Ziya Səmədi (uyğurca: سەمەد زىيا; tam adı: Ziya İbadətoviç Səmədov) — uyğur yazıçısı və dramaturqu, Qazaxıstanın Xalq yazıçısı (1987).
| Ziya Səmədi | |
|---|---|
| Ziya İbadətoviç Səmədov | |
| Təxəllüsü | Ziya Səmədi |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Honxay aulu, Panfilov rayonu, Taldıkurqan vilayəti, Qazaxıstan |
| Vəfat tarixi | (86 yaşında) |
| Vəfat yeri | Almatı, Qazaxıstan |
| Vətəndaşlığı | Çin, SSRİ, Qazaxıstan |
| Milliyyəti | uyğur |
| Təhsili | S.Zervatov adına Uyğur orta məktəbi |
| İxtisası | müəllim |
| Fəaliyyəti | yazıçı, dramaturq |
| Fəaliyyət illəri | 1934–2000 |
| Əsərlərinin dili | uyğurca |
| Janrlar | şeir, dram, roman, kinopovest |
| İlk əsəri | Parlaq (dram) |
| Tanınmış əsərləri | Meyimhan, Dərdimin ağısı, Qanlı ləkə, Ərik çiçək açanda |
| Üzvlüyü | Qazaxıstan Yazıçılar Birliyi |
| Mükafatları | |
Ziya Səmədi 1914-cü ildə indiki Qazaxıstanın Taldıkurqan vilayətinin Panfilov rayonunun Honxay kəndində anadan olmuşdur. Yarkənddəki uyğur ibtidai məktəbini bitirdikdən sonra Almonaçarski adına rus məktəbində oxumuşdur. 1929-cu ildə S.Zervatov adına Uyğur orta məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Sovet ibtidai və orta məktəblərinə getdikdən sonra Şərqi Türküstana köçmüş, 1930-cu ildə Qulca Yinin şəhərində məskunlaşmışdır.
1934-cü ildə Yinin şəhərində qısamüddətli müəllim hazırlığı kursunu bitirdikdən sonra “Ümid” məktəbində müəllim işləmiş və elə həmin ildən “İli qəzeti”ndə şeirləri çap olunmağa başlamışdır. Daha sonra Parlaq və Qan ləkəsi dramlarını yazmışdır. Uyğur dilində təhsilin təbliği məqsədilə məktəblər açmış və Çin hökumətinin siyasətinə qarşı çıxaraq Qanlı ləkə dramını yazmışdır.
1937-ci ildə Sincan qubernatoru Şenq Şicai tərəfindən həbs edilərək 7 il cəza almışdır. 1944-cü ildə azad olunaraq Şərqi Türküstan Respublikasının ordusuna qoşulmuş, polkovnik rütbəsi almışdır. 1949-cu ildə Çin Kommunist Ordusunun işğal etdiyi Şərqi Türküstana qədər hərbi kəşfiyyata rəhbərlik etmişdir.
1950–1958-ci illərdə Uyğur Muxtar Vilayəti hökumətində müxtəlif vəzifələrdə çalışmış, o cümlədən təhsil müdiri, mədəniyyət naziri, Yazıçılar Birliyinin sədri olmuşdur. 1956-cı ildə Hindistanda keçirilən Asiya Yazıçılarının Konfransında iştirak etmişdir. 1958-ci ildə təkrar həbs olunmuş, 1961-ci ildə Sovet İttifaqına sığınmışdır.
1962–1963-cü illərdə Qazaxıstan Yazıçılar Birliyində uyğur ədəbiyyatı bölməsinin müdiri olmuşdur. 1964-cü ildə SSRİ rəhbərliyinə müraciətlə “Şərqi Türküstan İnqilab Komitəsi”ni yaratmış, 1967-ci ildə isə “Şərqi Türküstan Milli Qurtuluş Komitəsi”nə rəhbərlik etmişdir.
1980-ci ildə Qazaxıstanın Xalq yazıçısı adına layiq görülmüşdür. 2000-ci ildə Almatıda vəfat etmişdir.
Ziya Səmədi ədəbi fəaliyyətə şeirlə başlamışdır. Əsərləri arasında aşağıdakılar xüsusilə seçilir:
- Çin zindanında
- Narahat dəqiqələr
- Zülmün süqutu
- İli çayı boyunca (kinopovest)
- Qanlı ləkə (dram)
- Qərib və Sənəm (dram)
- Qayğıkeş Ana
- Meyimhan (roman)
- Əhməd Əfəndi
- Bir dənə siqaret
- Dərdimin ağısı (roman)
- Ərik çiçək açanda (roman)
- İllərin sirri (roman)
Əsərləri uyğur, qazax, rus və çin dillərinə tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir.
1981-ci ildə “Qazaxfilm” kinostudiyasında “Meyimhan” romanı əsasında Əjdaha ili filmi çəkilmişdir.
- Doğu Türküstanın İstiqlal Ordeni (1947)
- Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni (1974)
- Qazaxıstanın Xalq yazıçısı (1987)
- Жетісу, Энциклопедия. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2004.