İlyas Bəxşiş
İlyas Temirqaya oğlu Bəxşiş (krımtat. İlyas Bahşış, Ильяс Бахшыш; 23 mart 1913, Simferopol – 25 iyul 2000, Simferopol) — Krım Tatar əsilli SSRİ və Ukrayna bəstəkarı, musiqiçi. Krım Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (1940), Özbəkistan SSR əməkdar artisti (1967), Özbəkistan SSR əməkdar müəllimi (1973), Ukraynanın əməkdar incəsənət xadimi (1993), Fəxri Krımlı (2000).
| İlyas Temirqaya Bəxşiş | |
|---|---|
| krımtat. İlyas Bahşış, Ильяс Бахшыш | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 23 mart 1913 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 iyul 2000 (87 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Musiqiçi məlumatları | |
| Fəaliyyəti | musiqiçi |
| Mükafatları |
   |
İlyas Temirqaya oğlu Bəxşiş 1913-cü il martın 23-də Simferopolda anadan olmuşdur.[1] Simferopol Krım Tatar nümunəvi 9 illik 13 nömrəli məktəbi bitirmişdir. 1920-ci illərin sonunda Moskvada Mühəndislik və Kommunal Təsərrüfatı İnstitutunda və Kazanda təhsil almışdır.[2][3] 1934-cü ildə Simferopol Musiqi Kollecinə (professor İ. İ. Çernovun sinfi) daxil olmuşdur. Tələbə ikən Krım radiosunda diktor vəzifəsində çalışmışdır. Kolleci bitirdikdən sonra (1937) radio komitəsinin baş musiqi redaktoru təyin edilmişdir.
1937-ci ildə Krım Dövlət Tatar Opera və Balet Teatrını yaratmaq üçün Simferopola gələn bəstəkar L. Knipper ilə əməkdaşlıq əlaqələri qurmuşdur.[3] Elə həmin il 1940-cı ildə yenidən Bəxşinin rəhbərlik etdiyi Krım Bəstəkarlar İttifaqına çevrilən Krım ASSR-in yeni yaradılan Musiqi Fondunun sədri təyin edilmişdir.[3] Eyni zamanda Krım tatarlarının Krım Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının bədii rəhbəri olaraq çalışmışdır.
Müharibədən əvvəlki illərdə əsasən mahnı janrında işləyir, teatr tamaşaları üçün musiqi bəstələyirdi. Almanlar Simferopolu işğal etdikdən sonra ansamblın bir hissəsi olaraq Perekopdakı cəbhə bölgələrində və Cənubi Sahildəki Alman hərbi xəstəxanalarında konsertlərlə çıxış etmişdir. Krım Tatar teatrının musiqi sahəsindən məsul olmuşdur. 1942–1943-cü illərdə teatrda səhnəyə qoyulan bütün musiqi tamaşalarının musiqi tərtibatına nəzarət etmişdir. 1943-cü ilin sonunda bir qrup teatr rəssamı ilə birlikdə Krımdan ostarbayter olaraq Rumıniyaya sürgün edilir.[2] 1945-ci ildə vətənə qayıtdıqdan sonra həmkarları ilə birlikdə uran mədənlərində işləmək üçün Tacikistana deportasiya edildi.[2] Lakin Mixail Kalininə yazdığı şəxsi məktub musiqiçini təhlükəli işdən xilas etdi və tezliklə Baxşiş yaradıcılığa qayıtdı.[2]
1956-cı ilə qədər Fərqanə Özbək və Rus teatrlarında musiqi şöbəsinin müdiri işləmişdir. 1957-ci ildə Daşkənddə Baxşiş üzvləri Orta Asiya respublikalarına sürgün edilmiş həmvətənləri olan Krım tatarlarının "Qaytarma" ansamblını ("Xaitarma") yaratmağa nail olmuşdur. Bəstəkar Krım Tatar simfonik musiqisinin inkişafına xüsusi diqqət ayırır və onu zənginləşdirməyə çalışırdı. Xüsusilə 1970-ci illərdə simfonik orkestri üçün "Krım Tatar Xalq Melodiyalarına Beş Variasiya", "Tatar Rapsodiyası", "Vətən Türküsü" ("Vətən mahnısı") musiqi dəsti üçün əsərlər yaradır.
1989-cu ildə Baxşiş vətəninə qayıtmağa müvəffəq olur. Baxşiş Krım Tatar Dram Teatrının dirçəlişində fəal iştirak edir və 1994-cü ilə qədər onun bədii rəhbəri vəzifəsini icra edir.
7 avqust 2000-ci ildə ölümündən sonra "Fəxri Krımlı" adına layiq görülür.[4]
1940-cı ildən Simferopolda Jukovski küçəsi 20, ünvanındakı Mütəxəssislər Evində yaşayırdı.
Həyat yoldaşı Esma, qızları Elzara (1937-ci il təvəllüdlü) və Leyla (1940-cı il təvəllüdlü). Sürgündə onların bir oğlu İskəndər və bir qızı Gülnarə də anadan olmuşdu.[2]
- Krım Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (1940)
- Özbəkistan SSR əməkdar artisti (1967)
- Özbəkistan SSR əməkdar müəllimi (1973)
- Ukraynanın əməkdar incəsənət xadimi (1993)
- Krım Muxtar Respublikasının fəxri dövlət mükafatı — "Krım tatarların xalq mahnıları" folklor toplusuna görə[5]
- Fəxri Krımlı (2000).
- ↑ Абдульвапов Н. Крымскотатарская образцово-показательная школа № 13 // Свод памятников истории, архитектуры и культуры крымских татар. III. г. Симферополь. Белгород: КОНСТАНТА. гл. ред. Р. С. Хакимов. 2018. 182. ISBN 978-5-906952-68-4.
- ↑ 1 2 3 4 5 Абдульвапов Н. Дом специалистов, в котором в 1930–1940-е гг. жил ряд выдающихся крымскотатарских государственных и культурных деятелей // Свод памятников истории, архитектуры и культуры крымских татар. III. г. Симферополь. Белгород: КОНСТАНТА. гл. ред. Р. С. Хакимов. 2018. 364–365. ISBN 978-5-906952-68-4.
- ↑ 1 2 3 Абдульвапов Н., Бекиров С. Дворец Труда, в котором в 1930–1936 гг. располагался Крымский областной радиокомитет // Свод памятников истории, архитектуры и культуры крымских татар. III. г. Симферополь. Белгород: КОНСТАНТА. гл. ред. Р. С. Хакимов. 2018. 272. ISBN 978-5-906952-68-4.
- ↑ "О присвоении звания "Почетный крымчанин" Бакшишеву (Бахшишу) И.Т. (посмертно)". 2019-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-31.
- ↑ "О присуждении государственных премий Республики Крым за 1994 год". Верховна Рада України. Законодавство АР Крим. 2021-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-11.