Yusif İsa Halim (1894, Çokarliya[d], Konstantsa, Rumıniya Krallığı – 1982, Mecidiyyə[d], Konstantsa, Rumıniya Sosialist Respublikası) — ilk rumınca-türkcə lüğəti yazan, Dobrucada anadan olmuş Krım tatarı olan şair, müəllim və linqivist.[1][2][3]
| Yusif İsa Halim | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1894 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1982 |
| Vəfat yeri |
|
Yusif İsa 1894-cü ildə bu gün Dobrucadakı Mankalya bölgəsinin qərbində yerləşən Ciocarlia olaraq da bilinən Bilbildə anadan olmuşdur. 1915-ci ildə Məcidiyyə mədrəsəsindən məzun olmuş və Adamclisi, Kavarna, Dobric, Boğazköudə müəllimlik etmişdir. Müəllimlik fəaliyyətində sonra ədəbi yaradıcılığa üz tutmuşdur. 1930-cu ildə ilk rumınca-türkcə lüğəti hazırlamış və hal-hazırda Bolqarıstanda yerləşən Dobricdə nəşr etdirmişdir. Onun lüğəti Kamus-i Umumi adlanmışdır.[4]
Rusların bölgədəki artan gücü və 1783-cü ildə Krımı ilhaq etməsindən sonra Krım tatarları Osmanlılar tərəfindən Dobrujcaya gətirildi. 2002-ci ildə onlar əhalinin 2.4% -ni təşkil etdilər. 1877-1878-ci illər arasında Dobrucadan Anadoluya 80.000 ilə 100.000 arasında Krım tatarlarının mühacirət edildiyi təxmin edilir. Yusif İsa Halimin ailəsinin də Ruminyaya köç etməsi bu dövrlərə təsadüf edir. Birinci Dünya müharibəsinə qədər az sayda davam etdi. Mühacirətin səbəbləri bir neçə idi: 1883-cü ildə Rumıniya hökuməti üçün məcburi hərbi xidmət tələb edən qanunlar qəbul etdi. Xristian ordusuna qulluq etmələrinin müsəlman şəxsiyyətlərinə uyğun olmadığından narahat olan bütün Rumıniya subyektləri. Digər səbəblər arasında Dobrujadakı 1899-cu il aclığı, Tatar və Türk torpaqlarının müsadirə edilməsinə dair bir sıra qanunlar və bölgəni viran edən Birinci Dünya müharibəsi (1916-18). 1918-ci ildə, 19 yaşında tatar məktəblərində dərs vermək üçün Krıma getdi və 1930-1940-cı illərdə Emel Dobrucada ilk tatar jurnalını nəşr etdi. O və digər millətçilər, tatarların Dobruja'dan Türkiyəyə köçmələrinə etiraz edərək, Krımda məskunlaşmalarına üstünlük verdilər. Yusif İsa Halimin də buradakı fəaliyyətləri qaçınılmazdır.
1982-ci ildə tarixi adı Qarasu olan və şimali Dobrucada yerləşən Medgidiyada vəfat etmişdir.
- ↑ Mehmet Ali Ekrem, 1994
- ↑ Hakses, 2005
- ↑ Asociatia pentru Dezvoltare Interculturala
- ↑ "Yusif İsa Halim hayatı". www.evvelcevap.com. 2020 8 iyun tarixində arxivləşdirilib.
- Ekrem, Mehmet Ali. Din Istoria Turcilor Dobrogeni (Romanian). Bucureşti: Kriterion. 1994. ISBN 9789732603840.
- Gârlan, Miktat. "Bükreş Türkleri tarih ve demografi". Hakses (Turkish). 2005 (June). June 2005. İstifadə tarixi: 28 September 2014.
- Munteanu, Ana Maria. "Muzeul etnografic viu şi imaginile sale în mentalul occidental" (Romanian). adinterculturala.wordpress.com. Asociatia pentru Dezvoltare Interculturala. İstifadə tarixi: 28 September 2014.