Yekaterina Pavlovna Peşkova (rus. Екатери́на Па́вловна Пешко́ва ; 26 iyul 1876, Sumi, Xarkov quberniyası[d] – 26 mart 1965, Moskva) — Rusiya və Sovet ictimai xadimi, hüquq müdafiəçisi. Yazıçı Maksim Qorkinin ilk və yeganə rəsmi həyat yoldaşı.[1]
| Yekaterina Peşkova | |
|---|---|
| rus. Екатерина Пешкова | |
 | |
| Doğum tarixi | 26 iyul 1876 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 26 mart 1965 (88 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Rusiya imperiyası SSRİ |
| Həyat yoldaşı | |
| Milliyyəti | rus |
| Dini | ateist |
| Fəaliyyəti | insan hüquqları fəalı, inqilabçı |
| Partiyası | |
| Mükafatları |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yekaterina Pavlovna Peşkova 14 (26) iyul 1876-cı ildə Sumı şəhərində zadəgan ailəsində anadan olub. Onun doğum tarixinin üç məlum versiyası var. O, orta məktəbi Samarada bitirib (1895). 1895-ci ildə o, Samara qəzetində korrektor kimi çalışıb. Qəzetdə işləyən zaman o, burada əsərləri dərc olunan Aleksey Peşkov (Qorki) ilə tanış olub.[2]
30 avqust 1896-cı ildə Peşkov və Voljina nigaha daxil olublar. 1897-ci ildə Yekaterina Maksim adlı oğlunu, 1901-ci ildə isə Katya adlı qızını dünyaya gətirib. 1902-1903-cü illərdə ailə Nijni Novqorodda (hazırda A.M.Qorki Muzeyi-Mənzili) yaşayıblar. Yekaterina Peşkova bir neçə dəfə Yaltada olub, orada yaşayıb və Yalta Aleksandrovskaya gimnaziyasında işləyib. Maksim Qorki və Yekaterina Peşkova qarşılıqlı razılıq əsasında ayrılırlar. Onların beş yaşlı qızı Katya 1906-cı ilin yayında meningitdən həyatını itirib. Həmin vaxt Qorki və sevgilisi aktirisa Mariya Andreyeva ABŞ-da idi. Aleksey Maksimoviç Nijnidə tək qalmış arvadına təsəlli məktubu göndərərək, oğlunun səhhətini qorumasını və ona qayğı göstərməsini tələb edib.[3][4] Bununla belə, nəvələri Marfa sonralar yazırdı ki, onlar “həyatları boyu bir-biri ilə xüsusi münasibət saxlayıblar”.[5] Dərc edilmiş məlumatlara görə, boşanma heç vaxt rəsmi olaraq qeydə alınmamışdır ki, bu da Qorkinin heç vaxt başqa qeydə alınmış nikaha daxil olmamasını qismən izah edir.[2]
Yekaterina Peşkova 1907-1914-cü illərdə oğlu Maksimlə xaricdə, əsasən Parisdə yaşayıb. Sorbonnada ruslar üçün fransız dili kurslarında və sosial elmlər üzrə mühazirələrdə iştirak edib. O, Vera Fiqner tərəfindən təşkil edilən Cəza qulluğuna və Sürgünə Yardım Dərnəyində çalışıb.
Birinci Dünya müharibəsi başlayandan sonra o, İtaliyadan İstanbul və Odessa vasitəsilə Rusiyaya qayıdıb.
O, Rusiya Sosialist İnqilabçılar Partiyasının (1905-ci ildən üzv olub)[6] görkəmli və nüfuzlu xadimi idi və partiya məğlub olduqdan sonra Feliks Dzerjinski tərəfindən müsadirə olunana qədər partiyanın arxivini saxlayıb. 1917-ci ildə Moskva Dövlət Dumasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü seçilib. 25 iyun 1917-ci ildə Sosialist İnqilabçılar Partiyasının siyahısı ilə Moskva Şəhər Dumasının deputatı seçilib.[7]
Yekaterina Peşkova 1913-1914-cü illərdə yaralılara yardım təşkilatlarında və Qırmızı Xaçda çalışıb.[4]
O, Siyasi Qırmızı Xaç (qısaldılmış Pompolit) təşkilatında daimi işləyib, Müharibə Qurbanlarına Yardım Cəmiyyətində uşaq komissiyasına rəhbərlik edib, Zemski və Şəhər Birliklərinin vəsaiti ilə cəbhə xəttində qalan uşaqların axtarışı üçün könüllülər dəstəsi təşkil edib.
1917-ci ildən Yekaterina Peşkova Siyasi Qızıl Xaç bürosunun rəhbəri olub. Təşkilat onun tərəfindən yenidən yenidən yaradılıb və siyasi məhbuslara kömək etmək üçün Moskva Qızıl Xaç Cəmiyyətini adlandırılıb. Daha sonra bu qurumun sədr müavini olub. Mixail Vinaver ilə birlikdə çalışıb.[4]
Yekaterina Peşkova 1919-cu ildən rəsmi olaraq Yuzef Pilsudskinin Polşa ordusunun legionerlərinin axtarışı və vətənlərinə qayıtması ilə məşğul olub. 1920-ci ildən o, eyni zamanda Sovet Rusiyası və Polşa ərazisindəki polşalı və rus hərbi əsirlərinin vətənlərinə qayıtmalarına kömək edən Polşa Qızıl Xaç Cəmiyyətinin səlahiyyətli nümayəndəsi vəzifəsini daşıyıb.
1927-ci ildə yəhudi din və təhsil xadimi Yosef Yitzçak Şneerson əks-inqilabi fəaliyyətdə ittiham olunduqdan və ölüm cəzasına məhkum edildikdən sonra onun dəyişdirilməsinin və azad edilməsinin təmin edilməsində mühüm rol oynayıb.[8][9][10]
Peşkova 1922-ci ildən SSRİ-də 1937-ci ilə qədər mövcud olmuş yeganə insan haqları təşkilatı olan Siyasi Məhbuslara Yardım təşkilatına rəhbərlik edib.[4] Onun rəhbərlik etdiyi təşkilat bir çox siyasi xadimlərin həbs və represiyaya uğramasının qarşısını alıb və ya cəzaların yumuşaldılmasına nail olub. Məsələn 1925-ci ildə Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsi Kollegiyasının xüsusi iclası keçmiş inqilabçı, Sosialist İnqilab Partiyasının üzvü, 1918-ci ildə Ukraynadakı işğalçı qüvvələrin komandanı feldmarşal Herman fon Eyxhornun qətlinin təşkilatçısı İrina Kaxovskayanı 3 il həbs düşərgəsinə məhkum edilərək Vyatkaya sürgün olunanda Yekaterina Peşkovanın xahişi ilə o, Vyatka əvəzinə Stavropol-on-Volqaya (hazırda Tolyatti şəhəri) göndərilib.[11]
Böyük Vətən müharibəsi başlayanda Yekaterina Peşkova 1941-ci ildə Daşkəndə təxliyə edilib.[4]
Ömrünün son illərində Yekaterina Pavlovna Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun nəzdində olan A.M.Qorki arxivində məsləhətçi işləyib. 1965-ci ildə Kreml xəstəxanasında vəfat edib. Novodeviçye qəbiristanlığında oğlunun yanında dəfn edilib (2-ci bölmə, 22-ci sıra).
- Bacısı - A.P.Voljina, etnoqraf Adam Boqdanoviçin həyat yoldaşı olub.
- Həyat yoldaşı: Maksim Qorki (Aleksey Maksimoviç Qorki) (1868-1936), yazıçı.
- Oğlu - Maksim Peşkov (1897-1934), Moskvada Novodeviçi qəbiristanlığında dəfn edilib (2-ci bölmə, 22-ci sıra).
- Nəvələri: Marfa Peşkova (1925-2021) (Serqo (Sergey) Beriyanın həyat yoldaşı olub;[12] nəvələri: Nina, Nadejda və Sergey[13]) və Darya Peşkova (1927-2023) (Vaxtanqov Teatrının aktrisası, aktyor Aleksandr Graveldin həyat yoldaşı).
- Nəticələri - Maksim və Yekaterina.
- Rusiya Federasiyası Dövlət Arxivində R-8419 “MOSKVA SİYASİ QIRMIZI Xaç. 1918-1922”[14] və R-8409 CƏMİYYƏTİ, E.P.PEŞKOVA"[15] fondları qorunur. Fonda siyasi əqidəsinə görə təqib olunan vətəndaşlardan Peşkovaya gələn məktublar və qeydlər daxildir.
- Samarada Voljinanın (Peşkova) 1876-1896-cı illərdə yaşadığı Çapayeva küçəsindəki 98 saylı evdə xatirə lövhəsi qoyulub.
- 1963 - "Appassionata" bədii filmi. Yekaterina Peşkova rolunu onun nəvəsi Daria Peşkova canlandırıb.
- ↑ Должанская Л. А. ПЕШКОВА Arxiv surəti 15 may 2021 tarixindən Wayback Machine saytında // ru:Большая российская энциклопедия. Том 26. Москва, 2014, стр. 161
- ↑ 1 2 "Три жены Максима Горького". 2014-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-31.
- ↑ Павел Басинский. Горький. М.: Молодая гвардия. 2005. ISBN 5-235-02850-3.
- ↑ 1 2 3 4 5 Дмитрий Быков. Был ли Горький? (2000 nüs.). М.: АСТ. Астрель. 2012. ISBN 978-5-17-054542-1.
- ↑ "Марфа-красавица - Новости общества и общественной жизни - МК". 2013-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-23.
- ↑ "«Честь выше долга» — Известия". 2015-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-01.
- ↑ "Московская Городская Дума после Октября // Красный архив, т. 2(27), 1928, c. 58-109". 2021-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ Rubin, Mordechai. "13 Powerful Pictures That Illuminate the Arrest and Liberation of the Sixth Lubavitcher Rebbe". Chabad.org. İstifadə tarixi: July 11, 2022.
- ↑ "Rabbi Yosef Yitzchak Schneersohn". www.jewishvirtuallibrary.org. İstifadə tarixi: 2022-07-12.
- ↑ Miller, Chaim. Turning Judaism Outward. Kol Menachem. 2014. 53. ISBN 9781934152362.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 304; Rabinowitch, 1995. səh. 430.
- ↑ Елена Светлова Марфа-красавица Arxiv surəti 19 mart 2013 tarixindən Wayback Machine saytında газета ru:Московский комсомолец № 26035 от 7 сентября 2012
- ↑ Гордон, 2003
- ↑ Фонды Государственного архива Российской Федерации по истории РСФСР. Путеводитель. Т. 2. С. 553—554. М., 1996
- ↑ Онлайн-база данных ГА РФ Arxiv surəti 16 iyun 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Фонды Государственного архива Российской Федерации по истории СССР. Путеводитель. Том 3. С. 635—636. М., 1997