İlıq bir yaz səhəri idi. Əlində əsa, başında şlyapa olan, səliqə ilə geyinmiş bir kişi meydana doğru irəliləyirdi. Kişi meydanın mərkəzinə doğru addımlamağa başladı. Beş-on metr getmişdi ki, bir uşağın — “Molla Nəsrəddin”, “Molla Nəsrəddin”, təzə jurnal, təzə jurnal, alın, lap az qalıb!” — deyə qışqırdığını eşitdi və o tərəfə baxdı. Uşaq şəkilli bir jurnalı başı üstündə yellədərək cəld addımlarla meydanı dolaşırdı. O, uşağa çatan kimi cibindən pul çıxarıb jurnaldan birini aldı. Jurnalın üz qabığındakı şəkil diqqətini daha çox cəlb etdi. Şəkildə çoxlu yatmış adam təsvir edilmişdi. Bu adamların bəziləri artıq oyanıb gərnəşirdilər. Çoxu isə dərin yuxuda idi. Bir molla ayaq üstə dayanmışdı. O bu adamlara müraciətlə deyirdi: “Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaşlarım!..” Bu jurnal məşhur “Molla Nəsrəddin”jurnalı idi. “Molla Nəsrəddin” jurnalının ilk nömrəsi 1906-cı il aprel ayının 7-də çapdan çıxmışdır. Jurnalın redaktoru* böyük Azərbaycan yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadə idi.

Cəlil Məmmədquluzadə 1869-cu ildə Naxçıvanda anadan olmuş, ilk təhsilini də burada almışdı.

Qori* Müəllimlər Seminariyasını bitirdikdən sonra o, bir müddət Naxçıvanın Baş Noraşen və Nehrəm kəndlərində müəllimlik etmişdi. Doğma xalqının güzəranı, dərdləri ilə yaxından tanış olan Cəlil Məmmədquluzadə onun halına ürəkdən yanırdı. Xalqına kömək etmək üçün yollar və vasitələr axtarırdı. Ədibin “Danabaş kəndinin əhvalatları” povesti, “Poçt qutusu”, “Usta Zeynal” hekayələri, “Ölülər”, “Anamın kitabı”, “Dəli yığıncağı” dramlarında Azərbaycan xalqının milli-mənəvi oyanışı və dirçəlişi məsələləri öz əksini tapmışdır.

Bundan başqa, o özü kimi maarifpərvər ziyalıları ətrafına toplayıb jurnal nəşr etməyi qərara aldı. Bu, Azərbaycan xalqını oyanışa, elmə, biliyə səsləyən “Molla Nəsrəddin” jurnalı idi. Bu jurnal Tiflisdə, Təbrizdə və Bakıda nəşr edilmişdi. “Molla Nəsrəddin” güldürə-güldürə düşündürən bir jurnal idi.

Cəlil Məmmədquluzadə “Molla Nəsrəddin” adını özünə təxəllüs götürmüşdü. Bu adın özünün də böyük mənası, əhəmiyyəti vardı. Molla Nəsrəddin qədim dövrlərdən bəri Şərqdə müdriklik, hazırcavablıq nümunəsi, gülüş rəmzi idi.

“Molla Nəsrəddin” jurnalı qadın azadlığı məsələlərinə xüsusi fikir verir, qadınların müdafiəçisi kimi çıxış edirdi. O, qızların təhsilinin qayğısına qalırdı. Onların savadlanmasına çalışırdı.

“Molla Nəsrəddin” jurnalı doğma dilimizə qəsd edənləri, onu yad sözlərlə zəhərləyənləri həmişə tənqid etmişdir. Jurnalın nömrələrinin birində verilmiş şəkildə bir neçə nəfər bir azərbaycanlını yerə yıxıb zorla özgə dilləri onun ağzına soxmağa çalışır. Şəklin altında yazılmışdır: “Ay qardaşlar, mən dilsiz yaranmamışam. Öz dilim var, niyə özgə dilləri soxursunuz ağzıma?”

Molla Nəsrəddin” Azərbaycanda, eləcə də bütün müsəlman dünyasında və Yaxın Şərqdə nəşr olunan ilk satira jurnalı idi. Çox keçmədən onun təsiri ilə bəzi türk-müsəlman ölkələrində də köhnəliyi, geriliyi və cəhaləti tənqid edən jurnallar çıxmağa başladı.

Cəlil Məmmədquluzadə 1932-ci ildə Bakıda dünyasını dəyişmişdir.

“Molla Nəsrəddin” jurnalından

Qatarın üzərində yeni üsullu məktəb, onun yolunu kəsən iki nəfərin üstündə “köhnə üsul, köhnə elm, köhnə adət”, şəklin altında isə “Qoymarıq qabağa gedəsən” yazılmışdır.

Karikaturada fikir ondan ibarətdir ki, yeniliyə can atmaq meyilləri artıq o qədər güclüdür ki, köhnə adət-ənənə onların qarşısında dayanabilməz.

{Məlumat 5-ci sinif Azərbaycan Tarixi Kitabından Götürülmüşdür.}

Məlumat 5-ci sinif Azərbaycan Tarixi Kitabından Götürülmüşdür.