İnternet iqtisadiyyatı — sistemli şəkildə təşkil olunmuş, İnternet vasitəsilə iqtisadi agentlər arasında qarşılıqlı əlaqə əsasında qurulmuş çoxsəviyyəli strukturdur.
Geniş mənada, İnternet iqtisadiyyatı – məhsuldar qüvvələrin inkişafının yeni bir mərhələsi olub, İnternetin cəmiyyət həyatında, iqtisadiyyatda rolunun artması, ÜDM-də İnternet məhsullarının və xidmətlərinin payının artması, insanların effektiv qarşılıqlı əlaqəsini, dünya informasiya resurslarına əlyetərliliyi, İnternet məhsullarına və xidmətlərinə sosial və şəxsi tələbatı təmin edən qlobal İnternet məkanının yaradılması ilə xarakterizə olunan iqtisadi fəaliyyət sferasıdır.
Beləliklə, İnternet iqtisadiyyatı elektron iqtisadiyyatın inkişafının nəticəsidir. Buna uyğun olaraq, İnternet iqtisadiyyatının elementləri elektron iqtisadiyyatın bütün sistemlərinin inkişafına öz töhfəsini verir.
İnternet iqtisadiyyatı - İnternetdəki iqtisadi agentlər arasında təşkilatlanmış çoxsəviyyəli strukturların qarşılıqlı əlaqə şəbəkəsini nəzərdə tutur. Bu münasibətlər özündə yeni informasiya texnologiyalarının və informasiya məhsullarının yaradılmasını, telekommunikasiya və provayder xidmətlərinin göstərilməsini, elektron biznesi, elektron bazarları, elektron birjaları, İnternetbankinqi, teleişi və s. əks etdirir.
İnternet iqtisadiyyatı üçün 12 qayda
Amerika alimi K.Kelli İnternet iqtisadiyyatı üçün 12 qayda işləyib hazırlamışdır:
- 1. Rabitə qanunu: əgər qovşaqların sayı N ədədi olaraq artırsa, onda əlaqələrin sayı NxN-ə bərabər olur.
- 2. Dolğunluq qanunu: İnternetdə qovşaqların sayı nə qədər çox olarsa, onun dəyəri bir o qədər artıq olar.
- 3. Eksponensial artım qanunu: İnternet bioloji sistemə bənzəyir, ekponensial artım şəbəkə əlaqələrinin sürətli inkişafı ilə bağlıdır. İnternet iqtisadiyyatında iştirak dəyəri iştirakçıların (istifadəçilərin) sayının artımına nəzərən eksponensial olaraq artır. İstənilən eksponensial artım “sınma nöqtəsinə” malikdir. Həmin nöqtəyə çatandan sonra biznesin, istehsalın, yaxud şəbəkənin özünün inkişaf prosesində əks hadisələr,
geriyə yuvarlanma baş verir. İnternet iqtisadiyyatına xas olan daimi aşağı xərclər, son xərclərin əhəmiyyətli olmaması və malların sürətlə yayılması zaman intervalını qısaldır.
- 4. Sınma nöqtələri qanunu: Sistemdə dəyişikliklər haçalanma formasında baş verir, yəni sistem yalnız sınma nöqtəsinə çatdıqda keyfiyyətcə dəyişir.
- 5. Artan faydalı iş əmsalı (verimlilik) qanunu: artan verimlilik şəbəkənin bütün iştirakçıları tərəfindən yaradılır, mənfəət də onlar arasında bölüşdürülür.
- 6. Əks qiymətin əmələ gəlməsi qanunu: şəbəkədə ən yaxşı dəyərə malik olanlar ilbəil ucuzlaşır. İnternet iqtisadiyyatının fəaliyyəti tranzaksiya xərclərinin, ilk növbədə, informasiyanın axtarılması və yayılması, müqavilələrin bağlanması, hesablaşmaların həyata keçirilməsi xərclərinin aşağı olması ilə əlamətdardır. Surətlərinin çıxarılması mümkün olan bütün obyektlər inversiyalı (əks) qiymətin əmələ gəlməsi qanununa uyğun gəlir və bu obyektlər təkmilləşdirildikcə daha da ucuzlaşırlar. İnternet iqtisadiyyatında ona ümid etmək olar ki, hər bir şey yaxşılaşdıqca ucuzlaşacaq. Bu isə inkişaf üçün geniş imkanlar yaradır.
- 7. Səxavətlilik qanunu: məhsulun dəyəri onun paylanma səviyyəsinə uyğundur. Yəni məhsulun kopyalanma sayı nə qədər çox olarsa, onun qiyməti bir o qədər aşağı düşər.
- 8. Sədaqətlilik qanunu: İnternetin dəqiq müəyyən olunmuş mərkəzi və sərhədləri yoxdur, istifadəçilər şəbəkənin maksimum genişlənməsini dəstəkləməlidirlər ki, virtual şirkətlər məhv olmasınlar.
- 9. Müvəqqəti enmə qanunu: tam adaptasiya olunmaq həmişə risklidir, şirkətlər daim öz şəklini dəyişməlidir.
- 10. Əvəzetmə qanunu: İnternet iqtisadiyyatında maddi dəyərlər informasiya ilə əvəz olunur.
- 11. “Nehrə”(çalxalanma) qanunu: istənilən innovasiya həmişə dağıdıcı olur, İnternet də həmişə tarazlıqdan kənardır.
- 12. Qeyri-effektivlik qanunu: problemləri həll etmək əvəzinə, yeni imkanlar axtarmaq lazımdır.
Mənbə
- İnformasiya Cəmiyyəti Problemləri (jurnal), 2015: İNTERNET İQTİSADİYYATININ ELMİ-NƏZƏRİ ƏSASLARININ ANALİZİ
- Kelly K. New Rules for the New Economy, Viking Penguin, 1998, 191 р