Yanan ağız sindromu — ağız boşluğunda xroniki yanma hissi, qıcıqlanma və ya ağrı ilə xarakterizə olunan vəziyyət. Bu sindrom, adətən dil, dodaqlar, damaq və ya ağızın digər hissələrində hiss edilir. Fiziki və psixoloji amillərin birgə təsiri nəticəsində yaranır və xəstənin həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edə bilər.[1][2]
| Yanan ağız sindromu | |
|---|---|
| XBT-10 | K14.6 |
| XBT-10-KM | K14.6 |
| XBT-9 | 529.6 |
| MeSH | D002054 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Birbaşa genetik bir xəstəlik olmasa da, bəzi genetik amillər bu vəziyyətin inkişaf riskini artıra bilər. Məsələn, ağız selikli qişasının həssaslığı və ya müəyyən metabolik xəstəliklərə meyillilik genetik əlamətlərlə əlaqəli ola bilər.[3]
İlk dəfə XIX əsrin sonlarında təsvir edilmişdir, lakin bu vəziyyətin səbəbləri və müalicəsi ilə bağlı araşdırmalar XX əsrin ortalarından etibarən daha geniş şəkildə aparılmışdır. İlkin təsvirlərdə bu sindromun əsasən menopauza dövründəki qadınlarda müşahidə edildiyi qeyd edilmişdir. "Yanan Ağız" termini, xəstələrin yaşadığı yanma hissini ifadə edir.
Yanan ağız sindromunun əsas simptomu ağız boşluğunda, xüsusilə dil, dodaqlar və damaqda davamlı yanma hissidir. Bununla yanaşı, ağızda iynə batması kimi qıcıqlanma hissləri də müşahidə oluna bilər. Ağız quruluğu, tüpürcək ifrazatının azalması ilə əlaqədar meydana gələ bilər. Bəzi hallarda, acı və ya metalik dad hissi də müşahidə edilir. Simptomlar adətən gecələr daha şiddətlənir, bunun səbəbi isə gecə saatlarında metabolizmanın zəifləməsidir.[4]
Yanan ağız sindromunun diaqnozu, fiziki müayinə ilə başlayır və ağız boşluğunun vəziyyəti qiymətləndirilir. Qan təhlilləri vasitəsilə vitamin çatışmazlığı, diabet və ya digər metabolik pozğunluqların aşkar edilməsi mümkündür. Allergiya testləri, ağız selikli qişasının allergenlərə reaksiyasının qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilə bilər. Ayrıca, stres və ya psixoloji amillərin simptomlara təsirini müəyyən etmək məqsədilə psixoloji qiymətləndirmə aparılır.[5]
Yanan ağız sindromunun müalicəsi, simptomların yüngülləşdirilməsi və səbəblərin müalicəsi məqsədilə müxtəlif yanaşmalarla həyata keçirilir. B qrup vitaminlərinin, xüsusilə B1, B6 və B12 vitaminlərinin çatışmazlığı halında vitamin əvəzləri tətbiq edilir. Yanma və ağrını azaltmaq üçün ağrı kəsici dərmanlar istifadə edilə bilər. 2018-ci ildə edilən bir sistematik araşdırmaya görə antidepressantlar və alfa-lipoik asid mübarizədə ümidverici nəticələr göstərmişdir. Psixoloji dəstək və terapiya, stress və ya psixoloji amillərin simptomlara təsirini azaldır. Ağız quruluğunun müalicəsi üçün tüpürcək ifrazatını artıran dərmanlar və ya ağız quruluğunu azaldan məhsullar istifadə olunur. Qidalanma tənzimlənməli, turş, acı və ya qıcıqlandırıcı qidalardan uzaq durulmalıdır. Ayrıca, danışan zaman ağrıların çoxalması müşahidə edildiyi üçün ünsiyyətdən çəkinmək faydalı ola bilər.[6]
Yanan ağız sindromu əsas səbəbin müalicəsi ilə uğurla idarə edilə bilər. Lakin, xroniki hallarda simptomlar uzun müddət davam edərək ciddi problemlər yarada bilər. Erkən diaqnoz və müalicə, uzunmüddətli nəticələri yaxşılaşdırmaq üçün vacibdir. Xəstəlik adətən 4–6 ay arasında davam edir.[7]
Yanan ağız sindromu, əsasən orta yaşlı və yaşlı insanlarda, xüsusilə menopoz dövründəki qadınlarda daha çox müşahidə edilir. Bu sindrom, diabetik xəstələrdə və vitamin çatışmazlığı olan şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Psixoloji stres və ya depressiya ilə əlaqəli hallarda bu vəziyyət daha çox müşahidə edilir. Estrogen və ya progesteron çatışmazlığı bu sindroma səbəb ola bilər. Periferik sinir mexanizmlərindəki problemlərdən də qaynaqlana bilər. Həmçinin, dilin dişlərə təzyiqi kimi təkrarlanan zədələr də bu vəziyyətə səbəb ola bilər. Yanan ağız sindromu dünya üzrə nisbətən nadir bir vəziyyətdir və əhali başına 100,000 nəfərdə təxminən 5 nəfər təsirlənir. Qadınların kişilərə nisbətən 3–7 dəfə daha çox təsirləndiyi bildirilməkdədir. Asiya və Şimali Amerika xalqları daha yüksək riskə malikdir.[7]
- ↑ McMillan, Roddy; Forssell, Heli; Buchanan, John Ag; Glenny, Anne-Marie; Weldon, Jo C.; Zakrzewska, Joanna M. "Interventions for treating burning mouth syndrome". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016 (11). 2016: CD002779. doi:10.1002/14651858.CD002779.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 6464255. PMID 27855478.
- ↑ "Burning Mouth Syndrome". www.nidcr.nih.gov (ingilis). 2022-02-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-23.
- ↑ Scully, Crispian. Oral and maxillofacial medicine : the basis of diagnosis and treatment (2nd). Edinburgh: Churchill Livingstone. 2008. 171–175. ISBN 9780443068188.
- ↑ Treister, Jean M. Bruch, Nathaniel S. Clinical oral medicine and pathology. New York: Humana Press. 2010. 137–138. ISBN 978-1-60327-519-4.
- ↑ Coulthard [], P; və b. Master dentistry (2nd). Edinburgh: Churchill Livingstone/Elsevier. 2008. 231–232. ISBN 9780443068966.
- ↑ Scully C. Oral and maxillofacial medicine : the basis of diagnosis and treatment (3rd). Edinburgh: Churchill Livingstone. 2013. 249–253. ISBN 9780702049484.
- ↑ 1 2 Balasubramaniam, R; Klasser, GD; Delcanho, R. "Separating oral burning from burning mouth syndrome: unravelling a diagnostic enigma". Australian Dental Journal. 54 (4). December 2009: 293–9. doi:10.1111/j.1834-7819.2009.01153.x. PMID 20415926.