Yollar və ölkələr kitabı (İbn Hövqəl)

“Yollar və ölkələr kitabı” (ərəb. كتاب المسالك والممالك‎ Kitab əl-məsalik və-l-məmalik) və ya «Yer kürəsinin təsviri kitabı» (ərəb. كتاب صورة الأرض‎) — İbn Hövqəlin (X əsr) coğrafi əsəridir. Ərəb xilafətinin və ətraf ölkələrin orta əsrlər tarixinə dair qiymətli mənbə sayılır.

Yollar və ölkələr kitabı
Müəllif	İbn Hövqəl
Orijinalın dili	ərəb dili
Janr	Yollar və məmləkətlər haqqında kitab
Orijinalı	bilinmir

İbn Hövqəlin əsəri əl-İstəxrinin yollar və ölkələr kitabının genişləndirilmiş variantıdır. Burada karluklar, oğuzlar, kimaklar, qırğızlar, tokuz-oğuzlar, xəzərlər və digər türk tayfaları haqqında tarixi-etnoqrafik məlumatlar, onların hamısının eyni dildə danışdıqları barədə linqvistik məlumatlar verilir. Cənubi Qazaxıstanın İspidzhab, Taraz, Sauran, Syutkent, Farab, Kardar və digər şəhərləri, Sırdərya hövzəsi, Semirechye, həmçinin Xəzər və Aral dənizləri, Volqa və Sırdərya çayları təsvir edilmişdir. Taraz - müsəlmanlar və türklər üçün ticarət mərkəzi kimi təsvir edilir. Karlukların mülklərinin daha uzaqlardan başladığı qeyd edilir. Əsərin məzmunu, verilən məlumatlar və “Sürətül-ərd”in (“Yer üzü”) coğrafi xəritələri türk boylarının yayılması haqqında tam təsəvvür yaradır. Xəritədə Taraz şəhəri və ona yaxın yaşayış məntəqələri göstərilmişdir.