Yarımştat iş (ing. Part-time job) — işçinin həftəlik və ya aylıq iş saatlarının tam ştat işçidən az olduğu məşğulluq növü.[2] Yarımştat iş adətən tələbələr, valideynlər, əlavə gəlir əldə etmək istəyənlər və ya tam zamanlı işə ehtiyac duymayan şəxslər tərəfindən seçilir. Bu iş növü həm dövlət, həm də özəl sektorda mövcuddur və bir çox ölkələrdə əmək qanunvericiliyi ilə tənzimlənir.[3]
Yarımştat işdə çalışanlar adətən saatlıq və ya hissəvi əməkhaqqı alırlar. Bu tip işçilər, bəzən, tam ştat işçilərə təqdim olunan sosial təminat, tibbi sığorta və təqaüd planlarına çıxış imkanına malik olmaya bilərlər. Bununla belə, bəzi ölkələrdə qanunvericilik həmin işçilərə müəyyən müdafiə və sosial hüquqlar tanıyır.[4]
Yarımştat iş anlayışı XX əsrin ortalarından etibarən Qərb ölkələrində yayılmağa başlamışdır.[5]İkinci Dünya müharibəsindən sonra qadınların əmək bazarına daxil olması və təhsil alan gənclərin gəlir əldə etmək ehtiyacı bu formanın inkişafına səbəb olmuşdur. Zamanla bu model, xüsusilə xidmət sektorunda və şəhər ərazilərində geniş yayılmışdır. COVID-19 pandemiyası ilə əlaqədar olaraq bir çox ölkələrdə çevik və hissəvi iş modellərinə maraq artmışdır. Rəqəmsal platformalar və məsafədən işləmə imkanları yarımştat məşğulluğa yeni ölçülər qatmışdır. Xüsusilə qadınlar, tələbələr və yaşlılar üçün bu tip məşğulluq forması daha əlçatan hesab olunur.[6]
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə əsasən, yarımştat iş qanuni iş forması kimi tanınır və işçi ilə işəgötürən arasında yazılı əmək müqaviləsi bağlanmalıdır. İş saatı az olduğuna görə sosial təminatlar müəyyən məhdudiyyətlərlə təqdim olunur. Dövlət qurumlarında bu iş forması daha çox müvəqqəti layihələrdə tətbiq edilir.
Almaniyada yarımştat məşğulluq çox geniş yayılmışdır. Xüsusilə qadınların 60%-ə qədəri hissəvi iş rejimində çalışır. “Mini-job” kimi tanınan iş formaları vergidən azad və sosial sığorta sistemindən kənar olsa da, müəyyən hüquqi müdafiələr mövcuddur. Alman qanunvericiliyinə əsasən, yarımştat işçilər tam ştatlılarla eyni hüquqlara malikdir.[7]
Yaponiyada “arubaito” adlanan yarımştat işlər əsasən tələbələr və yaşlı nəsil arasında yayılıb. Bu işlər daha çox xidmət sahəsində – restoranlar, mağazalar və otellərdə görülür.[8] Əmək bazarında sabitlik və ciddi iş etikası səbəbindən hissəvi işlər ikinci dərəcəli qəbul edilir, lakin onların iqtisadi töhfəsi yüksəkdir.[9]
ABŞ-da yarımştat iş əsasən xidmət, pərakəndə satış və təhsil sahəsində yayılmışdır. Federal Əmək Standartları Qanunu bu tip işçilərə minimum əməkhaqqı və əlavə saatlarda iş üçün kompensasiya təmin edir. Bununla belə, tibbi sığorta və pensiya planları işəgötürənə bağlı olaraq fərqli tətbiq olunur.[10]
İsveç, Norveç və Danimarka kimi ölkələrdə yarımştat iş yüksək rifah və sosial müdafiə sistemləri ilə dəstəklənir. İşçilər həm sosial təminat hüquqlarından yararlanır, həm də peşəkar inkişaf üçün dövlət proqramlarına daxil ola bilirlər. Gender bərabərliyinə önəm verən bu ölkələrdə yarımştat iş qadınlar üçün əsas karyera formatlarından biri hesab olunur.[11]
| Üstünlüklər | Çətinliklər |
|---|---|
| Həyat və iş balansını qorumağa kömək edir | Əməkhaqqının tam ştatla müqayisədə daha az olması |
| Valideynlər, tələbələr və yaşlılar üçün uyğun işləmə şəraiti yaradır | Sosial təminatların məhdud olması |
| Əlavə gəlir mənbəyi kimi istifadə oluna bilər | Karyera yüksəlişi imkanlarının məhdudluğu |
| İşəgötürən üçün çevik əmək resursu təmin edir | Birdən çox yarımştat işin yaratdığı yorğunluq və stress |
| Məsafədən və ya çevik qrafiklə işləməyə şərait yaradır | İş sabitliyinin aşağı olması |
- ↑ OECD Labour Force Statistics 2020, OECD, 2020, doi:10.1787/23083387, ISBN 9789264687714, 2020-04-21 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2025-06-12
- ↑ "Welcome to the Fair Work Ombudsman website". Fair Work Ombudsman. 2025-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ "Inclusive Labour Markets, Labour Relations and Working Conditions Branch (INWORK) (INWORK)" (PDF). 2009-03-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ ILO Part Time Work Convention No 175 Arxiv surəti 16 oktyabr 2002 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2004-01-13 at the Library of Congress Web Archives
- ↑ The Canadian Labour Market at a Glance, Glossary Arxiv surəti 10 may 2018 tarixindən Wayback Machine saytında, November 25, 2008
- ↑ "Labour Force, Australia". Abs.gov.au. 2020-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-11.
- ↑ "Part-time work: A divided Europe". 2017-09-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ Jowel, Holland. "Geld verdienen met enquêtes invullen (Completing surveys as a part time job)". Thuiswerken.nl (holland). Thuiswerken. 14 June 2014. 29 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2017.
- ↑ "Flexible Working is the Future of Work". OnBenchMark. 2025-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- ↑ "Why so many Dutch people work part time". The Economist. 12 May 2015. 26 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 June 2025.
- ↑ Baert, Stijn; Rotsaert, Olivier; Verhaest, Dieter; Omey, Eddy. "Student Employment and Later Labour Market Success: No Evidence for Higher Employment Chances". Kyklos. 69 (3). 2016: 401–425. doi:10.1111/kykl.12115. hdl:10067/1399610151162165141.