Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi (14 iyun 1570, İstanbul – 22 may 1625, İstanbul) — Osmanlı dövlət xadimi, şair, müdərris, qazı və şeyxülislam. II Osmanın qaynatasıdır.
| Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi | |
|---|---|
| 2 iyul 1615 – 21 may 1622 | |
| Əvvəlki | Xocasadəttinzadə Mehmed Çələbi Əfəndi |
| Sonrakı | Zəkəriyazadə Yəhya Əfəndi |
| oktyabr 1623 – 22 may 1625 | |
| Əvvəlki | Zəkəriyazadə Yəhya Əfəndi |
| Sonrakı | Zəkəriyazadə Yəhya Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 14 iyun 1570 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 22 may 1625 (54 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Xoca Sadəttin Əfəndi |
| Uşaqları | |
Atası III Mehmed dönəmində şeyxülislam olmuş Xoca Sadəttin Əfəndidir. Uşaqlığından bəri atasından və Molla Tofiq Gilanidən dərslər almış, daha sonra Süleymaniyyə mədrəsəsində təyin olunmuşdur. 1596-cı ildə Ədirnə qazısı, ardından Anadolu başqazısı seçilmişdir. Atasının şeyxülislamlığı dönəmində İstanbul qazısı kimi fəaliyyət göstərmişdir. Böyük qardaşı Xocasadəttinzadə Mehmed Çələbi Əfəndinin şeyxülislam olması ilə Anadolu başqazılığına geri qaytarılsa da, qardaşının vəfatı ilə bu vəzifəsindən azad edildi. Ardından həccə getdi və qayıtdıqdan sonra Rumeli başqazısı seçildi.
Qardaşının vəfatının ardından onun yerinə şeyxülislam seçildi. Bu vəzifədə ikən önəmli siyasi hadisələr baş verdi. I Mustafanın taxta çıxarılmasında və yenidən endirilməsində önəmli rol oynamışdır. Dövlət işlərinə müdaxiləsi səbəbilə II Osmanla münasibətləri korlandı. Qızı Aqilə Xanımın padşahla evlənməsinə qarşı çıxsa da, buna mane ola bilmədi. Qohumluq əlaqəsi olmağına baxmayaraq II Osmanın yeritdiyi siyasətə qarşı çıxdı. Bir sultanın həcc ziyarətinə getməyinin şəriət qanunlarına zidd olduğunu izah etsə də, gənc sultan onu dinləmədi. Buna görə də II Osman əleyhinə çıxan üsyanlar əsnasında üsyançıların istədiyi fətvaları vermişdir.[1]
II Osmanın vəfatının ardından I Mustafanın yenidən taxta keçməsinə qarşı çıxsa da, mane ola bilməmiş, bu səbəblə 21 may 1622 tarixində vəzifəsindən öz istəyilə ayrılmışdır. Bundan bir il sonra IV Murad dönəmində vəzifəsinə geri qayıtmışdır. 22 may 1625 tarixində vəfat etmiş, cənazəsi atasının türbəsinə dəfn edilmişdir.
Şeyxülislam Bostanzadə Mehmed Əfəndinin qızı ilə evlənmiş, bu nigahdan 5 övladı dünyaya gəlmişdir:
- Əbusəid Mehmed Əfəndi
- Arifi Mehmed Əfəndi (1596 - iyul 1622) — Üləma zümrəsindəndir. 1615-ci ildən İstanbulun müxtəlif mədrəsələrində müdərris olaraq fəaliyyət göstərdi. Cənazəsi Əyyubsultandakı ailə məzarlığındadır. Arifi təxəllüsü ilə türkcə şeirlər yazmışdır. Bir oğlunun olduğu məlumdur.
- Əbussuud Mehmed Əfəndi (ö. 1682) — Üləma zümrəsindəndir. Bursa qazısı ikən burada vəfat etdi. Bir oğlunun olduğu məlumdur.
- Aqilə xanım
- Adı bilinməyən bir qızı — şeyxülislam Əbussuud Əfəndinin nəvəsi Mehmed Əfəndiylə (ö. 1639) evləndi. Bir oğlu oolduğu bilinir.
- Sadıq Əfəndi (ö. 1672) — Üləma zümrəsindəndir. İstanbul qazılığına qədər yüksəlmişdir.
- ↑ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 11, sayfa: 340