Xəritəçəkmə mübahisələri (ing. Mapping Controversies, qısaca MC) — elm tədqiqatları, elm sosiologiyası və elmin fəlsəfəsi sahəsində tədris olunan akademik kurs və metodoloji yanaşmadır.[1] Bu yanaşma əsasən fransız sosioloq və filosofu Bruno Laturun əsərlərinə əsaslanır.[2] MC-nin əsas məqsədi elmdə artıq qəbul edilmiş faktları deyil, bilik istehsalı prosesindəki elmi mübahisələri və müvəqqəti qeyri-müəyyənlikləri təhlil etməkdir. Həmçinin bu yanaşma elmin özündən çox, elmi biliklərin necə formalaşdığını, bu prosesin iştirakçılarını, resurslarını və sosial kontekstini öyrənməyə yönəlmişdir.
“Mapping Controversies” termini ilk dəfə elmi və texnoloji sahələrdə yaranan mübahisələrin analizi ilə əlaqəli olaraq istifadə olunmağa başlamışdır.[3] Zamanla bu yanaşma yalnız elmi mühitlə məhdudlaşmayaraq, siyasət, mühəndislik, memarlıq və digər sahələrdə də tətbiq edilə bilən geniş metodoloji çərçivəyə çevrilmişdir. 2008–2009-cu illər ərzində Bruno Latur “Siyasət üçün Elmin Mübahisələrinin Xəritələndirilməsi” (Mapping Controversies on Science for Politics — MACOSPOL) adlı Avropa layihəsini koordinasiya etmişdir.[4]
MC yanaşmasının əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:[5]
- Elmi həqiqətlərin deyil, kontroversiyaların təhlili.
- Elmi tədqiqatın ara mərhələlərinin – yəni qərarsızlıq, fikir ayrılığı və debat anlarının – xəritələndirilməsi.
- Elmlə cəmiyyət, siyasət, texnologiya və media arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin görünən hala gətirilməsi.
- Vizualizasiya vasitələrinin (qrafiklər, xəritələr, əlaqə şəbəkələri) istifadəsi.[6]
MC yanaşması 2008 və 2009-cu illərdə Avropa və ABŞ-da müxtəlif universitetlərdə tədris olunmağa başlanmışdır. Bu kurslar əsasən aşağıdakı sahələr üzrə tətbiq edilir:[7]
Tədris prosesində tələbələr real elmi mübahisələri seçir, müxtəlif mənbələri analiz edir, aktorların (alimlər, təşkilatlar, hökumət qurumları, media) mövqelərini izləyir və bütün bu əlaqələri vizual olaraq xəritələndirirlər. MC yanaşmasının erkən tətbiqlərindən biri 2005-ci ildə Vyanada yerləşən Gallery of Research adlı tədqiqat muzeyində həyata keçirilmişdir. Bu layihədə elmi mübahisələrin ictimai müzakirəyə çıxarılması və interaktiv təqdimat vasitəsilə təhlili təşkil olunmuşdu.[11][12]
- ↑ Hess, DJ. Science Studies: An Advanced Introduction. NYU Press, 1997
- ↑ "Mapping Controversies to interaction". web.mit.edu. İstifadə tarixi: 2009-02-15.
- ↑ Latour., B. Science in Action: How to Follow Scientists and Engineers through Society, Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 1987
- ↑ Latour, B. Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford University Press, 2005
- ↑ MACOSPOL EU/FP7 Retrieved on 2019-12-14
- ↑ www.mappingcontroversies.net Retrieved on 2009-12-21
- ↑ Média Lab Sciences Po sciences-po.fr Retrieved on 2017-06-21
- ↑ MIT web.mit.edu Retrieved on 2009-02-16
- ↑ Ecoles Polytechniques Fédérales de Lausanne Arxivləşdirilib 2012-07-12 at Archive.today mappingcontroversies.epfl.ch Retrieved on 2009-02-16
- ↑ University of Manchester Arxivləşdirilib 2009-05-15 at the Wayback Machine mappingcontroversies.co.uk Retrieved on 2009-02-16
- ↑ Yaneva, A., Rabesandratana, T., Greiner, B. Staging Scientific Controversies: a Gallery Test on Science Museums’ Interactivity, Public Understanding of Science 2009, 18(1): 79-90.
- ↑ "Research and innovation - European Commission". commission.europa.eu (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-06-24.
- Venturini, T. (2010). Diving in magma: how to explore controversies with actor-network theory. Public Understanding of Science.
- Latour, B. (2005). Reassembling the Social. Oxford University Press.
- Yaneva, A. (2005). Scaling Up and Down: Extraction Trials in Architectural Design. Social Studies of Science.