Yeraltı ədəbiyyat — məqsədinin dili öz zəncirlərindən azad etmək olduğunu elan edən və XIX əsrin ortalarından etibarən formalaşmağa başlayan ədəbi cərəyan. Sərt, ziddiyyətli, tənqidi, daha çox reallıqla təxəyyülün sərhəddində özünə yer edən yeraltı ədəbiyyat alkoqolizmin, seksuallığın, qeyri-adiliyin və təhqirin ifadəsidir. Yeraltı ədəbiyyatın mənbəyini araşdırarkən Markiz de Sada (1740–1814) qədər gedib çıxmaq mümkündür. Markiz de Sad öz əsərləri ilə "başqalarına ağrı vermək həzzi" adlandırılan "sadizm" ideyasının əsasını qoymuşdur. O, erotizm və zorakılıqla bağlı yazdığı kitablara görə həbs edilmiş, buna baxmayaraq onun əsərləri başqa yazıçılar üçün ilham mənbəyi olmuşdur. Bir çox klassik ədəbi əsəri inkar edən yeraltı ədəbiyyat özünün Çarlz Bukovski (1920–1994) kimi görkəmli nümayəndəsini meydana çıxarmışdır. "Faktotum", "The Most Beautiful Woman in Town" ("Şəhərin ən gözəl qadını"),"Pulp", "Postane" ("Poçt şöbəsi") kimi əsərləri Bukovskiyə dünya şöhrəti qazandırmışdır. Xüsusilə "Faktotum" əsəri oxucuya müəllifi daha yaxından tanımağa kömək edir. Çünki Bukovski Henri Çinaski obrazında öz prototipini yaratmış və öz əsərində həyatının bir dövrünü qələmə almışdır. Müəllif əsərində avara həyat tərzini, tez-tez dəyişən işlərini, qadınlarla münasibətlərini təsvir etmişdir. XX əsrin sonlarında inkişafının pik nöqtəsinə çatan yeraltı ədəbiyyat, Çak Palanikin "Döyüş klubu" əsərinin 1999-cu ildə ekranlaşdırılması ilə kinematoqrafda da populyarlaşmağa və pərəstişkar kütləsi toplamağa başlamışdır.
Müasir ədəbiyyatın qaynaqlarından biri də yeraltı mədəniyyətdir. Məlumdur ki, yeraltı təsirlər XVIII əsrdən qotik ədəbiyyat ilə ədəbiyyat sahəsində əks olunmağa başlamışdır. Qotik ədəbiyyat insanın ən təməl və primitiv duyğularından biri olan qorxuya əsaslanır. Qorxu və şər yeraltı mədəniyyətin əvəzedilməz iki elementidir. Ədəbiyyatın əsrlər boyu davam edən macərasına nəzər saldıqda "şər" anlayışının da çox faydalı olduğu görünür. Ədəbiyyat uzun illərdir ki, xeyir-şər qarşıdurması üzərində qurulub və yaxşı mesajlar verib, lakin yeraltı ədəbiyyat ilə şər hakim elementə çevrilmiş, müxalif və anarxist qəhrəmanlar vasitəsilə şər anlayışı yenidən sorğulanmağa başlamışdır. Yeraltı ədəbiyyatda şər artıq xeyirin əksi deyil, yeni həyat tərzidir.[1]
Yeraltı ədəbiyyatın kapitalizmin inkişafı ilə ortaya çıxdığını iddia etmək yanlış olmaz. Thomas De Quincey və W. Black kimi həm müstəsna, həm də təsadüfi sayıla biləcək və tarixin köhnə dövrlərində yeraltı səslər kimi qələmə verilə bilən yazıçılar olsa da, deyə bilərik ki, bunun yaranma tarixini XIX əsrin ortalarına aid etmək olar. XX əsrin əvvəllərində kapitalizmin güc və iqtidar qazanmağa başladığı bir vaxtda, kapitalist dünyagörüşünün, yaşam tərzinin və əxlaqının üstünlüyü ilə dünyanı və hətta insan həyatını öz qaydalarına uyğun təşkil edərək təmsil sistemlərinin yaradılması ilə birlikdə bu dünyaya, həyat tərzinə, əxlaqına və təmsil sisteminə qarşı duran, özünə " mənalı" və "əsl" yer tapa bilməyən yazıçılar yerin altına girərək illüziya ilə işıqlandırılan dünya və reallıqlardan başqa, digər dünya və reallıqların da olduğunu iddia edirlər. Bataille bu adların ən görkəmlilərindən biridir.
- ↑ OSMAN ÇAKMAKÇI. "EDEBİYATIN 'YERALTI' DAMARI". Archived from the original on 29 avqust 2023. İstifadə tarixi: 10 may 2023.