"Yani Yapon Mohbiri" (tatar. یاڭی یاپون مخبری; yap. ヤニヤポンモフビリー) — 1931–1938-ci illərdə Yaponiya tatarları tərəfindən Tokioda nəşr olunmuş tatardilli jurnal.[1][2] "Mətbəəyi-İslamiyə" nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunmuş bu jurnal Yaponiyada yaşayan tatar icmasının fəaliyyətlərinə və həyatına həsr olunmuşdu.
| Yani Yapon Mohbiri | |
|---|---|
| tatar. یاڭی یاپون مخبری | |
| Növ | islam jurnalı |
| Nəşriyyat | Mətbəəyi-İslamiyə |
| Təsis tarixi | 1931 |
| İlk buraxılışı | 25 may 1931 |
| Nəşrini dayandırıb | 1938 |
| Ölkə |
 Yaponiya |
| Qərargah | |
| Dil | tatarca |
"Yani Yapon Mohbiri" 1930-cu ildə Tokioda tatarlar tərəfindən qurulmuş "Mətbəəyi-İslamiyə" nəşriyyatının əsas nəşri olmuşdur.[3] Jurnalın ilk sayı 25 may 1931-ci ildə "Yapon Müxbiri" adı ilə çıxmışdır.[3] İlk sayda jurnala təbrik yazısı göndərənlərdən biri Yaponiyadakı tatar icmasının dəstəkçisi olan, ultramillətçi Toyoma Mitsuru olmuşdur.[4] 4–5 saydan sonra 1932-ci ildə "Yani Yapon Mohbiri" adı ilə nəşr olunmağa başlamışdır.[3]
Jurnal 1938-ci ilə qədər nəşr olunmuş, 33 ölkəyə göndərilmiş, bir çox abunəsi olmuşdur.[5][6] 1938-ci ildə jurnalın nəşrindən məsul olan Məhəmməd Qabdulxay Kurbanqaliyev (1889–1972) Yaponiyadan xaric edilməsindən sonra jurnal fəaliyyətini dayandırmışdır.[3] Nəşr olunduğu illər ərzində 50-ə yaxın sayı nəşr olunmuşdur.[7]
Tatar dilində nəşr olunmuş jurnalda[8] Yaponiya və Yaponiyadan asılı ərazilərdə yaşayan İdil-Ural türkləri və digər müsəlmanlarla bağlı cari xəbərlər və məlumatlar nəşr olunurdu.[3] Jurnalın məqsədi müsəlmanlara Yaponiyanı tanıtmaq, yaponlarla müsəlmanlar arasında mədəni və iqtisadi münasibətləri təbliğ etmək olmuşdur.[3] Bu səbəbdən jurnalda Yaponiya lehinə olan yazılara üstünlük verilmişdir.[3] Jurnalda tatarlar üçün aktual və vacib olan mövzular haqqında məqalələr dərc olunmuşdu.[9] Məsələn, jurnalın 15-ci sayında dərc olunmuş "Ərəb hərflərini buraxıb latın hərflərinə keçmə" məqaləsində tatarların Türkiyədəki əlifba islahatı haqqında fikirləri müzakirə olunmuşdur.[9]
Kurbanaliyevin Yaponiyadakı siyasi rəqibi olan Ayaz İshakinin tərəfdarları jurnalı tənqid edərək tatar millətinin inkişafına qarşı fikirlər yaydığını bəyan etmiş və jurnalın bağlanmasını tələb etmişdirlər.[3]
- ↑ "Яңа япон мөхбире / یاڭی یاپون مخبری". Центр письменного и музыкального наследия Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан. 2024-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-12.
- ↑ Хатыйп Миңнегулов. "«Яңа япун мөхбире» мәҗмугасы". "Казан утлары" (№ 2). 2007.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Atakan, 2019. səh. 483
- ↑ Dündar, 2015. səh. 218
- ↑ Dündar, 2003. səh. 109
- ↑ Atakan, 2019. səh. 489
- ↑ Atakan, 2019. səh. 495
- ↑ Fathil, 2017. səh. 307
- ↑ 1 2 Atakan, 2019. səh. 488
- Рафаил Адутов. Татарская и башкирская эмиграция в Японии (3-е изд., доп.). Набережные Челны: НГПИ. 2008.
- Atakan, Hanife Alkan. "Yanı Yapon Muhbiri Dergisi'nin 15. Sayısına Göre Japonya'da Yaşayan Tatar Türklerinin Türkiye'deki Harf Devrimi Konusundaki Görüşleri". Karadeniz Araştırmaları (türkcə). 16 (83). 15 sentyabr 2019: 475–495. İstifadə tarixi: 1 may 2024.
- Dündar, Ali Merthan. "Uzak Doğu'da İdil-Ural Türklerinin Yayın Faaliyetleri Tokyo Mahalle-i İslamiye Matbaası". Türkoloji Dergisi (türkcə). 16 (2). 1 may 2003: 103–116. doi:10.1501/Trkol_000000004. İstifadə tarixi: 1 may 2024.
- Fathil, Fauziah. "Japonya ve Güney Kore'de İslam ve Müslüman Azınlıklar" (PDF). Yeni Türkiye (türkcə). 23 (96). 2017: 302–316. İstifadə tarixi: 1 may 2024.
- Dündar, Ali Mehmet. ""İdil-Ural Türk-Tatarlarının Japonya'daki Yayın Faaliyetleri: Yeni Yapon Muhbiri Dergisi"". İdil - Ural Tarihi Sempozyumu (türkcə). 1. 2015: 213–219. İstifadə tarixi: 1 may 2024.