Zamanbəyovlar

Zamanbəyovlar — Azərbaycan xalqının tanınmış soylarından biri.

Zülfüqarxanovlar
Titul	Xan
Əcdadı	Kəlbəli xan Kəngərli
Qohum soylar	Kəngərlinski, Kəlbəlixanovlar, Naxçıvanskilər, Zülfüqarxanovlar
Mənşəyi	Naxçıvan,
Təbəəliyi	Naxçıvan xanlığı, Rusiya imperiyası

Mirzə Məhəmməd bəyin atası Fərzalı bəyin adı bir cox sənədlərdə "sultan" titulu ilə yazıldığından onun hərbçi olduğunu ehtimal etmək olar.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivində, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivində və Rusiya Dövlət Tarix Arxivində saxlanılan sənədlərdə qeyd edilib ki, Fərzalı bəy Zaman xan Kəngərlinin oğludur. Zaman xan məşhur hərbçi Nəzər Sultanın, Nəzər Sultan isə II Kərim Sultanın oğludur. Buradan aksiomatik olaraq görünür ki, Zaman xan, Kəngərli tayfasının Bilici qolundandır.

Zaman "xan" titulu daşımış və Naxçıvan xanlığının vəziri olmuşdur. 1821-ci ilə aid farsdilli sənəddə (sənədin əsli AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır – müəllif) Zaman xanın Naxcıvan xanlığında eşikağası vəzifəsini daşıdığı yazılmışdır.

O, 1820–1821-ci illərdə – I Kəlbəli xanın oğlanları I Ehsan xanın və Nəzərəli xanın Naxcıvan xanlığına xanlıq etdiyi illərdə də eşikağası vəzifəsində olmuşdur. Zaman xan həm də bacarıqlı sərkərdə idi. Kərim xanın hakimiyyəti illərində də Zaman xan Naxcıvan xanlığının vəziri olmuş, 1828-ci ildən sonra isə Rusiya təbəəliyini qəbul etməmiş və Marağaya kocmuşdur. Butun bu məlumatların hamısı arxiv sənədlərində qeydə alınmışdır. Hətta 1821-ci ilə aid sənəddə Zaman xanın möhürünün təsviri də verilmişdir.

Kameral siyahılarda ovladlarının bəzilərinin adları qeyd olunmuşdur: Nəcəfalı bəy, İbrahim Sultan, Həsənəli bəy, Abbasəli bəy, Səfərəli bəy, Fərzalı bəy və İrza bəy.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, rus hərbci şərqşunası, Kəngərli arxivini Tiflisə aparan K.N.Smirnov oz monoqrafiyasında yazır: "Kəngərli ailələrinə məxsus olan sənədlərin icərisində Abbas Mirzənin hicri 1245-ci (miladi 1829) ilə aid fərmanı vardır. Həmin fərmana əsasən, Zaman xan və Məhəmməd Sultan Kəngərlilərin Marağa mahalının kəndlərinin birində vəzifəyə təyin olunmaları haqda Marağa bəylərbəyi Cəfərqulu xana gostəriş verilir". 1818-ci ilin məlumatına görə isə Zaman xan hokumətdən təqaud almışdır. 1826–1828-ci illər muharibəsindən sonra ailəlikcə Marağaya köçmüşdür. Övladlarından bəziləri Naxçıvanda qalmışdır. Qeyd edək ki, Zaman xan həyat yoldaşı Fatma xanım və üç oğlu ilə birlikdə mühacirət etmişdir.

Yuxarıda adı çəkilən Məhəmməd Sultan isə Lütfəli Sultan Kəngərlinin oğludur. Görkəmli rəssam Bəhruz Kəngərlinin ulu babasıdır. Deməli, Bəhruz Kəngərli ozunun yaxın qohumu və muəllimi Mirzə Məhəmməd bəyin portretini çəkmişdir. Kərim xanın Naxçıvana hakimlik etdiyi illərdə Zaman xan onun vəziri olduğundan 1828-ci ildə onunla birlikdə Marağaya köçmüşlər. O, məktubları Səbzəli bəylə göndərirmiş. Bu haqda Tiflis arxivlərində məlumatlar var. Səbzəli bəy Zaman xanın oğul nəvəsidir. Daha dəqiq desək, onun oğlu Nəcəfəli bəy Səbzəlinin atasıdır. Bütün bunlar və digər faktlar Zaman xanın, həmçinin onun varislərinin Naxçıvan xanları ilə yaxın qohumluğunu təsdiqləyir.^[1]