İsmayıl Ömər oğlu Vəliyev 1951-ci il martın 18-də Ermənistan SSRnin Allahverdi rayonunun Böyük Ayrım kəndində anadan olmuş, 1965-ci ildə 8 illik məktəbi, 1968-ci ildə isə orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra Şınıq sovxozunda və Ağtala Tikinti Məmulatları Kombinatında fəhlə işləmişdir. Bakıda 8 nömrəli texniki-peşə məktəbini fərqlənmə diplomu ilə bitirib "Leninneft" trestinin Neft və Qazçıxarma İdarəsində elektrik montyoru peşəsində çalışmışdır. 1970–1975-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitenin jurnalistika fakültəsinin əyani şöbəsində təhsil almışdır. Tələbəlik illərində Kiyevdə, Lvovda və Moskvada keçirilmiş Ümumittifaq Tələbə-Elmi konfransların-da çıxış edərək diplomlara layiq görülmüşdür. 1975-ci ildən Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında korrektor və sonra kənd təsərrüfatı ədəbiyyatı şöbəsində aparıcı redaktor vəzifəsində işləmişdir. 1976-cı ildə Moskva Poliqrafiya İnstitutunda baş redaktor və redaksiya müdirlərinin ixtisasartırma kursunda oxumuş və oranı "əlaçı" diplomu ilə bitirmişdir. 1978-ci ildən "Yazıçı" nəşriyyatında ədəbiyyatşünaslıq və publisistika redaksiyasında redaktor, incəsənət və klassik ədəbiyyat redaksiyasında müdir, 1980-ci ildən Azərbaycan Dövlət Nəşriyyat, Poliqrafiya və Kitab Ticarəti İşləri Komitəsində Nəşriyyatlar İdarəsinin rəisi, 1984-cü ildən Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsi müdirinin mətbuat məsələləri üzrə müavini (1987–1989) vəzifələrində işləmişdir. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş redaksiyasında baş redaktorun birinci müavini (1989–1991), baş redaktor (1991–1992), Azərbaycan-Türkiyə birgə müəssisəsi "Göytürk" Nəşriyyat, Poliqrafiya və Ticarət Şirkətinin Baş direktoru (1991–1992) olmuşdur. 1993-cü ildən 2004-cü ilin aprelinədək "Azərbaycan Ensiklopediyası" Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyinin Baş direktoru və Baş redaktoru olmuşdur.

1971-ci ildən Azərbaycan Radio və Televiziyası ilə əməkdaşlıq etmiş, on ilə yaxın "Bulaq" folklor verlişinin daimi müəlliflərindən biri olmuşdur. Onun hazırladığı verlişlərin bir çoxu radionun "Qızıl fond"unda saxlanılmaqdadır. Bundan əlavə, "Zəka" radio elmi proqramının uzun illər ssenari müəllifi və aparıcısı olmuşdur. Televiziyanın vaxtilə populyar olan "İdrak" proqramı da İ. Vəliyevin ideyası əsasında yaradılmış və uzun müddət onun müəllifliyi və aparıcılığı ilə "Ata yurdu" verlişi uzun müddət efirə getmişdir.

İsmayıl Vəliyev bədii yaradıcılığa 1965-ci ildə "Azərbaycan pioneri" qəzetində dərc etdirdiyi kiçik sənədli hekayə ilə başlamışdır. O vaxtdan uşaqlar üçün şer və hekayələr yazmış, "Pioner" jurnalında və başqa mətbuat orqanlarında da xeyli nağıl və hekayələri dərc olunmuşdur. Onun uşaq hekayələri beynəlxalq təşkilatların mükafat və qrantlarına layiq görülmüşdür. İ. Vəliyev publisistika və tərcümə işi ilə ardıcıl məşğul olur. Qədim şumerlərin məşhur "Bilqamış dastanı"nı, "Avesta"dan parçaları, Qədim Misir ədəbiyyatı nümunələrini, türk, rus, bolqar, litva, ukrayna, türkmən və başqa dillərdən bir sıra elmi və bədii əsərləri tərcümə etmişdir. Onun tərtibi və tərcüməsi ilə böyük türkmən şairi Məhtimqulunun "Qəm seli" kitabı 1984-cü ildə nəşr olunmuşdur. Sonralar Məhtimqulu yaradıcılığı haqqında, onun Azərbaycan və Şərq xalqları ədəbiyyatı ilə əlaqələri haqqında bir sıra məqalələr yazmışdır. Onun çevirməsi ilə Qaracaoğlanın "Aramızda qarlı dağlar dayanıb" adlı şeirlər kitabı geniş ön sözlə birlikdə (Q. Namazov) 1991 və 2006-cı illərdə nəşr olunmuşdur.

Qədim Şərq ədəbiyyatı və mifologiyasına maraq onu şumerlərin "Bilqamış" dastanını tərcümə etməyə sövq etmişdir. Gənc yaşlarında qədim yazılara və dillərə maraq göstərməsi bu əsə-rin uğurlu tərcüməsinə imkan yaratmışdır. İ. Vəliyevin tərcüməsi ilə həmin dastan bir neçə dəfə (1985, 1999) nəşr olunmuşdur. Onun tərcümə etdiyi "Avesta"dan parçalar "Ana kitabələr" (1996) və "Qədim Şərq ədəbiyyatı" (1999) toplularında nəşr olunmuşdur. Böyük rus yazıçısı M. Y. Saltıkov-Şedrinin "Nağıllar" kitabı (1988) İ. Vəliyevin ön sözü ilə nəşr olunmuş və həmin kitabda onun tərcümə etdiyi bir sıra nağıllar yer almışdır. İ. Vəliyevin redaktəsi və rəhərliyi ilə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq fundamental həcmdə "Qədim Şərq ədəbiyyatı" (müntəxəbat 1999-cu il) kitabı nəşr olunmuşdur. Həmin kitabda İ. Vəliyevin böyük və zəngin elmi faktlara əsaslanan ön sözü verilmişdir.

1983-cü ildə "Ədəbi portret: onun funksiyası və tipologiyası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 1999-cu ildə "Ədəbiyyatda insan konsepsiyası, tarixi təşəkkülü və inkişaf mərhələləri" mövzusunda monoqra-fiyasını nəşr etdirmişdir. Həmin monoqrafiya müəyyən ixtisaslarla Ankarada nəşr olunmuşdur. 2001-ci ildə doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə etmiş və filologiya elmləri doktoru adına layiq görülmüşdür.

İ. Vəliyev 1979-cu ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, 1985-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, həmçinin Dövlət Dil komissiyasının, Toponomiya Komissiyasının, Füzuli adına Dövlət Mükafat Komissiyasının üzvüdür. Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətinin yaradıcılarından biri və sədrin birinci müavini olmuşdur. 32 kitabın, 400-dən çox elmi, 500-dən çox elmi və publisistik məqalənin, elmi məruzə və çıxışın müəllifi, 9 kitabın tərcüməçisidir. Onlarla iri həcmli ensiklopedik, elmi və bədii kitabın redaktoru, tərtibçisi və naşiri olmuşdur. İ. Vəliyevin bəzi əsərləri ingilis, alman, türk, ukrayna, rus və ərəb dillərinə tərcümə olunub. Xarici ölkələrdə, o cümlədən Almaniya, Macarıstan, Türkiyə, İran, Rusiya, Ukrayna, Qazaxıstan, Gürcüstan və b. ölkələrdə keçirilmiş elmi konfrans və tədbirlərdə məruzə və çıxışlar etmiş, məruzələri və çıxışlarının tezisləri elmi əsərlərdə və mətbuatda dərc olunmuşdur.

İ. Vəliyev Qafqazda və keçmiş Sovetlər Birliyi məkanında baş verən siyasi hadisələr, milli münaqişələr, qaçqınlıq problemi və onların həlli yolları, insan hüquqları, müasir konfliktologiya məsələləri ilə də məşğul olmuş SSRİ-nin dağılması prosesi və onunla bağlı bölgədə və dünyada baş verən hadisələrin elmi-nəzəri təhlili ilə bağlı "Dünya susur, tarix susmur", "Burulğanlar içində", "Qaçqınlıq", "Qara gündəlik" (20 Yanvar faciəsi) kitablarını nəşr etdirmiş, bu mövzuda yüzə yaxın məqaləsi dərc olunmuşdur. Onun rəhbərliyi və müəllifliyi ilə iri həcmli "Deportasiya" adlı irihəcmli kitab nəşr edilmişdir.

İ. Vəliyevin dünyada gedən milli-etnik proseslərə daim maraqlı yanaşmış, bu sahədə xeyli elmi məqalələr dərc etdirmişdir. Uzun müddət Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Beynəlxalq Milli Münasibətlər İnstitutu ilə əməkdaşlıq edən və orada Elmi Şuranın İ. Vəliyev milli, regional və dünyəvi məsələləri ilə bağlı elmi problemlərin öyrənilməsində yaxından iştirak etmişdir. Onun rəhbərliyi, redaktəsi və ön sözü ilə "Dünya xalqları" və "Dünya dövlətləri" adlı iri həcmli ensiklopedik məlumat kitabları nəşr olunmuş, "Politologiya ensiklopedik sözlüyü" çapa hazırlanmışdır. Həmin kitablarda bir çox məqalənin müəllifi olmaqla yanaşı İ. Vəliyev bu sahələrdə məşğul olan yeni elmi kadrların hazırlanmasında da yaxında iştirak etmiş, yeni müəllifləri işə cəlb etməklə yanaşı gənc elmi mütəxəssislərin məqalə və monoqrafiyalarına, həmçinin namizədlik və doktorluq dissertasiyalarına rəylər vermişdir. İ. Vəliyev kitab nəşri və yayımı, mətbuatın nəzəri və praktik məsələləri ilə də ciddi məşğul olur. Beynəlxalq kitab sərgi və yarmarkalarında dəfələrlə ölkəmizi təmsil etmiş, mükafatlar almış, elmi seminar və simpoziumlarda elmi-nəzəri və praktiki məsələlərə hərs olunmuş məruzələrlə çıxış etmişdir. O, 1975-ci ildən "Kitablar aləmində" biblioqrafik jurnalın işində yaxından iştirak etmiş, oranın redaksiya heyətinin üzvü və daimi müəlliflərindən olmuşdur. İ. Vəliyev 1984-cü ildən bəri pedaqoji fəaliyyətlə də məşğuldur. O, həmin ildən 1987-ci ilədək Marksizm-Leninizm Universitetində çağdaş siyasət və ideologiyadan mühazirələr oxumuşdur. Onun mühazirələri həmişə yeni elmi-analitik informasiyalarla zəngin olduguna görə mütəxəssislər tərəfindən xüsusi qiymətləndirilmişdir. O dövrün qadağalarına baxmayaraq İ. Vəliyev ideoloji-siyasi həyatda baş verən mənfi hallara elmi qiymət verməkdən çəkinməmişdir. Kommunist ideologiyası ilə yanaşı burjua mütəxəssislərinin əsərlərini də təhlilə cəlb etmiş, milli ideologiyanın formalaşması, inkişafı ilə bağlı silsilə məqalələr yazmışdır. O, BDU-nun jurnalistika fakültəsində mühazirələr oxumuş, orada Müdafiə Şurasının üzvü olmuşdur. 1997-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin Kitabxanaçılıq-İnformasiya fakültəsində dərs deyir. 2001-ci ildə "Ədəbiy-yatda insan konsepsyası" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və filologiya elmləri doktor adına layiq görülmüşdür. Həmin ildən "Kitabşünaslıq və nəşriyyat işi" kafedrası-nın professorudur. Kitab nəşri və mətbuat məsələləri ilə bağlı 7 tədris proqramının, onlarla elmi məqalənin, 4 dərs vəsaitinin və 3 dərsliyin müəllifidir. Bakı Dövlət Universitetində və başqa ali məktəblərdə "Mətbuat tarixi", "Jurnalistikanın nəzəriyyə və təcrübəsi", "Redaktənin nəzəriyyə və təcrübəsi", "Redaktəetmə", "Nəşriyyat işinin təşkili və idarə edilməsi", "Mətnşünaslıq", "Ədəbi-bədii və uşaq kitablarının redaktəsi", "Mətn nəzəriyyəsi" və s. fənlərdən mühazirələr aparır.

İ. Vəliyev 1995-ci ildə ictimai-siyasi mövzuda yazdığı publisistik əsərlərə görə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin "Qızıl qələm" mükafatına, 1998-ci ildə uşaq hekayələrinə görə Açıq Cəmiyyət İnstitutu — Beynəlxalq Soros fondunun qrantına layiq görülmüşdür. Bir çox elmi, siyasi və ədəbi qəzet və jurnal redaksiya heyətlərinin, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası idarə heyətinin (1998–2004-cü ilədək) üzvü olmuşdur. İ. Vəliyev tədqiqatçı alim, yazıçı-jurnalist və təşkilatçı mütəxəssis kimi səmərəli fəaliyyət göstərir, öz elmi işini respublikanın ictimai həyatı ilə sıx əlaqələndirir. Özünə və başqalarına tələblardır, diqqətli və məsuliyyətlidir. Ona tapşırılan vəzifələri ləyaqətlə və yüksək səviyyədə yerinə yetirir. Tabeliyində çalışan əməkdaşlara və iş yoldaşlarına qarşı səmimidir, kollektivdə ciddi iş ahəngi formalaşdırmağı, işgüzar mühit yaratmağı bacarır. İ. Vəliyev 1989-cu ildə Ensiklopediyaya işə gəldiyi vaxtdan 2004-cü ilədək bu elmi-nəşriyyat müəssisəsinin təsərrüfat problemlərini uğurla həll etmiş, onu maliyyə böhranından çıxarmaq üçün bir ildə "Rusca-Azərbaycanca lüğət"in hər üç cildinin çapına nail olmuş, çətinliklərə baxmayaraq, "Qısa iqtisadi lüğət", "Hüquq Ensiklopedik lüğəti", "Azərbaycan soraqçısı" (Azərbaycan və rus dillərində; həm də tərtibçilərindən biridir), "Fəlsəfə ensiklopedik lüğəti", "Dünya xalqları", "Dünya dövlətləri", "Dünya dinləri", "Şəfa ensiklopediyası", "Kütləvi tibb ensiklopediyası", "Azərbaycan toponimləri ensiklopedik lüğəti" və bu kimi iri həcmli, böyük əhəmiyyətli ensiklopedik kitabların baş redaktoru olmuş və onların yüksək səviyyədə nəşrini təmin etmişdir. Onun nəşriyyat işi sahəsində qazandığı təcrübə və elmi-nəzəri bilik bu sahədə xarici ölkələrlə əlaqələrin daha da genişlənməsinə imkan yaratmışdır.

İ. Vəliyev Türkiyə, Rusiya, İngiltərə, Ukrayna, İran, İraq, Belorusya, Orta Asiya respublikaları, Tatarıstan, Başqıdıstan və b. ölkələrin ensiklopediyaçı alim və naşirləri ilə yaradıcılıq əlaqələri yaratmışdır. O, "Türküstan" ensiklopediyasının redaksiya heyətinin üzvüdür. Türkiyə, Azərbaycan və Orta Asiya respublikalarının iştirakı ilə hazırlanmağa başlanmış "Türk xalqlarının görkəmli adamları" ensiklopediyasının ideya müəllifi və baş redaktorudur.

İ. Vəliyev 2005-ci ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Xarici Ölkələr Ədəbiyyatı və Ədəbi Əlaqələr şöbəsində baş elmi işçi vəzifəsində çalışır. Eyni zamanda, Bakı Dövlət Universitetində Kitabxanaçılıq-İnformasiya fakültəsində Kitabşünaslıq və nəşriyyat işi kafedrasında professor vəzifəsində işləyir. O, işlədiyi və əlaqəli olduğu təşkilatlarda, o cümlədən respublika ziyalıları arasında böyük hörmət və nüfuza malikdir.

• 2016-03-05 at the Wayback Machine

1. Ömrün yaşıl yarpaqları. Bakı: Azərnəşr, 1978, 65 səh.
2. Ədəbi portret və xarakter. Bakı: Yazıçı, 1981, 208 səh.
3. Mənim odum, ocağım (şeirlər və poemalar). Bakı: Yazıçı, 1983, 115 səh.
4. Literaturnıy portret: eqo funksiya i tipoloqiya. Bakı: Elm, 1986, 159 səh.
5. Bəxtimə düşən dünya. Bakı: Yazıçı, 1990, 191 səh.
6. Dünya susur, tarix susmur. Bakı: Gənclik, 1994, 432 səh.
7. Azərbaycanın siyasi partiyaları və ictimai təşkilatları. Bakı: Azərbaycan Ensiklopediyası, 1995, 96 s.
8. Qaçqınlıq. Bakı: Göytürk, 1996, 103 səh.
9. Qızılqaz əfsanəsi. Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1996.
10. Pişik balasının oyunları. Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1996.
11. Sarı buğda. Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1996.
12. Zalım pələng və nəğməli quş. Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1996.
13. Zalım padşahla oğlu. "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1996.
14. Qara gündəlik. 1990-cı il yanvar hadisələri. Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1997, 134 səh.
15. Azərbaycan soraq kitabı (E. Ağaoğlu ilə birlikdə). Bakı: "Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB, 1997.
16. Burulğanlar içində. Bakı: Günəş, 1997, 215 səh.
17. İnsan: həyatda və sənətdə. Bakı: Günəş, 1998, 254 səh.
18. Yerlə göyün arasında (şeirlər). Bakı: Günəş, 1998.
19. Ədəbiyyatda insan konsepsiyası. Tarixi təşəkkülü, inkişaf mərhələləri (monoqrafiya). Bakı: Günəş, 1999, 369 s.
20. Payız yagışları (seçmə şeirlər). Bakı: Günəş, 2001.
21. Sevgi dünyam (şeirlər). Bakı: Günəş, 2001.
22. Günəşin rəngləri (şeirlər). Bakı: Günəş, 2001.
23. Ədəbi-bədii və uşaq kitablarının redaktəsi (ali məktəb tələbələri üçün dərslik). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" nəşriyyatı, 2002, 200 səh.
24. 2016-03-05 at the Wayback Machine
25. Redaksiya nəşriyyat işinin əsasları (jurnalistlər, nəşriyyat redaktorları və kitabşünaslar üçün vəsait). Bakı: Günəş, 2004, 139 səh.
26. Redaktənin əsasları. Mətnin redaktor təhlili (mühazirə mətnləri). Bakı: Günəş, 2003, 183 səh.
27. Heydər Əliyev və türk dünyası. Bakı: 2003, 87 səh. (şərikli).
28. 2016-03-05 at the Wayback Machine
29. 2016-03-05 at the Wayback Machine
30. 2016-03-05 at the Wayback Machine
31. 2016-03-05 at the Wayback Machine
32. 2016-03-05 at the Wayback Machine
33. 2016-03-07 at the Wayback Machine
34. 2016-03-05 at the Wayback Machine

(ruscadan)

1. Boris Aprilov. Tülkübalanın sərgüzəştləri (povest). Bakı: Gənclik, 1984, 178 səh.
2. Semyon Lovkov. Yolda gözlənilməz hadisələr. Bakı: Azərnəşr, 1984.
3. Bilqamıs dastanı. Bakı: Gənclik, 1985, 104 səh.
4. Saltıkov-Şedrin. Nağıllar. Bakı: Gənclik, 1988 (şərikli)
5. 2016-03-05 at the Wayback Machine

(türkməncədən):

1. 2016-03-07 at the Wayback Machine

(türkcədən):

1. Qaraca oğlan. Aramızda qarlı dağlar dayanıb (Q. Namazovla birlikdə). Bakı: Yazıçı, 1991, 216 səh.
2. Ə. Kamal Bəlviranlı. İslam prinsipləri. Bakı: Göytürk, 1993, 230 səh.
3. Ana kitablar. "Avesta"dan parçalar. Bakı: Azərnəşr, 1996.