Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Yəhudilər

  • Məqalə
  • Müzakirə

Yəhudilər ya da Cuhudlar[1] (köhnə mənbələrdə Ebrəçilər) (ivr. ‏יהודים‏‎) — qədim İsrail çarlığında yaşamış əhalidən yaranan xalq. Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-də yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. İsraildə rəsmi dövlət dili ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.

Yəhudilər
יהודים
Sayları və yaşadığı ərazilər
Dili İvrit, İdiş, Sefard və s.
Dini İudaizm
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
        
Yəhudilik
Yəhudilik fəlsəfəsi
inam • Seçilmişlik • Alaha
Tanrı • Kabbala • Məsih • Tale
Kaşrut  •  Tevazu  •  Minyan  •  Tsedaka
Dini mətnlər
Tevrat/Tora  •  Tanah  •  Talmud  •  Zoqar
Humaş  •  Sidur  •  Mişna Tora  •  Arba Turim
Şulhan Aruh  •  Tosefta  •  Mişna Berurah
Tanya  •  Midraş  •  Piyutim
Targum
Müqqədəs şəhərlər
Qüds  •  Safed  •  Hebron  •  Tiberia
Yəhudi bayramları
Şabbat  •  Roşaşana  •  Yom Kippur  •  Sukot
Simhat Tora  •  Hanuka •  Asara BaTevet
Tu Bişvat  •  Purim  •  Pesah
Şavuot  •  9 Av  •  Şaloş Regalim
Dini şəxsiyyətlər
Avraham  •  Moşe  •  Dvora  •  Rut  •  Şaul  •  David
Şlomo •  Eliyahu  •  İlel  •  Şamay  •  Raşi
İbn Ezra  •  Rif  •  Ramban  •  Gersonides
Saadia Gaon  •  Rambam
Baal Şem Tov  •  Tosafistçiler
Yosef Albo  •  Yosef Karo  •  Ovadia Yosef
Musəvilik həyat tərzi
Brit Mila  •  Bar Mitsva  •  Şiduh  •  Evlilik
Nida  •  Ad qoyma  •  Pidyon  •  Cənazə
Məktəblər
Yeşiva  •  JTS  •  HUC  •  YU
Dini rollar
Kohen  •  Haham  •  Hazan  •  Mohel
Dayan  •  Maşgiah  •  Roş yeşiva  •  Gabay
Şohet  •  Menaker  •  Kabar  •  Tokea
Dini tikililər
Tapınak • Ağlama divarı
Sinaqoq  •  Mikve
Musevi Ayin sistemi
Musevi İbadetleri  •  Şahrit
Minha  •  Arvit •  Avdala
Yəhudi dilləri
Afro-Asyatik
İbraniceler: İvritə · Samarit İvritcəsi · Yəmən İvritcəsi
Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yəhudi Aramicəsi
Arapçalar: Yəhudi ərəbcəsi · Yəhudi Bağdad ərəbcəsi · Yəhudi Mərakeş ərəbcəsi · Yəhudi İraq ərəbcəsi · Yəhudi Tripoli ərəbcəsi · Yəhudi Tunis ərəbcəsi · Yəhudi Yəmən ərəbcəsi
Diğer: Kayla · Yəhudi Bərbəricəsi
Hint-Avrupa
Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş
Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yəhudi Araqoncası · Yəhudi Latincası · Zarfatik
Hind-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi
Diğer: Knaanik · Yevanik
Türk
Karayca · Kırımçakca
Diğer
Kartveli: Gruzinik
Dravid: Yəhudi Malayalamı
Etnik bölünmələr
Afrika: Falaşa · Magrebim
Asya: Buxara · Koçin Yəhudileri · Paradesi Yəhudileri
Avropa: Aşkenaz · İtalkim · Sefarad
Qafqaz: Dağ yəhudiləri · Gürcüstan yəhudiləri · Karaylar
Orta Doğu: Kürt Yəhudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samaritler · Temani
Musəvi məzhəbləri
Yəhudilik
Tutucu Musevilik  •  Ortodoks Musevilik
Hasidizm
Reformist Musevilik  •  Hümanist Musevilik
Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Musevilik
Dini obyektlər
Talet  •  Tefilin  •  Kipa  •  Şofar
Tsitsit  •  Mezuza  •  Menora
Hanukiya •  Yad
Musevi duaları
Şema  •  Amida  •  Alenu  •  Kal Nidre
Kadiş  •  Alel  •  Ma Tovu  •  Kiduş
Digər dinlərlə əlaqələr
Xristianlıq  •  Judeo-Hıristiyan
Xristianlıq-Musəvilik əlaqələri  •  İslam
Katolik  •  Musəvilik haqqında olan fikirlər
Judeo-Islamic  •  Paganizm  •  İbrahimi

Mündəricat

  • 1 Yəhudiliyin əlamətləri
  • 2 Yəhudi diasporlarının tarixi
  • 3 Məşhur yəhudilər
  • 4 Yayılması və sayı
  • 5 Həmçinin bax
  • 6 İstinadlar
  • 7 Ədəbiyyat
  • 8

Yəhudiliyin əlamətləri

Yəhudiliyin əlamətlərini müəyyənləşdirən ən qədim mənbə yəhudi hüququ olan halaxadır. O qanun yaradan Talmudun qərarları əsasında yaranıb. Halaxaya görə, "yəhudi o adamdır ki, anası yəhudidir, ya da yəhudi qaydalarına görə yəhudi adlanıb (qiyur)"

Yəhudi diasporlarının tarixi

Diasporlar tədricən ardıcıllıqla bir neçə əsas mərkəz şəklində formalaşmışlar. Edot adlanan etnik yəhudilər dil və məişət cəhətcə fərqlənmişlər:

  • Bavli (Mesopotamiya, Cənubi Qafqaz) — V–XI əsrlər;
  • Sefardlar (Pireney yarımadası) — b.ə.əvvəli — 1492;
  • Aşkenazlar (Mərkəzi Almaniya, Şərqi Avropa) — X əsr-XX əsrin ortası.

İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və dövründə altı milyona qədər yəhüdi öldürülüb (bax: Holokost).

Məşhur yəhudilər

  • Albert Eynşteyn-almaniyalı alim,fizik
  • Robert Oppenheymer-amerikalı alim,Atom bombasının yaradıcısı.
  • Teodor Hertsl-"yəhudi dövləti" fikrini ilk dəfə ortalığa atan şəxs və ümumiyyətlə yəhudi siyasətini müəyyənləşdirən,sionizmin banisi olan şəxs.
  • Natali Portman- amerikalı aktrisa.
  • Avraam Linkoln- ABŞ-nin 1860–1865-cı illərdə prezidenti.
  • Xəyyam Nisanov-Azərbaycanlı müğənni.
  • Miloş Zeman-Çexiya prezidenti.
  • Petro Poroşenko-Ukraynanın IV prezidenti,əsl soyadı Valtsmandır.
  • Aleksandr Qroysman-Ukraynanın baş naziri.
  • Arseni Yatsenyuk-Ukraynanın keçmiş baş naziri.
  • Alla Puqaçova-Rusiyalı müğənni.
  • Qolda Meyer-İsrailin baş naziri.
  • Məsud Bərzani-İraq Kürdüstanının 2005–2017-ci illərdə prezidenti.Ümumiyyətlə Bərzanilər ailəsi yəhudi mənşəlidirlər.
  • Vladimir Lenin-SSRİ-nin qurucusu.Anası yəhudi idi və buna görə Lenini yəhudi qaydasına görə yəhudi saymaq olar.
  • Benedikt Spinoza-Niderlandlı(Hollandiyalı)filosof.
  • Yevda Abramov – Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı.
  • Albert Aqarunov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı

Yayılması və sayı

Sayı təqribən 14 milyon nəfər hesab edilir.

Ən böyük yəhudi icmaları (60 min nəfərdən çox) aşağıdakı ölkələrdədir:

  1. İsrail — 7, 200 mln.nəfər (2008-ci il; keçmiş SSRİ-dən təqribən 1,120 mln.nəfər)
  2. ABŞ — 6, 300 mln.nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 400 min)[2]
  3. Fransa — 575 min nəfər
  4. Argentina — 400 min nəfər
  5. Kanada — 348,6 min nəfər (2001-ci il)
  6. Böyük Britaniya — 300 min nəfərdən çox
  7. Almaniya — 250 min nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 216 min) (2004-cü il).[3]
  8. Rusiya — 233,4 min nəfər. (2002-ci il).[4]
  9. Ukrayna — 104 min nəfər (2001-ci il)
  10. Avstraliya — 90 min
  11. CAR — 89 min
  12. Braziliya — 87 min (2000-ci il)

Mütəşəkkil yəhudi icmaları dünyanın 110 ölkəsində var.

Həmçinin bax

  • Yəhudanın öpüşü
  • Antisemitizm
  • İsrail
  • Sionizm
  • Holokost
  • Anusim

İstinadlar

  1. ↑ https://www.azleks.az/online-dictionary/cuhud?s=my Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine cuhud [cuhut] Bax: yəhudi.
  2. ↑ "Global Jewish population hits 15.7 million ahead of new year, 46% of them in Israel | the Times of Israel". The Times of Israel. 2023-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-25.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2007-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-15.
  4. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года. В 14 т. М., 2004

Ədəbiyyat

  • Гительман Ц. Беспокойный век: Евреи России и Советского Союза с 1881 г. до наших дней. М.: — Новое литературное обозрение, 2008. — 512 с. — ISBN 978-5-86793-576-4
  • Н. И. Рутберг, И. Н.Пидевич. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода. Хронологически-тематический указатель литературы, М.: Грант, 2000. — 598 с. — ISBN 5-89135-135-8
  • Евреи в России: История и культура. Сборник научных трудов — ред. Д. А. Эльяшевич. СПб, Издание Петербургский еврейский университет, 1998. — 394 с. — ISBN 5-88976-004-1
  • Мудрость еврейского народа в пословицах и поговорках. Феникс, Ростов-на-Дону, 2008.
  Vikianbarda Yəhudilər ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Süleyman SAYAR. YAHUDİ KARAKTERİ(Tarihî ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklaşım). ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ. İLÂHİYAT FAKÜLTESİ. Sayı: 9, Cilt: 9, 2000.
  • Rabi Benjamin Blech. Geçmişten Günümüze YAHUDİ TARİHİ VE KÜLTÜRÜ. Eylül 2004. — 447 s. — ISBN 975-7304-82-4
  • Israel SHAH. YAHUDİ TARİHİ, YAHUDİ DİNİ. ANKA YAYlNLARI : 31. DİNLER TARİHİ: 3. İstanbul 2004. — 192 s. — ISBN 975-6628-32-4
  • Məlikov, Ə. İudaizmin tarixi, inancları və təriqətləri // Gənc Tədqiqatçı Elmi-praktiki jurnal, Vol. IX. 15.06.2023, №2, səh.135-145 (http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.25280.34561)

  • История еврейского народа Arxivləşdirilib 2010-03-05 at the Wayback Machine
  • Статья "Евреи" С. И. Лучицкая. // Словарь средневековой культуры. 23 илл.
  • Еврейский Фонд Украины Arxivləşdirilib 2009-05-11 at the Wayback Machine
  • Евреи в Библии — статья на сайте "Библия-центр"
  • Ваад Украины Arxivləşdirilib 2009-04-15 at the Wayback Machine
  • История и культура евреев на сайте Конгресс Национальных Общин Украины
  • Раввин Адин Штейнзальц. "Что такое еврей" Arxivləşdirilib 2010-01-10 at the Wayback Machine
  • Еврейский век. Полемика вокруг книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
  • Передача "Не так" радиостанции "Эхо Москвы" с обсуждением книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
  • Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Jews
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Yəhudilər&oldid=8032218"
Informasiya Melumat Axtar