- نین | 4- ون | 5- ین | ساعات 11- ین یاریسی |
| منسوبیت فورمو | 11- ی | 12- سی | 9- و | 7- سی | خوردادین 7- سی |
13/9- دوغمالاشمیش خاری کلمه‌لر اورتوقرافیده تورک سوزلری کیمی چیخیش ائده‌جک: موغایات، هامبال، باریت، میزی، آبیر.
بو کیمی کلمه‌لرین یازیلیشی اورتوقرافی سوزلوگونده وئریله‌جکدیر.
۱۰/۱ - مورکّب کلمه‌لری ترکیب حیصّه‌لری موستقیل، آنجاق یان-یانا یازیلمالیدیر:
آغساققال، آغ‌بیرچک، ککلیک‌اوتو، قانونااویغونلوق، گؤزوگؤتورمزلیک، دیک‌باشلیق.
۱۰/۲ - یابانچی مورکّب کلمه‌لر بیر لکسیک واحید کیمی دئییل، مورکّب کلمه کیمی نظرده توتولاجاق؛ باشقا سؤزله اونلارین حیصّه‌لری موستقیل، آنجاق یاخین یازیلاجاق:
مؤحنت‌افزا، دیل‌آرام، وطن‌پرست، شؤهرت‌طلب.
قئید ائتدیگیمیز کیمی، آشاغیداکی ترکیبلر مورکّب سؤز حئساب ائدیلیر:
شوناس (آذربایجان‌شوناس)، پرست (وطن‌پرست)، طلب (شؤهرت‌طلب)، فوروش (فضل‌فوروش)، آنتی (آنتی‌کومونیست)، پرور (قوناق‌پرور)، پان (پان‌عربیزم).
۱۰/۳ - فارسجا سؤز بیرلشمه‌لری‌نین آزی بیر حیصّه‌سی دیلیمیزده تکلیکده معنایا مالیک اولسا، اونلارین علاقه‌سی «-» اشاره‌سی ایله افاده اولاجاق؛ یوخسا بوتون ترکیب بیر لکسیک واحید کیمی قبول اولاجاق:
سیمای-شمس، زولف-پریشان، سوء-قصد، باده‌ی-ناب، پنبه‌ی-داغ-جونون، غیر-مومکون، ضیدّ-اینقیلاب، چشم-گیریان.
۱۰/٤ - فارس و عرب دیللریندن آلدیغیمیز بیرلشمه‌لرده‌کی «و» باغلاییجیسی اولدوغو کیمی و یا موافیق دیاکریتیک علامت قبول ائده‌رک ایملادا چیخیش ائده‌جک:
گشت و گوذار، درد و غم، ناله و افغان.
۱۰/۵ - عربجه عیباره‌لر، سؤز بیرلشمه‌لری، آتالار سؤزو و آیه‌لر اوریژینال ایملایلا یازیلاجاق:
علی‌الخصوص، سهم‌الهضم، میزان‌الحراره، نعوذبالله، استغفرالله، انشاالله، ماشاالله، الی‌آخر.
| - | دوزگون یازی | یانلیش یازی |
|---|---|---|
| 1 | گؤزله‌ییرم، گؤره‌جک، ایسته‌میشم | گؤزله‌ییره‌م، گؤره‌جه‌ک، ایسته‌میشه‌م |
| 2 | دلی، گلمک، وئرمرم | ده‌لی، گه‌لمه‌ک، وئرمه‌ره‌م |
| 3 | گؤزل، چؤرک، دیرک، الجک | گوزه‌ل، چؤره‌ک، دیره‌ک، الجه‌ک |
| 4 | گؤرنیم، گلنیم | گؤره‌نیم، گله‌نیم |
| 5 | تبریزدنم، بو شهردنم | تبریزده‌نم، بو شهرده‌نم |
| 6 | گؤرمه‌میشم، گؤتورمه‌میشم، گلسه‌یدی | گؤورممیشم، گؤتورممیشم، گلسیدی |
| 7 | یار بیزه قوناق گله‌جک. | یار بیزه قوناق گلجک. |
| 8 | بیله‌رک، گله‌رک | بیلرک، گلرک |
| 9 | دده‌م، اؤنرگه‌م، وظیفه‌ن | ددم، اؤنرگم، وظیفن |
| 10 | اؤلکه | ؤلکه، ئؤلکه |
| 11 | ائل، ائو، ائتمک | ئل، ئو، ئتمک |
| 12 | ایضاح، ایلان، ایکی | یضاح، یلان، یکی |
| 13 | گل چؤرک یئ | گل چؤرک یة، گل چؤرک یئه |
| 14 | گئجه، گئدر، دئدیم | گجه، گدر، ددیم |
| 15 | انرژی، الکتریک، المنت | ائنئرژی، ائلئکتریک، ائلئمئنت |
| 16 | اتنیک، سپتامبر، اپیدمی | ائتنیک، سئپتامبر، ائپیدئمی |
| 17 | احسان، اعتیماد، اعتیبار | ائحسان، ائعتیماد، ائعتیبار |
| 18 | سِحر، علم، عشق | سئحر، عئلم، عئشق |
| 19 | تسبئح، پئشواز | تسبح، پشواز |
| 20 | مهربان، مهتر | مئهربان، مئهتر |
| 21 | مئیل، قئید، شئی، نئی، یئکون | میل، قید، شی، نی، یکون |
| 22 | سالماق، سون، ساققال | صالماق، صون، صاققال |
| 23 | ترلان، تویوق، اوتاق، توی | طرلان، طویوق، اوطاق، طوی |
| 24 | ماهني، هئيوا، شئه | ماحني، حئيوا، شئح |
| 25 | اييده، گؤيرچين، گؤي | ايگده، گؤگرچين، گؤك |
| 26 | دييرمان، دئييل، دييشمك | دگيرمان، دگيل، دگيشمك |
| 27 | اَيري، اَيلنجه | اگري، اگلنجه |
| 28 | گله‌جگم، چؤرگيم، كؤينگين، الجگيم | گله‌جَيَم، چؤره‌ییم، كؤينه‌يين، الجه‌ييم |
| 29 | گؤروندوگو | گورندويو |
| 30 | دموكراسي، دوكتور | دموقراسي، دوقتور |
| 31 | غم، غوصّه، غريب | قم، قوصّه، قريب |
| 32 | دؤولت، شؤوكت، دؤوران | دؤلت، شؤكت، دؤران |
| 33 | چاققال، ائششك، دوققوز | چاقّال، ائشّك، دوقّوز |
| 34 | عمّه، عطّار، حيصّه، حاقّيندا | عممه، عططار، حيصصه، حاققيندا |
| 35 | مقلاً، قصداً، سهواً | مثلن، قصدن، سهون |
| 36 | دانيشگاه، آگاهي | دانيشقاه، آقاهي |
| 37 | خياوان، رياضي، سياست | خيياوان، ريياضي، سيياست |
| 38 | ايسپورت، ايستالين، ايستانسيا | اسپورت، استالين، استانسيا |
| 39 | منشأ، مبدأ، ملجأ | منشه، مبده، ملجه |
| 40 | مؤمين، رؤيا | مؤءمين، رؤءيا |
| 41 | اينشا، ايملا، ايجرا | اينشاء، ايملاء، ايجراء |
| 42 | جورأت، هئيأت | جورئت، هيئت، هيأت |
| 43 | مائو، شوئون، رئوف | ماو، شوون، رَوف |
| 44 | رييس، جراييد، كايينات | رئيس، جرائيد، كائينات |
| 45 | مولّيف، موثّير، موسّيس | مؤلف، مؤثر، مؤسس |
| 46 | جوزئاً، ايستيثنائاً | جوزءً، ايستيثناءً |
| 47 | صحيّه، سويّه، ادبيّات | صحييّه، سوييّه، ادبييّات |
| 48 | ايسنانلار، گونشلر | اينسان‌لار، گونشلر |
| 49 | گؤزلدير، گلميشدير | گؤزلدير، گلميشدير |
| 50 | تانرينين آدييلا | تانرينين آدييلا |
| 51 | تانرينين آدييلا | تانرينين آدييلا |
| 52 | دئمهليييك | دئمهليييك |
| 53 | يئرييير | يئرييير |
| 54 | تقييئف، تقييئوا | تقييئف، تقييئوا |
| 55 | عاراقچينين منده دير. | عاراقچينين من ده دير. |
| 56 | حسن ده گلدي، من ده | حسنده گلدي، منده |
| 57 | صنعتكار، كيتابخانا، محصولدار | صنعتكار، كيتابخانا، محصولدار |
| 58 | شيكايتنامه، همصؤحبت | شيكايتنامه، همصؤحبت |
| 59 | آذربايجانشوناس | آذربايجانشوناس |
| 60 | موشكول، موزد | مشكل، مزد |
| 61 | ايستيقلال، اينسان | استقلال، انسان |
| 62 | موباريزه، موعاصير | مبارزه، معاصر |
| 63 | ظاليم، لازيم، ناظير، شاهيد | ظالم، لازم، ناظر، شاهد |
| 64 | صؤحبت، شؤهرت، حؤرمت | صحبت، شهرت، حرمت |
| 65 | ورزيش، گرديش | ورزش، گردش |
| 66 | زولف-پريشان | زولفي-پريشان، زولف پريشان |
| 67 | ناله‌ي-بولبول | ناله‌يي-بولبول، نالة بولبول |
| 68 | آغساققال كيشي | آغساققال كيشي، آغ ساققال كيشي |
| 69 | ككليك‌اوتو، ايت‌بورنو | ككليك اوتو، ايت بورنو |
| 70 | آمبار، قايدا | انبار، قاعده |
| 71 | طاماح | طاماه، تاماه |
| 72 | ظارافات، صاباح | زارافات، ساباه |
| 73 | طايفا، هامبال، فايدا | طائفه، حمّال، فائده |
| 74 | تورك، بؤيوك، بوشقاب | ترك، بيوك، بشقاب |
اورتوقرافی. دیلین دوزگون یازی قایدالارینی آراشدیران بیلیم ساحه‌سی اورتوقرافی آدلانیر.
بیتیشدیریجی صامیت. تورک دیلینده ایکی صاییت آردیجل ایشلنمز و بو کیمی دوروم اورتایا چیخینجا، ایکی صاییتین آراسیندا "بیتیشدیرجی صامیت" دئییلن بیر فونم چیخیش ائدر. بیتیشدیریجی صامیت داها چوخ اوچ شکیلده تظاهور ائدیر: س (آتا، آتاسی)، ن (موسیقی، موسیقی‌نی)، ی (ماهنی، ماهنی‌یا)
دیاکریتیک علامت. فونملرین سس اوزللیگینی تمثیل ائدن و اونلاری بیر-بیریندن فرقلندیرن علامتلردن عیبارتدیر کی، حرفین اوستونه یا آلتینا آرتیریلار. میثال: اون، اون، اؤن و اون کلمه‌لری‌نین تلفّوظ فرقینی تمثیل ائتمک اوچون "و" حرفی‌نین اوستونده قویولان آیری-آیری دیاکریتیک علامتلردن ایستیفاده اولونموشدور.
سسلیلر و سس‌سیزلر (صاییتلر و صامیتلر). فونملر سسلی (A,I,O,U,Ə,E,Ö,Ü,İ) و سس‌سیز (میثال اوچون P,T,Ş,K,L و باشقالاری) اولماق اوزره ایکی قولا آیریلیر: سسلیلرین تلفّوظونده بو خوصوصیت وار کی، هاوا جریانی آزاد شکیلده و هر هانسی مانعه‌لره راست گلدیگی اساسیندا فورمالاشیر.
فونم. ایکی کلمه‌نی فرقلندیرن ان کیچیک سس حیصّه‌سیندن عیبارتدیر. میثال اوچون گؤز و کؤز کلمه‌سینی نظرده توتاق، بو ایکی کلمه‌نی فرقلندیرن جهت اونلارین بیرینجی سس حیصّه‌سی‌نین تلفّوظ طرزیندن عیبارتدیر. باشقا میثال: اوز و اؤز کلمه‌سی.
لکسیک واحید (سؤزجوک). سؤزلوکده قئید ائدیلمگی ضروری اولان و ساده بیر معنانی ایفاده ائدن کلمه بیر لکسیک واحید یا سؤزجوک آدلانیر. میثال اوچون گلمک فعلی گورندوگو شکیلده سؤزلوگه داخیلدیر، آنجاق گلمیشدیر سؤزونو سؤزلوگه داخیل ائتمگه گرک یوخدور.
مورفم. هر ساده کوک یا شکیلچی بیر مورفم آدلانیر و مورفم عومومیتله ان کیچیک معنا واحیدلری یا قراماتیک وظیفه‌نی تمثیل ائدن حیصّدن عیبارتدیر. میثال اوچون گتیرمه‌میشم سؤزونو بو مورفملره بولمک اولار: گتیر+مه+میش+ام. مورفم آنلاییشی هیجا آنلاییشی ایله دَییشیک سالماماق لازیمدیر. میثال اوچون همین سؤزو هیجالارا بو شکیلده بؤلمک اولار: گه+تیر+مه+می+شم. گوروندوگو کیمی مورفملر همیشه معنالی حیصّه‌لردیر. آنجاق هیجالار معناسیز دا اولا بیلر.
هیجا. صامیتلر تکلیکده تلفّوظ ائدیله بیلمز. اونلاری تلفّوظ ائتمک اوچون یاناشی گئدن صاییتلردن فایدالانماق گرکلیدیر. بئله‌لیکله هر هیجانین اؤزگینده بیر صاییت دایانیر. بیر کلمه‌نی صاییتلرین اساسیندا تلفّوظ ائدیله بیلن مینیموم حیصّه‌لره آییرماقدان هیجالار اورتایا چیخیر. میثال اوچون اود بیر هیجا، قوچاق (قو+چاق) ایکی هیجا و گلمیشم (گل+می+شم) اوچ هیجادان تشکیل اولموشدور.
کؤک و شکیلچی. ان کیچیک لکسیک معنا حیصّه‌لرینه کؤک و ان کیچیک قراماتیک معنا حیصّه‌لرینه شکیلچی دئییلیر، میثال اوچون اؤنلوک سؤزو اؤن و لوک حیصّه‌لرینه بؤلونمک اوزره بیر کؤک و بیر شکیلچیدن تشکیل اولور.
درگیلر و قزئتلر: وارلیق، مهد آزادی، نوید آذربایجان، آوای اردبیل، شمس تبریز، ارک، چیچک
نشریاتچیلار و مدنیت اوجاقلاری: چیچکلر قورولوشو، مشوو کولتور درنگی، گونئی مدنیت اوجاغی، اندیشه نو نشریاتی، صابر درنگی، آذربایجانلی بیلی‌یوردلولار توپلومو
دوکتور جواد هیئت
مۆهندیس ابراهیم رفرف
مورفم و هیجا آنلاییشی و یازی قایدالاری، شکیلچیلر، دخیل کلمه‌لر، مورکب سؤزلر و سؤزبیرلشمه‌لری، قیسالتمالار، عومومی اورتوقرافی مسألری
اکبر آزاد، دوکتور جمال آیریملو، فریبا ابراهیمی (آفاق)، عادل ارشادی‌فر، حسن ارک، توحید اسدزاده، رسول اسماعیل‌زاده، محمد اشراقی، فریده اصغرنیا، نادرالهی، بهروز ایمانی، بهزاد بهزادی، یوسف بهنمون (دالغین)، دوکتور غلامرضا بوداغی، دوکتور حسین پناهی، حسن م.جعفرزاده، میرهدایت حصاری، بهرام حق‌پرست (ائلچین)، علیرضا حمیده‌خو، علی حسین‌زاده (داشقین)، حسن خدائی (تایماز)، بابک دانشور، عبدالرحمن دیه‌جی، حسن راشدی، مصطفی رزّاقی، مهرشید رهنما، ابراهیم رفرف، محمد تقی ستاری، داود سعید خانلو، حسن مسلمی، دوکتور حسینقلی سلیمی، حسین طهماسب‌پور، یحیی شیدا، علیرضا صرّافی، کیان صفری، دوکتور هوشنگ عطاپور، دوکتور محمدعلی فرزانه، مسعود فیوضات، دوکتور حسین فیض اللهی وحید، دوکتور م.قاسمی (آغشین آغکمرلی)، حبیب قنبرپور، رسول کامران، کشتیبان، محمدرضا کریمی، علی محمدزاده فارسی، توحید ملک‌زاده، عزیز محسنی، حسن مجیدزاده (ساوالان)، حسین محمدخانی (گونئیلی)، دوکتور حسین محمدزاده صدیق (دوزگون)، دوکتور یوسف معماری، عباد ممی‌زاده (آغداشلی)، ناصر منظوری، علیرضا مقدم، اسدالله مردانی، کریم مشروطه‌چی (سؤنمز)، صدیار وظیفه (ائل اوغلو)، اسماعیل هادی، دوکتور جواد هیئت، محمدرضا هیئت