İngilis-benqal müharibəsi (1756-1757) - Benqaliyanın məğlubiyyəti və qeyri-bərabərhüquqlu müqavilə imzalamağa məcbur olması ilə nəticələnən müharibə.

Müharibə ərəfəsində vəziyyət

XVIII əsrin 50-ci illərinin ortalarında Benqaliyada hakim sinif içərisində münaqişələr baş verirdi və bu səbəbdən sahibkarlar arasında mübarizə olduqca kəskinləşmişdi. Tərəflər arasında ingilis müstəmləkəçilərinə qarşı münasibət birinci dərəcəli məsələlərdən biri olmuşdu. Mübarizə gedişində Ost-Hind kompaniyası hakim sülalə daxilindəki mübarizədən istifadə edib, nəvab vəzifəsinə öz əlaltısını keçirməyə çalışırdı. Yəni, ingilislərin siyasi hakimiyyətə müdaxilə etməkdə maraqları vardı. İngiltərə Hindistanda öz maraqlarına ön plana keçirdiyində görə bütün variantlardan istifadə edirdi.

Nəhayət, 1756-cı ilin aprelində Siracəddövlə taxta çıxdı. O, zadəganların ingilislərə zidd əhval-ruhiyyəli qruplarla həmfikir idi. Odur ki, gənc nəvab dərhal ingilis Ost-Hind kompaniyasının yardımına arxalanan feodal qrupunun silahlı müqavimətinə rast gəldi və bu hadisə müharibəyə səbəb oldu.

Müharibənin başlanması, gedişi və nəticəsi

Benqaliya qoşunları təcili surətdə ingilis müstəmləkəçilərinə qarşı çıxış etdi və 1756-cı il iyulun axırlarında ingilisləri Benqaliyadan tamamilə qovdular.

İngilislərin bir sıra cəhdləri, o cümlədən Kəlküttəni yerli əhalinin əli ilə müdafiə etmək təşəbbüsü boşa çıxdı. Benqaliyadakı hadisələr ingilis müstəmləkəçiləri arasında, xüsusən ona görə təşviş salmışdı ki, məhz bu zaman ingilis-fransız müharibəsi başlanmışdı. Siracəddövlə də bilavasitə fransız Ost-Hind kompaniyasının yardımına arxalanırdı. Odur ki, ingilis hökuməti vəziyyətin gərginliyini nəzərə alaraq Ost-Hind kompaniyasının sərəncamına hərbi-dəniz eskadrası verdi. Kompaniyanın məmuru, Marksın dediyi kimi, "istedadlı quldur" Robert Klayv bu döyüşlərdə quru və dəniz qüvvələrinə komandan təyin edildi. Hərbi qüvvələrinin üstünlüyünə və Benqaliyanın nüfuzlu ticarət-sələmçi dairələrinin və satqın feodalların yardımına arxalanaraq Robet Klayv qələbə çaldı və Siracəddövlə 1757-ci ilin fevralında qeyri-bərabərhüquqlu müqavilə imzalamağa məcbur edildi.

1757-ci il müqaviləsi imzalandıqdan dərhal sonra Ost-Hind kompaniyasının hərbi hissələri burada yerləşdirilməyə başlandı. Nəvabı devirmək məqsədilə Klayv qəsd təşkil etdi. Qəsdin əsas iştirakçıları Benqaliya taxt-tacına göz tikən hərbi nazir və Benqaliya ordusunun baş komandanı Mircəfər, Benqaliyanın iri bankirləri Setxlər və başqaları idilər. Ölkədə siyasi hakimiyyətə təsir göstərə bilən bütün vasitələrə əl atılırdı. Bu məqsədlə Benqaliyada hakimiyyət dəyişikliyi üçün lazımi hazırlıq işləri görüldü, nəticədə Ost-Hind kompaniyası süni şəkildə əvvəlcə təxribatlar və münaqişələr törətdi, sonra isə 1757-ci il iyunun 23-də Plessi yaxınlığında həlledici vuruşma da Sayca ingilislərdən təxminən iyirmi dəfə çox olmasına baxmayaraq Benqaliya ordusunu məğlubiyyətə uğratdı. İngilis qoşunlarının hərbi-texniki cəhətdən üstün olması, Klayvın və onun köməkçilərinin fırıldaq və rüşvətlə iş görmək siyasəti, Benqaliyanın yuxarı hakim dairələri içərisindəki xəyanət, Siracəddövlə və onun ətrafındakı adamların işğalçılara qarşı mübarizədə xalq kütlələrinə arxalanmaq istəməməsi, bütün bunlar Plessi vuruşmasının müqəddəratını həll etdi.

Plessi vuruşmasından sonra ingilislər Benqaliyada Mircəfərdən külli miqdarda rüşvət alaraq onu hakimiyyətə gətirdilər. Benqaliyanın əsil ağası isə Ost-Hind kompaniyasının Kəlküttə şurası və bunun sədri beynəlxalq miqyasda mahir dələduz kimi tanınmış Robert Klayv oldu. Ölkənin bu vaxtadək görünməmiş qarət olunmasına başlandı.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Nuruzadə Ş.C. Asiya və Afrika ölkələrinin yeni tarixi. (XVII əsrin I yarısı və XIX əsrin 70-ci illəri). Sumqayıt, “Azəri” nəşriyyatı, 2017, s.85-87
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023