Zəylik alunit yatağı — dünyada ən böyük alunit yataqlarından biri olaraq, filizləşmənin miqyasına, yaranma şəraitinə və layşəkilli yatımına görə çox nadirdir və Azərbaycan Respublikasının və dünyanın başqa yataqlarından kəskin surətdə fərqlənir. Yataq Daşkəsən sinklinalının orta və üst yura vulkanogen və vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuş şimali-şərq qanadında yerləşir və sənaye ehtiyatları 170 mln. tondan çoxdur.
| Zəylik alunit yatağı | |
|---|---|
 | |
 | |
| 40°10′11″ şm. e. 46°34′49″ ş. u.HGYO | |
| Yerləşdiyi yer | |
| Ölkə | |
Minerallar paragenezinə alunit, kaolinit (dikkit), kvars, xalsedon, pirofillit, serisit, diaspor, züniit, korund, hematit və flüorit daxildir. Hipergen minerallardan qalluazit, limonit, tək-tək hallarda isə kalsit, gips və başqalarına rast gəlinir.
Yataq Daşkəsən rayonunda, Quşçu körpüsündən 18 km məsafədə yerləşir.[1] Azərbaycanda ən iri faydalı qazıntı obyektlərindən biri və istismar edilən yeganə alunit yatağıdır.[2]
Zəylik alunit yatağı Gəncə Gil-Torpaq Kombinatının mineral-xammal bazası kimi[3] 1964-cü ildən istismar olunur 1990-cı ilin əvvəllərinə qədər istismar olunmuşdur. Yatağın qalıq ehtiyatları 160 mln. tondan çoxdur. Yataq SSRİ ərazisində alüminium xammalı kimi istismar olunan yeganə yataq olmuşdur.[4] Hər il alunitdən 200 min ton gil-topraq, 385 min ton sulfat turşusu, 78 min ton kalium gübrəsi alınırdı və o illərdə əsasən Krasnoyarsk və Irkutsk alüminium zavodlarına göndərilirdi.[1]
Alunit filizləri üst yura yaşlı tufogen çöküntülərdə intişar tapmışlar və lay formalı iki filiz qatı ilə təmsil olunurlar. Filizlər əsasən alunitdən və kvarsdan ibarətdir. Alunitin miqdarı 10-80% arasında dəyişməklə, yataq üzrə orta miqdarı-53%-dir. Alunit filizləri Respublika üzrə ümumi filiz ehtiyatlarının 29,7% -ni təşkil edir.[1]
Yatağın ən cəlbedici amillərindən biri də odur ki, alunit filizlərinin tərkibində nüvə reaktorlarında, təyyarə və raket texnikasında, ərinti birləşmələrində istifadə edilən vanadium və qallium metalları vardır.[1]
- Azərbaycan Respublikasının geoloji irsi. Bakı: Nafta-Press, 2013.
- ↑ 1 2 3 4 Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti, AZƏRBAYCANIN FAYDALI QAZINTILARI, 2023-02-03 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-12-24
- ↑ Səfərov, Elnur. Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları. Bakı: "Apostrof" nəşriyyatı. 2012. 23.
- ↑ Cəfərov, Allahverdi. "Milyonlar səltənəti...Vanadium və qallium kimi metallarımız da var". Zaman. 8–9 fevral 2011. səh. 9.
- ↑ Azər Şükürov. "Ağır sənaye. Dağ-mədən sənayesinin Azərbaycan iqtisadiyyatında yeri və rolu" (PDF). Geo strategiya. 5 (11). 2012: 32-35. 2023-07-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-24.