Yaqutiyə mədrəsəsi — Türkiyənin Ərzurum şəhərində yerləşən, XIV-cü əsrə aid tarixi mədrəsə.[1] Mədrəsə Elxani hökmdarı Olcaytunun dövründə 1310-cu ildə Əmir Xoca Cəmaləddin Yaqut tərəfindən tikilmişdir. Anadoluda qapalı həyəti, eyvanı və balkonu olan mədrəsə tipinin ən böyüyüdür və günümüzə qədər gəlib çatmış yaxşı qorunan nümunələrdən biridir.[2]
| Yaqutiyə mədrəsəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Əsası qoyulub | 1310 |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Ərzurum ili |
| 39°54′23″ şm. e. 41°16′19″ ş. u.HGYO | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaqutiyə mədrəsəsi Ərzurum vilayətinin simvollarından biridir. Hər il minlərlə yerli və xarici turist tərəfindən ziyarət edilir.
Mədrəsə Elhanilər dövründə 1310-cu ildə Sultan Olcaytonun hakimiyyəti zamanı Qazan xan və Buluğan Xatunun tapşırığı ilə Xoca Yaqut Qazani tərəfindən tikilmişdir. Osmanlı dövründən sonra bir müddət XIX-cu əsrin sonlarına qədər fəaliyyətini dayandırıb və hərbi anbar kimi istifadə edilmişdir. Cümhuriyyət dövründə 1964 və 1973-cü illərdə Vəqflər Baş İdarəsi, 1991-ci ildə Turizm Nazirliyi tərəfindən təmir edilən mədrəsə indiyə qədər diyarşünaslıq muzeyi kimi istifadə olunur.[3]
Ərzurum şəhərinin mərkəzində, adının verildiyi mərkəzi "Yaqutiyə" səmtində, Cümhuriyyət küçəsində, Lalə (Mustafa) Paşa Məscidinin yanında yerləşir. İslam İncəsənət muzeyi kimi istifadə olunur.
Binanın tac qapısı fasaddan çıxır. Dörd eyvanlı, içəridə yerləşən dördbucaqlı həyətin orta hissəsi müqərnəsli günbəzlə, digər hissələri isə sivri tağlı çəlləli tağlarla örtülmüşdür. Tac qapısının yan üzlərində açıq kürədən çıxan xurma yarpaqları, iki bəbir və qartal fiqurları Orta Asiya türklərinin mühüm simvollarını bir araya gətirir. Alçaq tağlı və oyma taclı qapının hər tərəfini əhatə edən bəzəklər möhtəşəm görünüş yaradır.[4]
Mədrəsədə qərb fasadının oxunda giriş, fasadın cənubunda kub əsaslı və silindrik gövdəli minarə, şimal küncündə isə eyni formal xüsusiyyətləri əks etdirən silindrik konuslu künc qülləsi var.
Xüsusilə binanın yan qanadlarında tədricən boru qəlibləri ilə formalaşmış sivri tağvarı, səthi taxçalarda su mənbəyindən çıxan kimi təsvir olunan ömür ağacı, güldan, bir-birinə baxan qoşa iki aslan fiquru və başlı qartal fiquru İslam ikonoqrafiyası baxımından əhəmiyyətlidir.
Açıq kürədən çıxan xurma yarpaqları, iki bəbir və qartal fiqurlarından ibarət olan həyat ağacı Orta Asiya türklərinin mühüm simvollarını bir araya gətirir. Bundan əlavə minarənin gövdəsində firuzəyi və badımcan bənövşəyi rəngli kərpicdən həndəsi bəzəklər görünür.[5]
Sonuncu dəfə 2009-cu ildə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən əsaslı təmir olunub, abadlıq işləri Ərzurum Yaqutiyə Bələdiyyəsi tərəfindən aparılıb. Bu dəyişikliklər nəticəsində Mədrəsənin mövcud dəyəri bu gün daha da artmışdır. Xüsusilə Ramazan ayında axşamlar Mədrəsənin qarşısındakı ərazidə ictimai-mədəni tədbirlər keçirilir.
1995-ci ildə bərpa edilən mədrəsə hazırda Türk-İslam Əsərləri və Etnoqrafiya Muzeyi kimi istifadə olunur.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-30.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-30.
- ↑ https://web.archive.org/web/20180602104529/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/917/11436.pdf
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-30.
- ↑ https://web.archive.org/web/20131126135401/http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2003201NerminSamanDogan.pdf