Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Zeynalabdin Qiyami

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ali məhkəmənin sədri.
  • Məqalə
  • Müzakirə

Zeynalabdin Qiyami (1891, Əhər, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1973, Bakı) — hüquqşünas, siyasətçi, fədai, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü, Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ali Məhkəmənin sədri.

Zeynalabdin Qiyami
Azərbaycan Milli Hökumətinin, Ali məhkəməsinin sədri
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1891(1891)
Doğum yeri
  • Əhər, Əhər şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi 1973(1973) (81–82 yaşında)
Vəfat yeri
  • Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri
  • II Fəxri Xiyaban
Partiya
  • Demokrat Partiyası (Qacar) (–1919),
  • İran Tudə Partiyası (1941–1946),
  • Azərbaycan Demokrat Firqəsi (1945–1953)
Fəaliyyəti siyasətçi
Hərbi xidmət
Döyüşlər Məşrutə hərəkatı (1911)
Xiyabani hərəkatı (1920)
21 Azər hərəkatı (1945)
Təltifləri "Səttarxan" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Məşrutə, Xiyabani və 21 Azər hərəkatlarında iştirak edib. 1920-ci ildə Şeyx Məhəmməd Xiyabani tərəfindən Təbrizdə yaradılmış Milli Hökumətin üzvlərindən biri olub. İran Sosialist Partiyasının, Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin qurucularından biri olub.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 İlk illəri
    • 1.2 Azərbaycan Demokrat Hərəkatında
  • 2 İstinadlar
    • 2.1 Ədəbiyyat

Həyatı

İlk illəri

Zeynalabdin Əlinağı oğlu Qiyami 1891-ci ildə Təbrizdə anadan olub.[1]

Məşrutə hərəkatı dövründə Hacı Əli Davafuruş tərəfindən Səttar xana təqdim olunub və fədailərin sırasına qoşulub.[1][2][3] Acıçay kənarında və Əmirbağında baş vermiş döyüşlərdə iştirak edib. Daha sonra Səttar xanla birlikdə Tehrana gedən 70 fədaidən biri olub. Baharistanın tutulması ilə nəticələnən döyüşdə iştirak edib. Göstərdiyi şücatə görə Milli İdarə Heyəti tərəfindən "Salar Zəfər" adını alıb.[1][4]

Məhəmmədəli şah Qacar hakimiyyətdən getdikdən sonra Hüquq və siyasi biliklər məktəbində ali təhsil alıb.[5] Daha sonra Süleyman mirzə İskəndərinin rəhbərlik etdiyi Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə rəhbərlik edib.[1]

 
Təbrizdə Saatqabağı meydanında Bağır xanın büstünün açılış mərasimi, 1946-cı il. Soldan sağa Salamulla Cavid, Zeynalabdin Qiyami, Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Əli Şəbüstəri.

1920-ci ildə Təbrizdə başlayan Şeyx Məhəmməd Xiyabani hərəkatına qoşulub.[6][7] Hərəkatı idarə etmək üçün Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin rəhbərliyi ilə Mirzə Tağı xan Rafət, Zeynalabdin Qiyami və digərlərindən ibarət olan İctimai İdarə Heyəti yaradılıb.[6][8][9] 1920-ci il iyunun 24-də Təbrizdə yaradılmış Milli Hökumətin 20 üzvündən biri olub.[1][6][10] Xiyabani hərəkatında göstərdiyi şücaətə görə Şeyx Məhəmməd Xiyabani tərəfindən ona "Qiyami" ləqəbi verilib.[1] 1920-ci il sentyabrın 14-də Şeyx Məhəmməd Xiyabani Mehdiqulu xan Hidayət tərəfindən öldürüldü.[11][12] Bundan sonra onun silahdaşları hökumət qüvvələrinə qarşı müxtəlif bölgələrdə partizan döyüşləri aparıblar.[13] Zeynalabdin Qiyaminin də rəhbərlik etdiyi fədai dəstəsi Əhərdə, Qaradağın dağlıq bölgələrində hökumət qüvvələri ilə vuruşublar.[14][15][16] Daha sonra onlarla danışıqlara gedən dövlət nümayəndələri onları tələbi ilə razılaşaraq Xiyabaninin qatili Mehdiqulu xan Hidayəti vəzifəsindən kənarlaşdırıblar.[1]

Soyad qanunundan sonra Təbrizdə baş verən Xiyabani hərəkatından iştirak etdiyi üçün özünə "Qiyami" soyadını götürüb.[4][17]

1921-ci ildə Süleyman mirzə İskəndərinin dəvəti ilə Sosialist Partiyasını formalaşdırmaq üçün Tehrana dəvət olunub. Burada 41 nəfərlik Mərkəzi Komitəyə seçilib.[1] 1921-ci ildə Ziyaəddin Təbatəbai çevriliş etdikdən sonra Azərbaycana gəlib və burada nəqliyyatla bağlı departamentin yaradılması üçün çalışıb. Lakin bu hökumət dağıldıqdan sonra həbs olunub hərbi məhkəmə tərəfindən kommunist olmaqda və silahlı üsyan qaldırmaqda təqsirləndirilərək ölüm hökmü alıb. Həsən xan Mustovfi əl-Məmalikin səyləri nəticəsində həbsdən azad olunub.[1] 1924-cü il sentyabrın 1-dən etibarən Təbrizdə həftədə 2 dəfə çap olunan Asayiş qəzetini çap etdirib.[18][19]

1937–1939-cu illərdə İsfahanın bələdiyyə başçısı seçilib.[20] Orada korrupsiyaya və dövlət məmurlarının özbaşınalığına qarşı mübarizə aparıb.[20] Lakin bir müddət sonra istefa verməli olub və Tehrana köçüb.[17] 1941-ci il sentyabrın 29-da Tehranda yaradılmış Tudə Partiyasının qurucularından biri olub.[21]

Azərbaycan Demokrat Hərəkatında

 
Mir Cəfər Pişəvəri Zeynalabdin Qiyamiyə "Səttarxan ordeni"ni təqdim edərkən.

1945-ci ilin sentyabrın 6-da Tudə Partiyasının Azərbaycan təşkilatının əyalət plenumunda qərara alınır ki, partiyanın Azərbaycan təşkilatının üzvləri Azərbaycan Demokrat Partiyasına keçsinlər.[22][23] Bunu təmin etmək üçün Sadıq Padeqan, Zeynalabdin Qiyami, Məmməd Hüseyn Burhani, Yədulla Kələntəri və Əbülhəsən Vaqifdən ibarət komissiya yaradılıb.[22][24]

1945-ci il sentyabrın 14-də Təbrizdə baş tutmuş görüşdə Azərbaycan Demokrat Partiyasının qurulması ilə bağlı Zeynalabdin Qiyaminin də üzv olduğu 14 nəfərlik Təşkilat Komitəsi yaradılıb.[25][26] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Xalq Konqresinin Rəyasət Heyətinə üzv seçilib.[27][28] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[29][30] Zeynalabdin Qiyami də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[31][32][33] Elə həmin gün Azərbaycan parlamentinə seçkilərin keçirilməsi haqqında qərar qəbul olunur. Seçkilərin keçirilməsi üçün Zeynalabdin Qiyaminin sədrliyi ilə 19 nəfərdən ibarət seçki komissiyasının tərkibi təsdiqlənib.[32][34] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[29][35][36] Keçirilən seçkilər nəticəsində Zeynalabdin Qiyami səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Təbrizdən nümayəndə seçilib.[37]

1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra, Ali Məhkəmənin sədri təyin olunub.[38][39][40][41] 1946-cı il yanvarın 15-də Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı 15 nəfərlik komissiya yaradılıb.[42][43] Bu komissiyaya Zeynalabdin Qiyami də daxil olub.[44][45] 1946-cı ildə yeni yaradılmış 2 illik siyasi məktəbə rəis təyin olunub.[46]

1946-cı ildə milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "Səttarxan" ordeni ilə təltif edilib.[47][48]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[49][50] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[51] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[52][53] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[51][54][55] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[53][56] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[51][57] Lakin bu istəyi də cavabsız qaldı.[58]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[59][60][61] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[62][63] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[63] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[62][63] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[62][64] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[65][66] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[67][68] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[64][67] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[69][70] Baş verən qırğınlarda ADP üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[71][72][73]

Milli Hökumətin süqutundan sonra Zeynalabdin Qiyami Bakıya mühacirət edib.[74] Bir müddət Mərdəkanda yaşayıb.[74] Azərbaycan Mərkəzi Sovet Partiya Məktəbində dərs deyib.[75][76] 1947-ci ildə Bakıda Zeynalabdin Qiyaminin də fəaliyyət göstərdiyi[76] Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsi bərpa olunub.[77] 1953-cü ilin oktyabr ayında Bakıda Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə seçilən 15 nəfərdən biri olub.[78][79]

1973-cü ildə Bakıda vəfat edib və İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Mədədi, Sirus. "Qəvamülsəltənə cinayətlərinin tarixçəsi". iranglobal.info (fars). 4 avqust 2011. İstifadə tarixi: 29 dekabr 2024.
  2. ↑ Ələkbərli, Faiq. ""Azadistan" dövləti və Mirzə Tağıxan Rəfət". Xalq qəzeti (az.). 18 avqust 2023. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  3. ↑ XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar, 1990. səh. 46
  4. ↑ 1 2 "زندگینامه: زین‌العابدین قیامی ؛ حاکم کرمانشاه و قزوین، رئیس دیوان عالی کشور". بالاترین (fars). 1 iyun 2022. 11 iyun 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 aprel 2025.
  5. ↑ Qiyami, Zeynalabdin. Qəvamülsəltənə cinayətlərinin tarixçəsi. I. Berlin: Azərbaycan jurnalı. 1978.
  6. ↑ 1 2 3 Bayramzadə, Səməd. "1920-ci il Təbriz üsyanı". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). 6 aprel 2021. 27 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  7. ↑ Həqqi, 2001. səh. 120
  8. ↑ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 186
  9. ↑ Əhmədov, 2009. səh. 179
  10. ↑ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 188
  11. ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 29
  12. ↑ Həsənov, 2004. səh. 33
  13. ↑ Mədətli, 2017. səh. 253
  14. ↑ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 199
  15. ↑ Mədətli, Eynulla. "Xiyabani Hərəkatı və Təbrizdə Milli hökumət İran tarixçilərinin gözü ilə". 525-ci qəzet. 2 may 2020. 20–21. 19 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  16. ↑ Əhmədov, 2009. səh. 187
  17. ↑ 1 2 Rza Həmraz — Xatirələr güzgüsündə Zeynalabdin Qiyami
  18. ↑ Sədrhaşemi, Məhəmməd. İran qəzet və jurnallarının tarixi (fars). II. Kamal İsfahani nəşriyyatı. 1984. 152.
  19. ↑ Məmmədli, 2009. səh. 181
  20. ↑ 1 2 گزند روزگار، نصرالله‌ سيف‌ پورفاطمي‌، نشر شيرازه‌، تهران‌1379، صص‌ 347-346
  21. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 12
  22. ↑ 1 2 Pişəvəri, 1946. səh. 37
  23. ↑ Həsənli, 2023. səh. 303
  24. ↑ Həsənli, 1998. səh. 225
  25. ↑ Həsənli, 2023. səh. 307
  26. ↑ Həsənli, 2006. səh. 116
  27. ↑ Həsənli, 2006. səh. 137
  28. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 599
  29. ↑ 1 2 Atabaki, 2000. səh. 114
  30. ↑ Həsənli, 1998. səh. 272
  31. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 607
  32. ↑ 1 2 Həsənli, 1998. səh. 273
  33. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
  34. ↑ Həsənli, 2023. səh. 352
  35. ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
  36. ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
  37. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 740
  38. ↑ Образование национального правительства Иранского Азербайджана (PDF) (rus). 6625. Tbilisi: Заря Востока. 18 dekabr 1945. 4. 7 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 aprel 2025.
  39. ↑ Qasımlı, 2012. səh. 153
  40. ↑ Məmmədov, Adıgözəl. "Böyük Azərbaycan naminə Əziz Əliyev". visiontv.az (az.). 2 avqust 2024. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  41. ↑ Həsənli, 2006. səh. 167
  42. ↑ Həsənli, 2006. səh. 223
  43. ↑ "Azərbaycan" qəzeti II, 2020. səh. 159
  44. ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 163
  45. ↑ Həsənli, 2024. səh. 59
  46. ↑ Qasımlı, 2012. səh. 49
  47. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
  48. ↑ Bayramzadə, 2021. səh. 106
  49. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 4 yanvar 2015. 4 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  50. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  51. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  52. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 106
  53. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  54. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  55. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  56. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  57. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 mart 2025.
  58. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  59. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  60. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  61. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  62. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  63. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  64. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  65. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162. 12 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  66. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  67. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  68. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  69. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  70. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
  71. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  72. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  73. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  74. ↑ 1 2 Tudə XIX, 2021. səh. 29
  75. ↑ Haşimi, 2002. səh. 113
  76. ↑ 1 2 Fərzad, 2006. səh. 45
  77. ↑ Qəribli, 2014. səh. 185
  78. ↑ Balayev, 2018. səh. 86
  79. ↑ Çingizoğlu, Ənvər. "Əbdüssəməd mirzə Kambəxş: "Qırmızı şahzadə"". reyting.az. 22 aprel 2020. 27 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549. 19 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 mart 2025.
  • "Azərbaycan" qəzeti I. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). I. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2022. səh. 928. ISBN 978-9952-556-47-6. 14 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 aprel 2025.
  • "Azərbaycan" qəzeti II. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). II. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2020. səh. 1627.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911. 23 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  • Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 9 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14 yanvar 2025.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2 may 2023. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  • Əhmədov, Mais. XX Əsrdə Azərbaycanda Milli-Azadlıq Hərəkatı (PDF) (az.). Bakı: ADPU. 2009. səh. 202. 25 may 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 dekabr 2024.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 28 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600. 22 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  • Fərzad, Şahruh. فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیه‌ی تبریز تا مرگ پیشه‌وری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (fars). Tehran: اوحدی. 2006. səh. 788. ISBN 9789648234404. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 mart 2025.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Haşimi, Əbülfəz. Mübarizələrdə keçən ömür (az.). Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2002. səh. 136. ISBN 9789952370911.
  • Həqqi, Bəhruz. Milli hökumətin fədaisi Səfərxan (32 il siyasi həbsdə) (az.). Bakı: Nurlan nəşriyyatı. 2001. səh. 264.
  • Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. ISBN 5–91017–012–0. 4 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  • Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan: Tarixin yol ayrıcında (1939–1945) (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2023. səh. 496. ISBN 9789952385717.
  • Həsənli, Cəmil. Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2024. səh. 600.
  • Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 fevral 2025.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən qızıl səhifələr (PDF) (az.). Təbriz: Elmiyyə Mətbəəsi. 1946. səh. 163. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 dekabr 2024.
  • Qasımlı, Aydın. Güney Azərbaycan Türkləri son 100 ildə (PDF) (az.). Bakı: Adiloğlu nəşriyyatı. 2012. səh. 202. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  • Mədətli, Eynulla. Azərbaycan tarixi məsələləri İran tarixşünaslığında: XX əsrin əvvəlləri (az.). Bakı: Turxan NPB. 2017. səh. 288. 27 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 dekabr 2024.
  • Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2024.
  • Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
  • Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
  • Tağıyeva, Şövkət; Rəhimli, Əkrəm; Bayramzadə, Səməd. Güney Azərbaycan (az.). Bakı: Orxan NPM. 2000. səh. 517. 3 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 dekabr 2024.
  • Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (PDF) (az.). XIX. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2021. səh. 320. 8 iyun 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 20 yanvar 2025.
  • XX əsr Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında demokratik ideyalar (1900-1985). Məqalələr məcmuəsi (az.). Bakı: Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutu. 1990. səh. 216. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 mart 2025.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeynalabdin_Qiyami&oldid=8351766"
Informasiya Melumat Axtar