İrkutsk su anbarı
İrkutsk su anbarı — Anqara çayındakı İrkutsk su-elektrik stansiyasının su anbarı. Anbar inşa edildikdən sonra Baykal gölüün səviyyəsi 1,46 m yüksəldilmiş və beləliklə su anbarı dünyanın ən dərin süni su turarına çevrilmişdir. Coğrafi baxımdan İrkutsk vilayəti və Buryatiya Respublikasının ərazisində yerləşir.
| İrkutsk su anbarı | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Şəhər | İrkutsk |
| Dəniz səviyyəsi | 456—457[1] m |
| Uzunluğu | 636 / 55[2][3] m |
| Eni | 80 / 7[2] m |
| Sahəsi | 31 500 / 154[2] m² |
| Həcmi | 23 615,39 / 0,07[2] m³ |
| Sahil uzunluğu | 2200 / 276[2] m |
| Orta dərinliyi | 744,4[4] m |
| Axan çaylar | Anqara |
| Su sistemi | Anqara → Yenisey → Kara dənizi |
| Bəndi | İrkutsk SES |
| Dolma ili | 1.956 |
| Şəffaflığı | 40 m m |
Çay və göl hissələrinin yararlı həcmi müvafiq olaraq 0,07 km³ və 23 615,39 km³ təşkil edir[2]. Su anbarının çay hissəsi gündəlik axını idarə etmək üçün istifadə olunur. Göl hissəsi ümumi həcmin 99% -dən çoxunu təşkil edir və təkcə İrkutsk su-elektrik stansiyasının deyil, həm də Anqara elektrik stansiyalarının bütün çoxillik və illik axınlarına nəzarət və işin vahidliyini təmin edir. Hündürlük — 456 ÷ 457 m[5][6].
İrkutsk su-elektrik stansiyasının tikintisinə 1950-ci ildə başlamış və 1958-ci ildə başa çatdırılmışdır. Anbarın ilkin doldurulması yeddi il ərzində aparılmışdır. Su-elektrik stansiyasının aşağı təzyiqli kanal stansiyası olmasına baxmayaraq, 138,6 min ha İrkutsk su anbarının sel və daşqın zonasında, o cümlədən 32,3 min ha kənd təsərrüfatı ərazisi, 200-dən çox yaşayış məntəqəsi, İrkutsk-Listvyanka magistral yolunun bir hissəsi və Kruqobaykal dəmir yolunun bir hissəsi (İrkutsk-Mixalevo-Podorvikha-Baykal hissəsi) su altında qalmışdır. 3.3 min ev və 17 min insan daşqın bölgəsindən köçürülmüşdür.
Layihəyə görə Anqara hissəsinin faydalı həcmi 2,5 km³, Baykal hissəsinin həcmi isə 46.4 km³ təşkil etmişdir. Səviyyə dəyişikliyinin ilkin sərhədləri ilə müqayisədə normal tutma səviyyəsindan axışın hündürlüyü 0,5 m azaldı. 2009-cu ildə bu göstərici 1 metr oldu[2].
İrkutsk su-elektrik stansiyasının tikilməsindən və İrkutsk su anbarının doldurulmasından əvvəl Anqara çayının mənbəyinin ərazisindəki səviyyə rejimi olduqca qeyri-adi idi. Səviyyə çay hövzəsində yağıntının və ya qarın əriməsinin miqdarı ilə deyil, kanal ərazisindəki havanın istiliyinə görə də müəyyən edilmişdir. Çayın yuxarı axınlarında, Baykal gölünün dərin su qatlarından gələn axınlar qış boyu yüksək su istiliyini saxlayır ki, bu da onun İrkutsk yaxınlığında gec donmasına səbəb olur. Bir qayda olaraq yanvar ayında suyun tam donması baş verir. Çayın böyük bir düşməsi, qışda havanın aşağı temperaturu ilə birlikdə kanalın dolmasına və suyun artmasına səbəb olan lilin intensiv meydana gəlməsinə səbəb olur. Anqaranın yüksək səviyyəsi hər qış yüksək olur və yazdan payıza qədər isə səviyyə azalır. Dondurmadan əvvəl yanvar ayında şiddətli şaxta fəlakətli selə səbəb olurdu. Məsələn: qırx dərəcə şaxtanın başlanğıcı zamanı meydana gələn və İrkutskda əhəmiyyətli dərəcədə daşqına səbəb olan 1870, 1900, 1939 və 1952-ci ilin yanvar sellərini göstərmək olar.
- ↑ "По уровню озера Байкал, постановление Правительства РФ № 234 от 26 марта 2001 г." (PDF). www.izdatgeo.ru (rus). 2019-07-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-06-09.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "1.4.2. Топливно-энергетический комплекс" (PDF).[ölü keçid]
- ↑ "Доклад МПР России О СОСТОЯНИИ ОЗЕРА БАЙКАЛ И МЕРАХ ПО ЕГО ОХРАНЕ В 2007 ГОДУ". www.geol.irk.ru (rus). 2013-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-09.
- ↑ "A new bathymetric map of Lake Baikal". users.ugent.be (ingilis). 2013-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-09.
- ↑ "По уровню озера Байкал, постановление Правительства РФ № 234 от 26 марта 2001 г." (PDF). www.izdatgeo.ru (rus). 2019-07-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-06-09. — в Тихоокеанской системе высот
- ↑ Горобец В. П., Демьянов Г. В., Майоров А. Н., Побединский Г. Г. "Современное состояние и направления развития геодезического обеспечения РФ. Высотное и гравиметрическое обеспечение // Геопрофи. — 2014. — № 1. — С. 7". www.geoprofi.ru (rus). 2019-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-09.