Yeni dini hərəkat (ing. New Religious Movement, Abt: NRM), alternativ mənəviyyat və ya yeni din — müasir dövrdə yaranmış və cəmiyyətin dominant dini mədəniyyətindən kənarda mövcud olan dini və ya mənəvi qrupları ifadə edir. Yeni dini hərəkatlar mənşəcə tamamilə yeni ola bilər və ya daha geniş bir dinin tərkib hissəsi kimi formalaşa bilər; bu halda onlar mövcud məzhəblərdən fərqlənirlər.
Bəzi yeni dini hərəkatlar müasirləşən dünyanın yaratdığı çətinliklərə fərdiliyi ön plana çıxarmaqla cavab verirlər, digərləri isə bu çağırışlarla mübarizə aparmaq üçün sıx təşkilatlanmış kollektiv strukturları mənimsəyirlər. Alimlərin qiymətləndirmələrinə görə, yeni dini hərəkatların dünya üzrə on minlərlə üzvü mövcuddur.[1] NRM-lərin əksəriyyəti cəmi bir neçə üzvdən ibarət olsa da, bəzilərinin minlərlə, az sayda olanlarının isə bir milyondan artıq tərəfdarı vardır.[2]
"Yeni dini hərəkat" anlayışının tərifi ilə bağlı ümumi qəbul edilmiş vahid meyar mövcud deyildir.[3] Xüsusilə "yeni" anlayışının necə başa düşülməsi mübahisəlidir.[4] Bir yanaşmaya görə, bu termin Hinduizm, Yəhudilik, Buddizm, Xristianlıq və İslam kimi böyük və köklü dinlərlə müqayisədə daha sonrakı dövrlərdə yaranmış dini ifadə etməlidir.[4] Bəzi tədqiqatçılar başlanğıc nöqtəsi kimi 1950-ci illəri və ya 1945-ci ildə İkinci Dünya müharibəsinin başa çatmasını qəbul edirlər,[5] digərləri isə 1830-cu ildə Son Gün Müqəddəsləri hərəkatının[4][6][7] və 1838-ci ildə Tenrikyo dininin yaranmasına qədər geri gedirlər.[8][9]
Yeni dinlər bəzən mövcud dini təşkilatların və dünyəvi institutların müxalifəti ilə qarşılaşmışdır. Qərb ölkələrində 1970–1980-ci illərdə yeni yaranan qruplara qarşı çıxmaq məqsədilə dünyəvi kult əleyhinə hərəkat, eləcə də xristian qarşı-kult hərəkatı formalaşmışdır.
1970-ci illərdə dinin akademik tədqiqi çərçivəsində yeni dini hərəkatların öyrənilməsinə həsr olunmuş ayrıca bir tədqiqat sahəsi meydana gəlmişdir. Bu mövzuya həsr olunmuş çoxsaylı akademik təşkilatlar və rəyçi nəzarətindən keçən elmi jurnallar mövcuddur. Dinşünas alimlər müasir dövrdə yeni dini hərəkatların artmasını sekulyarlaşma, qloballaşma, ənənəsizləşmə, parçalanma, refleksivlik və fərdiləşmə kimi müasir proseslərin nəticəsi və eyni zamanda onlara cavab kimi izah edirlər.
1970-ci illərdən sonra formalaşan New Age hərəkatı ilə qarışdırılmamalıdır.[1]
- ↑ 1 2 Clarke, 2006a
- ↑ Eileen Barker, 1999, "New Religious Movements: their incidence and significance", New Religious Movements: challenge and response, Bryan Wilson and Jamie Cresswell editors, Routledge ISBN 0-415-20050-4
- ↑ Oliver, 2012. səh. 5–6
- ↑ 1 2 3 Oliver, 2012. səh. 14
- ↑ Barker, 1989. səh. 6, 143
- ↑ Elijah Siegler, 2007, New Religious Movements, Prentice Hall, ISBN 0-13-183478-9
- ↑ Unity School of Christianity // Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 20 dekabr 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 iyun 2009.
- ↑ Clarke, 2006b. səh. 621–623, Tenrikyo
- ↑ A notable proponent of the earlier dating is George Chryssides (Driedger & Wolfart 2018, С. 5–12).
- Ensiklopediyalar
- Barrett, David B.; Kurian, George T.; Johnson, Todd M. World Christian Encyclopedia: A Comparative Survey of Churches and Religions in the Modern World. 1–2 (2nd). Oxford University Press. 15 fevral 2001. ISBN 9780195079630.
- Chryssides, George D. Historical dictionary of new religious movements. Lanham, Md. [u.a.]: Scarecrow Press. 2001. ISBN 978-0-8108-4095-9.
- Chryssides, George D. The A to Z of new religious movements (Rev. pbk.). Lanham, Md: Scarecrow Press. 2006. ISBN 978-0-8108-5588-5.
- Lewis, James R.; Tøllefsen, Inga Bårdsen, redaktorlar The Oxford Handbook of New Religious Movements. Oxford Handbooks. 2 (2nd). New York: Oxford University Press. 2016 [2008]. ISBN 978-0-19-046617-6. 31 mart 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- Mead, Frank S.; Hill, Samuel S. (1995). Handbook of Denominations in the United States. Nashville, Tenn: Abingdon Press.
- Melton, J. Gordon. Encyclopedic Handbook of Cults in America. Religious Information Series, 7 (Rev. and updated). New York; London: Garland Pub. 1992 [1986]. ISBN 0-8153-0502-8.
- Melton, J. Gordon. Religious Leaders of America: A Biographical Guide to Founders and Leaders of Religious Bodies, Churches, and Spiritual Groups in North America (2nd). Detroit, Mi: Gale Group. 1999. ISBN 0-8103-8878-2.
- Melton, J. Gordon; və b., redaktorlar Melton's Encyclopedia of American Religions (8th). Detroit, Mi: Gale Cengage Learning. 2009 [1978]. ISBN 978-0-787-69696-2. (archived)
- Partridge, Christopher, ed. (2004). Encyclopedia of New Religions: New Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities. Oxford: Lion.
- Wessinger, Catherine. New Religious Movements: An Overview // Lindsay Jones (redaktor). Encyclopedia of Religion: 15-volume Set. 10 (2nd). Farmington Hills, Mi: Macmillan Reference USA. 2005 – Encyclopedia.com vasitəsilə.
- Monoqrafiyalar
- Arweck, Elisabeth. Researching New Religious Movements: Responses and redefinitions (e-Book). London: Routledge. 2005. doi:10.4324/9780203642375. ISBN 9780203642375.
- Arweck, Elisabeth and Peter B. Clarke (1997). New Religious Movements in Western Europe: An Annotated Bibliography. Westport, Conn; London: Greenwood Press.
- Barker, Eileen and Margit Warburg, eds. (1998). New Religions and New Religiosity, Aarhus, Denmark: Aargus University Press.
- Beck, Hubert F. How to Respond to the Cults, in The Response Series. St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1977. 40 p. N.B.: Written from a Confessional Lutheran perspective. ISBN 0-570-07682-X
- Beckford, James A. (ed) New Religious Movements and Rapid Social Change, Paris: UNESCO/London, Beverly Hills & New Delhi: SAGE Publications, 1986.
- Clarke, Peter B. (2000). Japanese New Religions: In Global Perspective. Richmond : Curzon. ISBN 978-0-7007-1185-7
- Ferm, Vergilius Ture Anselm (1948). Religion in the twentieth century. New York, Philosophical Library.
- Hexham, Irving and Karla Poewe, New Religions as Global Cultures, Boulder, Colorado: Westview Press, 1997.
- Hexham, Irving, Stephen Rost & John W. Morehead (eds) Encountering New Religious Movements: A Holistic Evangelical Approach, Grand Rapids: Kregel Pub., 2004.
- Kranenborg, Reender (Dutch language) Een nieuw licht op de kerk?: Bijdragen van nieuwe religieuze bewegingen voor de kerk van vandaag/A new perspective on the church: Contributions by NRMs for today's church Published by het Boekencentrum, (a Christian publishing house), the Hague, 1984. ISBN 90-239-0809-0.
- Stark, Rodney (ed) Religious Movements: Genesis, Exodus, Numbers, New York: Paragon House, 1985.
- Chryssides, George D., Exploring New Religions, London; New York: Cassell, 1999.
- Davis, Derek H., and Barry Hankins (eds) New Religious Movements and Religious Liberty in America, Waco: J. M. Dawson Institute of Church-State Studies and Baylor University Press, 2002.
- Enroth, Ronald M., and J. Gordon Melton. Why Cults Succeed Where the Church Fails. Elgin, Ill.: Brethren Press, 1985. v, 133 p. ISBN 0-87178-932-9
- Jenkins, Philip, Mystics and Messiahs: Cults and New Religions in American History, New York: Oxford University Press, 2000.
- Kephart, William M; Zellner, W. W. (1994). Extraordinary groups: an examination of unconventional life-styles. New York: St. Martin's Press.
- Kohn, Rachael, The New Believers: Re-Imagining God, Sydney: HarperCollins, 2003.
- Loeliger, Carl and Garry Trompf (eds) New Religious Movements in Melanesia, Suva, Fiji: University of the South Pacific & University of Papua New Guinea, 1985.
- Meldgaard, Helle and Johannes Aagaard (eds) New Religious Movements in Europe, Aarhus, Denmark: Aarhus University Press, 1997.
- Needleman, Jacob and George Baker (eds) Understanding the New Religions, New York: Seabury Press, 1981.
- Possamai, Adam, Religion and Popular Culture: A Hyper-Real Testament, Brussels: P.I.E. – Peter Lang, 2005.
- Saliba, John A., Understanding New Religious Movements, 2nd edition, Walnut Creek, Lanham, Md: Alta Mira Press, 2003.
- Staemmler, Birgit, Dehn, Ulrich (ed.): Establishing the Revolutionary: An Introduction to New Religions in Japan. LIT, Münster, 2011. ISBN 978-3-643-90152-1
- Stein, Stephen J. (2003). Communities of Dissent: A History of Alternative Religions in America. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 0195158253
- Thursby, Gene. "Siddha Yoga: Swami Muktanada and the Seat of Power." When Prophets Die: The Postcharismatic Fate Of New Religious Movements. Albany, NY: State University of New York Press, 1991 pp. 165–182.
- Toch, Hans. The Social Psychology of Social Movements, Indianapolis: Bobbs-Merrill Company, 1965.
- Towler, Robert (ed) New Religions and the New Europe, Aarhus, Denmark: Aarhus University Press, 1995.
- Trompf, G. W. (ed.) Cargo Cults and Millenarian Movements: Transoceanic Comparisons of New Religious Movements, Berlin; New York: Mouton de Gruyter, 1990.
- Wilson, Bryan and Jamie Cresswell (eds) New Religious Movements: Challenge and Response, London; New York: Routledge, 1999.