Xunan Döyüşü 1222-ci ilin sentyabrında Gürcüstan Krallığı ilə Subutay və Cəbə tərəfindən idarə olunan Monqol ordusu arasında baş verdi. Gürcü ordusuna kral IV Georgi rəhbərlik edirdi. Nəticədə Monqollar qələbə qazandılar.
Monqollar Gürcüstanın hələ Qafqazda üstünlük qazandığı və çiçəklənmə dövrünü yaşadığı vaxt bu ölkənin ərazilərində ilk dəfə göründülər. İlk təmas 1220-ci ilin payızının əvvəlində baş verdi. Təxminən 20,000 nəfərlik Monqol ordusu Subutay və Cəbənin rəhbərliyi altında Xarəzmşahlar sülaləsinin hökmdarı II Məhəmmədi Xəzər dənizi istiqamətində təqib edirdi. Çingiz xanın icazəsi ilə iki Monqol komandanı qərbə doğru kəşfiyyat yürüşünə başladı.[1] Monqollar Naxçıvandan hücum edərək Atabəy Müzəffərəddin Özbəki (müasir Azərbaycan ərazisindəki Eldənizlərin hakimi) Gəncədən Təbrizə qovdular. IV Georgi "Laşa" təcili olaraq 10,000 nəfərlik ordu topladı. Bu orduya onun özü və atabəyi İvane Mxarqrdzeli rəhbərlik edirdi. Gürcü ordusu işğalçıları geri oturda bildi, lakin davam Azərbaycanın qərb hissəsində Monqol əks-hücumları nəticəsində məğlub oldular.[2] Monqollar bundan sonra Arrana çəkildilər, çünki onların məqsədi fəth yox, kəşfiyyat idi.
Monqolların qışı Arranda keçirəcəklərini düşünən Gürcülər ordu toplamağa başladılar və Əhlət hakimi Məlik Əşrəf və Eldənizlərin atabəyi Özbəkdən kömək istədilər.[2] Qafqazı fəth etmək Subutaynin səlahiyyətinə daxil deyildi, lakin Monqol kəşfiyyatı Gürcüstan və onun vassallarının müharibə planlarını ələ keçirdi və Monqollar 1221-ci ilin yanvarında, şaxtalı və qarlı dağ keçidlərindən keçərək gözlənilməz bir vaxtda hücuma keçdilər. Subutay və Cəbə Çingiz xandan[1] əlavə qüvvələr aldılar və Atabəy Özbəkə sadiq olmayan, Aküş adlı yerli türk və kürd dəstələrini də öz tərəflərinə çəkdilər.[2] Subutay və Cəbə bundan sonra Gürcüstan paytaxtı Tbilisiyə doğru yürüş etdilər.[2] Tbilisinin yaxınlığında Monqollar Gürcü qüvvələrinə hücum etdilər. Gürcülər Aküşün türkmənlərini məğlub etsələr də, Monqol arxa dəstələri tərəfindən məğlub edildilər.[2]
Yazda Cənub-Şərqi Gürcüstanı qarət etdikdən sonra Monqollar Qarabağa çəkildilər. Kirakos Gəncəlinin yazdığına görə, bu döyüşdən sonra Cəbə və Subutay Bərdə və Beyləqan şəhərləri arasında çox təhlükəsiz bir yerdə yerləşərək bura hücumlar üçün baza kimi istifadə etdilər. Daha sonra onlar Təbrizə yürüş etdilər və şəhərin hakimi Şəmsəddin Tuğrayi şəhərin dağıdılmaması üçün külli miqdarda pul ödəyərək Monqolları yola saldı. 1221-ci ilin avqustunda Monqollar Həmədan əhalisini qırdılar, sonra şimala dönərək Naxçıvan və Ərdəbili viran qoydular və bir daha Şərqi Gürcüstana daxil oldular.
Bu dəfə IV Georgi və atabəy Mxarqrdzeli xristianlardan ibarət 30,000 nəfərlik böyük bir ordu toplamışdılar. Cəbə isə Çingiz xandan yeni qüvvələr almışdı.[3] İki ordu sentyabr ayında Xunan düzündə qarşılaşdı. Cəbə 5,000 süvaridən ibarət pusqu hazırladı, Subutay isə əsas ordu ilə irəlilədi. Monqollar əvvəlcə əsas qüvvələrlə hücum etdilər, sonra geri çəkilmə taktikası tətbiq etdilər; bu zaman pusquda gizlənmiş ikinci ordu düşmənin arxasına keçərək onları mühasirəyə aldı və məhv etdi. Gürcülər Monqolların ilk hücumunu ağır süvari ilə dəf edə bildilər və onları Kotman çayına qədər təqib etdilər, lakin Cəbənin pusqudan qəfil çıxışı döyüşün taleyini Monqolların xeyrinə dəyişdi. Kral və İvane döyüş meydanını tərk etdilər, sağ cinahda döyüşən knyaz Vahram Qaqeli isə döyüşü davam etdirdi[4] və sağ qalıb sonra Kraliça Rusudanın xidmətində olmuşdu.
IV Georgi döyüşdə sinəsindən ağır yaralandı və 1223-cü il yanvarın 18-də aldığı yaralardan vəfat etdi. Lakin Monqolların növbəti yürüşləri ləğv edildi, çünki Monqol kəşfiyyatı Qafqazdakı xristianların növbəti hücumlara qarşı tam hazır olduqlarını müəyyən etmişdi. Subutay əmrə əsasən ordusu ilə şimala yönəldi və Polovets xanlığını fəth etmək üçün yürüşə başladı.[1]
- Alexander, Bevin. How wars are won:the 13 rules of war from ancient greece to the war on terror P/117. Three River Press. 23 September 2003. ISBN 1-4000-4948-2.
- McLynn, Frank. Genghis Khan: His conquest, his Empire, his legacy. Da Capo Press. 14 July 2015. ISBN 978-0-306-82396-1.
- McLynn, Frank. Genghis Khan: The Man Who Conquered the World. Vintage Books. August 23, 2016. ISBN 978-1-784-70350-9., ch. 12 The Great Raid.
- Craughwell, Thomas J. The Rise and Fall of the Second Largest Empire in History: How Genghis Khan almost conquered the world. Fair Winds. February 2010. ISBN 9781616738518.
- Rayfield, Donald. 2012. Edge of Empires: A History of Georgia. London, UNITED KINGDOM: Reaktion Books, Limited.
- ↑ 1 2 3 Alexander Basilevsky, Early Ukraine: A Military and Social History to the Mid-19th Century, (McFarland & Co., 2016), 163.
- ↑ 1 2 3 4 5 Rayfield, Donald. Edge of empires : a history of Georgia. Reaktion Books. 11 March 2019. ISBN 978-1-78914-059-0. OCLC 1053903394.[səhifə göstərin]
- ↑ Balayan, Vahram. Artsakh History: From Time Immemorial Up to Our Days. Zangak-97. 2005. səh. 104.
- ↑ Bedrosian, ROBERT GREGORY. (1981), The Turco-Mongol invasions and the lords of Armenia in the 13-14th centuries. U.M.I.: Ann Arbor.