Yakşini (sanskr. यक्षिणी) — hinduist, buddist və caynist dini mifologiyalarında rast gəlinən qadın təbiət ruhları. Onlar devalar, asuralar, qandharvalar və apsaralardan fərqli varlıqlardır.[1]
| Yakşini | |
|---|---|
 | |
| Cinsi | qadın |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yakşinilər və onların kişi ekvivalenti olan yakşilər Hindistanın əsrlər boyu müqəddəs sayılan meşəlikləri ilə əlaqəli paranormal varlıqlardandır.[2] Yakşilər həmçinin Şimali-Şərqi Hindistan tayfalarının ənənəvi əfsanələrində, Keralanın qədim rəvayətlərində və Kəşmir müsəlmanlarının xalq nağıllarında da yer alır. Sikhizm dininin müqəddəs mətnlərində də yakşilərə istinad edilir.
Xeyirxah və yaxşı davranan yakşinilər himayədar ruhlar kimi hörmətlə qarşılanır və hind tanrılarının xəzinədarı və sərvət tanrısı olan Kubera ilə əlaqələndirilir.[3] Onun Himalay krallığı olan Alaka üzərində hökmranlıq etdiyi bildirilir. Lakin xalq inancına görə, bədxah və təhlükəli yakşinilər də mövcuddur. Onlar polterqeystlərə bənzər davranışlara malikdirlər və insanları izləyib, lənətləyə bilirlər.
Yakşinilər aşoka ağacı (Saraca indica) ilə sıx bağlıdır.[4] Ağacın altında dayanan cavan qız Hindistan subkontinentində bolluq və bərəkətin rəmzi kimi qəbul edilir. Hind sənətində yakşinilər tez-tez buddist və hinduist məbədlərində keşikçi fiquraları kimi təsvir edilir. Onların bir ayağı ağacın gövdəsində dayanır, əlləri isə çiçək açmış aşoka budaqlarını tutur.[5]
Yakşi fiqurları xüsusilə Bharhut, Sançi və Mathura arxeoloji abidələrində tapılmışdır. Stupaların məhəccərlərində yer alan bu fiqurlar yarıçılpaq, gülərüzlü və bəzən şişirdilmiş qadın bədən xüsusiyyətlərinə malikdirlər.[6]
Yakşilər ağac budaqlarına toxunan, əyri "tribhanga" (üçqat əyilmiş) poza almış halda təsvir edilir. Buna görə bəzi tədqiqatçılar bu təsvirin qədim "ağac ilahəsinə" əsaslandığını düşünürlər. Onlar erkən buddist abidələrdə dekorativ elementlər kimi əhəmiyyətli rol oynamış və zamanla "salabhañjikalar" (sal ağacının pəriləri) kimi tanınmışlar. Bu üslub Hindistan məbədlərinin memarlığında və heykəltəraşlığında standart dekorativ elementə çevrilmişdir. Yakşinilərin sal ağacı (Shorea robusta) və aşoka ağacı ilə qarışdırıldığı da qeyd edilir. Bu təsvir Buddanın anası Mayya Devinin, Lumbini bağçasında aşoka ağacının budağından tutaraq doğum etməsi mifinə də bənzəyir.[7]
- ↑ Bhairav, J. Furcifer; Khanna, Rakesh. Ghosts, Monsters, and Demons of India (English). India: Blaft Publications Pvt. Ltd. 2021. 418–421. ISBN 9789380636474.
- ↑ "Yaksha | Hindu mythology". 2019-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-31.
- ↑ Magee, Mike. "Yakshinis and Chetakas". Shiva Shakti Mandalam. 2006. 18 mart 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 mart 2016.
- ↑ Hans Wolfgang Schumann (1986), Buddhistische Bilderwelt: Ein ikonographisches Handbuch des Mahayana- und Tantrayana-Buddhismus. Eugen Diederichs Verlag. Cologne. ISBN 3-424-00897-4, ISBN 978-3-424-00897-5
- ↑ Zimmer, Heinrich Robert. Campbell, Joseph (redaktor). Myths and Symbols in Indian Art and Civilization. Delhi: Princeton University Press. 1972. ISBN 978-81-208-0751-8.
- ↑ Eckard Schleberger (1986), Die indische Götterwelt. Gestalt, Ausdruck und Sinnbild. Eugen Diederichs Verlag. Cologne. ISBN 3-424-00898-2, ISBN 978-3-424-00898-2
- ↑ Misra, Ram Nath. Yaksha Cult and Iconography (PDF). Munshiram Manoharlal. 1981. 2025-03-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-31.
- Concept of Yakshi (archived 21 July 2011)
- Encyclopædia Britannica — "Yaksha"
- RBI Monetary Museum — "Yaksha and Yakshini"
- Ideals of Female Beauty in Ancient India
- Huntingdon Archive Arxivləşdirilib 6 aprel 2015 at the Wayback Machine