Çeçen qaçqınları
Çeçen qaçqınları — İki Çeçenistan müharibəsi səbəbindən on minlərlə çeçen Çeçenistanı tərk edərək Rusiyanın müxtəlif bölgələrində, eləcə də yaxın və uzaq xaricdə məskunlaşmaq məcburiyyətində qalır.
Daxili Yerdəyişmə Monitorinq Mərkəzinin məlumatına görə 1990-cı ildən bəri yüz minlərlə insan evlərini tərk etmək məcburiyyətin olmuşdur. Bu rəqəmə 2008-ci ilə qədər evlərini tərk edən və onlara qayıtmayan Çeçenistanın yerli əhalisinin əksəriyyəti (təxminən 300 min insan, əksəriyyəti ruslar, həm də ermənilər, inquşlar, gürcülər, ukraynalılar və bir çoxları daxildir.) daxildir. Bir çox çeçen də Moskvaya və Rusiyanın digər şəhərlərinə köç etmişdir. Norveç Qaçqınlar Şurasının apardığı bir araşdırmaya görə, təxminən 139.000 çeçen Rusiya Federasiyasının müxtəlif bölgələrində məskunlaşıb.
Qonşu İnquşetiyaya böhranın ən qızğın çağında, 2000-ci ildə İkinci Çeçen müharibəsinin başlamasından sonra təxminən 240 min qaçqın gəlir[1]. Bu zamanlar respublikanın müharibədən əvvəlki əhalisini 300 min nəfər olduğu halda, müharibə başladıqdan sonra isə iki qat artır. Bu vərəm epidemiyasına səbəb olur.
İkinci Çeçenistan müharibəsinin birinci ilində təxminən 325 min insan İnquşetiyaya gəlir. 1999-cu ilin noyabr ayına qədər respublikada təxminən 185 min insan[2], 2000-ci ilin iyun ayına qədər isə 215 min nəfər qaşqın vardı[3]. 1999-cu ilin oktyabrında Çeçenistan və İnquşetiya sərhədi qaçqınlar karvanına atəş açan rus qoşunları tərəfindən bağlanılır[4].
1999-cu ilin dekabrında minlərlə qaçqın rus qoşunları tərəfindən geri qayıtmağa məcbur edilir[5]. 2001-ci ildən sonra Əhməd Kadırovun rəhbərlik etdiyi yeni Çeçenistan hökuməti və Prezident Murat Zyazikovun rəhbərlik etdiyi yeni İnquş hökumətinin səyləri ilə bir çox qaçqın düşərgələri zorla bağlanılır[6]. 2002-ci ilin fevralına qədər təxminən 180 min çeçen qaçqın İnquşetiyada qalırdı[7], eyni ilin iyun ayına qədər bu rəqəm 150 min idi. Əksəriyyəti çadır düşərgələrində, tərk edilmiş fabriklərdə, vaqonlarda və ya rəğbət bəsləyən inquş ailələrində yaşayırdı[8]. 2007-ci ilin əvvəlinə qədər respublikada 20 mindən az çeçen qaçqın qalmışdı və onların çoxu Çeçenistana qayıtmaq əvəzinə yerli vəziyyədə inteqrasiya etmək niyyətində idi.
2006-cı ilə olan məlumata görə, 100 mindən çox insan məcburi köçkün olaraq qalmışdır. Mənzil şəraitləri pis və yoxsulluq içində yaşamaq məcburiyyətindədir. Respublikadakı məcburi köçkünlər üçün bütün rəsmi mərkəzlər bağlanılmışdır və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyəti hökumət tərəfindən ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmışdır.
2003-cü ildən etibarən, böyük hərbi əməliyyatlar dayandırıldıqdan sonra, siyasi status istəyən çeçen qaçqınlarının sayında kəskin artım müşahidə olunur. Açıqlamalardan biri respublikada başlayan və Əhməd Kadırov və oğlu Ramzan Kadırova güc verən "Çeçenləşmə" prosesidir. Bunun başqa bir izahı ondadır ki, on illik müharibə və istibdaddan sonra bir çox çeçen Çeçenistanda normal həyatlarını bərpa etmək ümidlərini itirmiş və xaricdə yeni bir həyat qurmağa çalışmışlar.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının məlumatına görə, 2003-cü ildə 30 mindən çox Rusiya vətəndaşı (onlardan 90%-dən çoxu çeçenlərdir) Avropa İttifaqından sığınacaq istəmişdir. Bu zaman Çeçenlər Aİ-nin ən böyük qaçqın qrupu olur. 2008-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə, Avropada çeçenlərin sayı 70 minə çata çatır. Başqa bir hesablamaya görə, 2009-cu ilin mart ayında keçmiş yaraqlılar da daxil olmaqla Avropada 130 mindən çox çeçen var. 2009-cu ilin sentyabrında Ramzan Kadırov Çeçenistanın çeçen qaçqınlarını vətənlərinə qayıtmağa inandırmaq üçün Avropada ofis açacağını açıqlayır[9].
— 2007-ci ildə Avstriya 2 mindən çox çeçen qaçqına sığınacaq vermişdir. 2008-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə onların ümumi sayı təxminən 17 min idi[10]. Beləliklə Avstriyadakı çeçen diasporu Avropanın ən böyük diasporalarından biridir. 2008-ci ilin yanvar ayında, Karintiya əyalətinin sağçı qubernatoru Jörg Haider, qaçqın cinayətlərinin artdığını əsas gətirərək sığınacaq üçün moratorium elan edir[11]. 2012-ci ildə Avstriyada 42 mindən çox qaçqın yaşayırdı[12].
.svg){kind=small}
2008-ci ilin əvvəlində təxminən 7–10 min çeçen qaçqını Belçikada yaşayırdı. Ən azı 2 min nəfərinə 2003-cü ildə siyasi sığınacaq verilmişdir[13].
2003-cü ildə Çeçenistandan qaçqın axını səbəbindən Çexiyadakı qaçqın düşərgələrində sıxlıq müşahidə edilir[14].
2009-cu ildən etibarən Danimarka, Avropanın ən böyük çeçen diasporuna sahib altı ölkəsindən biri olur.
2008-ci ilin əvvəlində Fransada təxminən 10 min çeçen yaşayırdı. Ən böyük çeçen icmaları Nitsada (Şimali Afrikadan gələn mühacirlər[15]), Strasburq və Parisdə (Fransız-Çeçen mərkəzinin yerləşdiyi) yerləşir. Çeçenlər Orlean, Le Mans, Bezanson, Montpellier, Tuluza və Turlarda da yaşayırlar. 2008-ci ildə minlərlə insan Polşadan Fransaya gizli yollarla girməyə çalışmışdır[16].
2008-ci ilin əvvəlində Almaniyada təxminən 10 min çeçen yaşayırdı.
2007-ci ilin ilk səkkiz ayı ərzində təxminən 3600 çeçen, növbəti dörd ayda isə 6 mindən çox qaçqın bu ölkdədə məskunlaşır[17][18]. 2008-ci ildən etibarən çeçenlər Polşaya gələn ən böyük qaçqın qrupu olur (2007-ci ildə 90%).
1999-cu ildən etibarən İspaniya yüzlərlə çeçen ailəsinə sığınacaq vermişdir[19].
.svg){kind=small}
Böyük Britaniyada çoxlu sayda çeçen qaçqını vardır. Onların bəziləri Rusiyada axtarılır, lakin ölkə hökuməti insan hüquqlarının müdafiəsi səbəbindən onları təhvil verməkdən imtina edir. İçkeriya hökumətinin bəzi üzvləri, məsələn: Əhməd Zakayev İngiltərəyə köçmüşdür.
Azərbaycana gələn 12 min çeçen qaçqından əksəriyyəti Avropaya köçmüşdür. 2003-cü ildə ölkədə 5 min çeçen qaçqını yaşayırdı[20]. Bu rəqəm 2007-ci ildə isə 2 min olmuşdur[21][22].
.svg){kind=small}
2008-ci ilin əvvəlində Kanada icmalarında bir neçə yüz insan yaşayırdı.
Qonşu Gürcüstanda təhlükəsizlik axtaran təxminən 4000 çeçen qaçqını olmuşdur. 2008-ci ilə qədər 1100 nəfərdən çoxu Pankisi dərəsində məskunlaşmışdı.
3–4 min arasında çeçen ölkəni tərk edərək Türkiyəyə gəlir. 2005-ci ildə bunlardan təxminən 1500 nəfəri qalır[23]. Çeçen qaçqınlarının çoxu hələ rəsmi qaçqın statusu almayıb. Bu status olmadan ölkədə nə oxuya bilər, nə də işləyə bilməzlər[24].
Ukrayna çeçen qaçqınlarının Avropaya əsas tranzit ölkəsidir. Az sayda çeçen Krıma yerləşmişdir. Viktor Yanukoviç prezident seçildikdən sonra polis basqınları və qəfil deportasiyalarla çeçenləri sıxışdırmağa başlayır[25].
2008-ci ilin əvvəlində Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində 2–3 min çeçen yaşayırdı.
ABŞ-də, əsasən Kaliforniya və Nyu-Cersidə kiçik, lakin böyüyən bir çeçen icması vardır.
Azərbaycan və Gürcüstan beynəlxalq öhdəliklərini pozaraq bir neçə çeçen qaçqını Rusiyaya təhvil vermişdir. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi bununla Gürcüstanın insan hüquqlarını pozduğunu qəbul etmişdir.
2008-ci ildə Cənubi Osetiya müharibəsi zamanı Pankisi dərəsindən mindən çox çeçen qaçqın gürcü qonşuları ilə birlikdə Türkiyəyə qaçır[26][27][28].
- ↑ Tuberculosis sweeps Ingushetia with influx of Chechen refugees[ölü keçid], Франс-Пресс/ReliefWeb, 9 мая 2001
- ↑ World: Europe UN envoy meets Chechen refugees Arxivləşdirilib 2021-10-22 at the Wayback Machine, BBC News, 18 noyabr 1999
- ↑ Information on the Chechen refugee situation in Ingushetia in the late 2000 Arxivləşdirilib 2007-11-02 at the Wayback Machine, Калифорнийский университет, September 10, 2000
- ↑ "ПЦ "Мемориал": Обстрел колонны беженцев у станицы Горячеисточненская 29 октября 1999 года". Кавказский узел. 2008-07-03. 2022-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-25.
- ↑ Chechen Refugees in Ingushetia Pressured to Return Arxivləşdirilib 2008-10-20 at the Wayback Machine, Human Rights Watch, 12/17/99
- ↑ Russia: Chechen Refugees Face Ejection From Camps In Ingushetia Arxivləşdirilib 2008-06-13 at the Wayback Machine, Azadlıq radiosu, 14 yanvar 2004
- ↑ Russia says 'return,' but Chechen refugees stay put Arxivləşdirilib 2022-01-20 at the Wayback Machine, Christian Science Monitor, 5 fevral 2002
- ↑ Chechens wary of homecoming Arxivləşdirilib 2022-01-24 at the Wayback Machine Christian Science Monitor, 12 июня 2002
- ↑ Chechnya Wins Right to Open Offices in Europe Arxivləşdirilib 2009-09-15 at the Wayback Machine, The Moscow Times, 14 sentyabr 2009
- ↑ Chechnya’s Exodus to Europe, North Caucasus Weekly Volume: 9 Issue: 3, Jamestown Foundation, 24 января 2008
- ↑ Chechens deported from Carinthia Arxivləşdirilib 2011-03-11 at the Wayback Machine, Ö1, 12 yanvar 2008
- ↑ "Tschetschenen-FlĂźchtlinge fahren auf Heimaturlaub" (alman). Unzensuriert.at. 2021-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-14.
- ↑ Belgium "to grant Chechen refugees political asylum", Deutsche Presse Agentur, 25 Jun 2003
- ↑ Czech camps overwhelmed by Chechen Refugees Arxivləşdirilib 2005-01-16 at the Wayback Machine, Refugees International, 30–12-2003
- ↑ CHECHEN AND AFRICAN IMMIGRANTS BATTLE IN NICE, FRANCE Arxivləşdirilib 2007-09-30 at the Wayback Machine, Jamestown Foundation, 9 noyabr 2006
- ↑ Chechen refugees chase 'French dream' following Schengen expansion, Франс-Пресс, 25 января 2008
- ↑ Polish border guards find 3 dead Chechen girls near Ukrainian border Arxivləşdirilib 2008-07-24 at the Wayback Machine, International Herald Tribune, 14 sentyabr 2007
- ↑ O azyl prosi coraz więcej Czeczenów Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine, Wprost, 2008–03-10 07:13
- ↑ Chechen Woman Sets Herself On Fire In Spain Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine, Azadlıq radiosu, May 29, 2009
- ↑ Chechen refugees in Azerbaijan Arxivləşdirilib 2021-09-19 at the Wayback Machine, Prague Watchdog, 4 mart 2003
- ↑ Chechen refugees living in Azerbaijan demand granting citizenship to an estimated 2000 of them Arxivləşdirilib 2007-10-20 at the Wayback Machine, APA, 3 oktyabr 2007
- ↑ Chechen refugees want out of Georgia Arxivləşdirilib 2023-06-29 at the Wayback Machine, Institute for War and Peace Reporting, 27 may 2004
- ↑ THE CHECHEN DIASPORA IN TURKEY Arxivləşdirilib 2006-11-21 at the Wayback Machine, Jamestown Foundation, 16 fevral 2005
- ↑ "Chechen refugees' dilemma in Turkey - Europe". Al Jazeera English. 2010-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-14.
- ↑ "Under pro-Russian President Ukrainian Authorities Kidnap Chechen Refugees and Extradite to Death to Russia" Arxivləşdirilib 2021-12-08 at the Wayback Machine. Waynakh Online. May 18, 2010. Original story: Обращение[ölü keçid]
- ↑ For Refugees, Georgia Conflict Stirs Up Old Fears Arxivləşdirilib 2021-06-04 at the Wayback Machine, The Washington Post, 28 сентября 2008
- ↑ Georgia’s Chechens relive own Russian war Arxivləşdirilib 2009-11-21 at the Wayback Machine, The Christian Science Monitor, October 7, 2008
- ↑ Chechen refugees in Pankisi Gorge resume normal life after Georgia scare Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine, UNHCR, 1 October 2008
Minlərlə digər qaçqın İsveç və Finlandiya kimi digər Aİ ölkələrində məskunlaşmışdır.
- Guidelines on the Treatment of Chechen IDPs, Asylum Seekers& Refugees in Europe, European Council on Refugees and Exiles
- Georgia: UNHCR closely monitoring Chechen refugees' situation, United Nations High Commissioner for Refugees
- Blasts in Chechen Capital Unleash New Wave of Refugees, The New York Times, 23 oktyabr 1999
- Chechen Refugees Fast to Decry War
- The Plight of Chechen Refugees in Georgia, Islamic Human Rights Commission, 17 iyun 2003
- The right not to return: the situation of displaced Chechens dispersed in the Russian Federation, Chechnya Advocacy Network, avqust 2003
- The Plight of Chechen Refugees revisited, Islamic Human Rights Commission, 21 mart 2005
- Poland: Chechen Refugees Grateful for Protection but Need Integration Support, Refugees International, 12 iyun 2005
- Refugees and Diaspora, Chechnya Advocacy Network, 2007
- The burden of "Euro-tourism", Prague Watchdog, September 14, 2009 (discussing the consequences of the Dublin Regulation for the refugees)
- "Brothers, Bread and the Bosphorus", Əl-Cəzirə, 13 may 2010 (discussing the status of Chechens in Turkey’s Bosphorus region)
- Chechnya Day, website run by Chechen diaspora as well as others aimed at raising awareness to the 'tragic and genocidal events' beginning on 23 fevral 1944.