Yuxarı Macarıstan knyazlığı (mac. Felső-Magyarországi Fejedelemség, slovak. Hornouhorské kniežatstvo, türk. Orta Macar) — XVII əsrin əvvəllərində, Osmanlı–Habsburq müharibələri fonunda, Habsburqlara qarşı yerli zadəganların müqaviməti nəticəsində yaranmış, qısaömürlü siyasi və hərbi knyazlıq. Knyazlıq əsasən müasir Slovakiya və Şimali Macarıstan ərazilərini əhatə edirdi. Onun lideri, İştvan Boçkai (mac. İstván Bocskai), öz dövründə həm Transilvaniya, həm də Macarıstan knyazı kimi tanınmışdır.[1]
| Tarixi dövlət | |||||
| Yuxarı Macarıstan knyazlığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
 |
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Kоşitsе | ||||
| Din | xristianlıq | ||||
XV—XVII əsrlərdə Macarıstan üç yerə bölünmüşdü: Osmanlıların idarə etdiyi mərkəzi Macarıstan, Habsburqların nəzarətindəki qərb ərazilər (Kral Macarıstanı), Transilvaniya knyazlığı — formal olaraq Osmanlılara tabe, lakin daxili muxtariyyəti olan dövlət.[2]
Habsburqların katolikləşdirmə siyasəti, yerli zadəganların hüquqlarının məhdudlaşdırılması və protestantlara qarşı təzyiqlər, macar və transilvaniyalı zadəganlar arasında narazılıq yaratmışdır. 1604–1606-cı illərdə İştvan Boçkai bu narazılığı silahlı üsyana çevirmişdir.[3]
1605-ci ildə Boçkai Habsburqlara qarşı üsyana başçılıq edərək, Yuxarı Macarıstan ərazilərində nəzarəti ələ keçirmişdi. Həmin ilin aprel ayında Seredə (indiki Slovakiya) baş verən yığıncaqda o, Macarıstanın və Transilvaniyanın knyazı elan edilmişdir. Knyazlıq Boçkainin rəhbərliyi altında müstəqil daxili idarəetməyə malik idi və protestantların hüquqlarını qoruyan tolerant siyasət yürüdürdü. Boçkai Osmanlıların dəstəyini almışdı, lakin eyni zamanda onlara qarşı sərhəd təhlükəsizliyini qoruyaraq müstəqilliyini saxlamağa çalışırdı.
1606-cı ildə imzalanmış Vyana müqaviləsi Boçkainin Habsburqlarla danışıqlar nəticəsində qazandığı diplomatik uğur idi. Müqaviləyə əsasən: Transilvaniya və Yuxarı Macarıstan ərazilərində muxtariyyət tanındı, protestanların dini azadlıqları təsdiq olundu, Boçkai və tərəfdarlarına ümumi amnistiya verildi. Elə həmin ildə Boçkai həm də Osmanlılarla Jitvatorok müqaviləsinin imzalanmasına səbəb olan şəraiti yaratmışdır, bu da regionda müvəqqəti sülh dövrünə səbəb olmuşdur.[4]
İştvan Boçkai 1606-cı ilin dekabrında vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra Yuxarı Macarıstan knyazlığı siyasi varlıq kimi qısa müddət içində zəiflədi və Transilvaniya ilə birləşdirildi. Region yenidən Habsburqların təsirinə düşdü, lakin Boçkainin irsi gələcək üsyanlar və milli azadlıq hərəkatları üçün ilham mənbəyinə çevrildi. Yuxarı Macarıstan knyazlığı, Habsburqlara qarşı ilk uğurlu müqavimət nümunəsi olmaqla yanaşı, Macarıstanda dini dözümlülüyün və muxtariyyət ideyasının təşviqində mühüm rol oynamışdır. İştvan Boçkai sonralar macar milli qəhrəmanı kimi anılmış və onun fəaliyyəti II Ferens Rakoçinin və digər azadlıq liderlərinin hərəkatlarına təsir etmişdir.[5]
- ↑ Hadtörténelmi közlemények, Volume 118, Issues 3-4, Hadtörténeti Intézet és Múzeum, 2005, p. 409
- ↑ Balázs Trencsényi; Márton Zászkaliczky. Whose Love of Which Country?: Composite States, National Histories and Patriotic Discourses in Early Modern East Central Europe. BRILL. 2010. səh. 547. ISBN 978-90-04-18262-2.
- ↑ István Keul. Early Modern Religious Communities in East-Central Europe: Ethnic Diversity, Denominational Plurality, and Corporative Politics in the Principality of Transylvania (1526-1691). BRILL. 2009. səh. 219. ISBN 978-90-04-17652-2.
- ↑ J. János Varga, A fogyó félhold árnyékában, Gondolat, Budapest, 1986, p. 31
- ↑ "Kereszt és félhold". mek.oszk.hu.