Xanəgah məscidi (Culfa)

Məscid kəndin qərb tərəfində, Əlincəqalanın şərq ətəyində, Əmirxan türbəsindən təxminən 100 metr şimalda, Əlincə dağının yamacında inşa edilmişdir.

Dördbucaqlı şəklində inşa oluan məscidin daxilində qadınların oturması və ibadət etməsi üçün xüsusi dayaqlarla ikinci mərtəbə hazırlanmışdır. Məscidin şərqdən və şimaldan giriş qapısı vardır. Şərq tərəfdən olan qapı kişilər, şimal tərəfdən olan qapı isə qadınlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məscid dağın yamacında inşa edildiyi üçün qadınlara aid qapı yüksəklikdə qoyulmuşdur. Ona görə də qadınlar həmin qapıdan birbaşa məscidin daxilində ikinci mərtəbə sayılan balkona daxil olurlar. Binanın pəncərələrinin başlıqları yarımdairəvi formada hazırlanmışdır. Məscidin minarəsi dördkünc formada inşa olunmuşdur. Məscid binasında sonradan aparılan tikinti işlərinə əsasən demək olar ki, abidə XX əsrdə bərpa edilmişdir. Ancaq məscidin ətrafında orta əsrlərə aid tikinti qalıqları qalmaqdadır. Kəşfiyyat xarakterli axtarışlar zamanı məscidin ətrafından orta əsrlər dövrünə aid keramika nümunələri aşkar edilmişdir.

Hazırda kənd əhalisi tərəfindən istifadə olunan məscidin üzərində epiqrafik sənəd olmadığı üçün onun inşa tarixi haqqında dəqiq fikir söyləmək çətindir. Ancaq əldə olunan arxeoloji materiallara, məscidin tikinti texnikasına (abidə günbəzli məscidlər qrupuna daxildir. Ancaq binanın üstü qar və yağış sularından qorunmaq üçün dəmir təbəqə ilə örtüldüyündən günbəz görünmür),

Xanəgah kəndində XV yüzillikdə inşa edilən digər memarlıq abidələrinin olmasına, xüsusilə yaxınlıqda tarixi dəqiq məlum olan Əmirxan türbəsinin yerləşməsinə və onunla bəzi oxşar cəhətlərinə əsasən abidənin inşa tarixini XV yüzilliyə aid etmək olar.

• Hacıfəxrəddin Səfərli. Naxçıvanın türk-islam mədəniyyəti abidələri. Naxçıvan: "Əcəmi" Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyi, 2017, 115 s.