Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinXəlifə sultan əl-Hüseyni (1590, İsfahan – 5 mart 1654, Behşəhr, Mazandaran ostanı) — Səfəvilər dövründə vəzir, sonra baş vəzir (1645-1648).
| Xəlifə sultan əl-Hüseyni | |
|---|---|
| fars. سید علاءالدین سلطانالعلماء آملی | |
 Xəlifə sultan | |
| 1623/1624 – 1632 | |
| Əvvəlki | Salman xan Ustaclı |
| Sonrakı | Mirzə Talıb xan |
| 1645 – 1654 | |
| Əvvəlki | Sarı Tağı |
| Sonrakı | Məhəmməd bəy Təbrizi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1592/1593 |
| Doğum yeri | İsfahan (əslən Amül) |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Əşrəf, Mazandaran |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | alim, dövlət xadimi, siyasətçi, şair, yazıçı, ruhani[d] |
| Atası | Mirzə Rəfi əd-Din Məhəmməd |
| Anası | Adı açıqlanmayan Mərəşi zadəgan qadın |
| Həyat yoldaşı | Xanağa bəyim |
| Uşağı | |
| Ailəsi | Mərəşilər |
| Dini | islam[1], on iki imam şiəliyi[1] |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət, fiqh |
Əsl adı Seyid Əlaəddin ibn Mir Rəfiəddin Məhəmməd bin Mir Şücaəddin Hüseynidir. Xəlifə sultan kimi tanınırdı. Xəlifə sultan 1592-ci ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. Seyid əsillidir.
Mazandaranın məşhur Mərəşi şah nəslindən olan Seyyid ailəsinə mənsub Xəlifə Sultan yüksək təhsil almış, elmi və ədəbi biliklərə malik bir şəxs idi. O, əvvəlcə Səfəvilər dövlətində din elminin təşkilatlanmasında mühüm rol oynamış, daha sonra 1623/24-cü illərdə dövlət idarəçiliyinə cəlb edilərək Səfəvi dövlətinin baş vəziri təyin edilmişdi.
“Sultanül-üləma Amuli" adı ilə də məşhur olan dövlət xadimi və din alimi idi. I Şah Abbas Səfəvinin anası tərəfdən qohumu idi. O, Səfəvi şahları I Abbas (hak. 1588–1629), onun nəvəsi I Səfi (hak. 1629–1642) və II Abbasın (hak. 1642–1666) dövrlərində vəzirlik (baş vəzir) etmişdir.
1632-ci ildə şah I Səfi tərəfindən vəzifədən kənarlaşdırılmış və sürgün edilmişdir. Onun yerinə Mirzə Əbutalib xan Ordubadi təyin olundu.1645-ci ildə isə I Səfinin oğlu və varisi II Abbas tərəfindən yenidən baş vəzir vəzifəsinə gətirilmişdir. II Abbasla yaxın dostluq münasibəti quraraq sarayda böyük nüfuz qazanmışdır. I Şah Abbas Səfəvinin vaxtında adi vəzir olan Xəlifə sultan 1645-ci ildə, II Şah Abbas Səfəvi tərəfindən vəziri-əzəm vəzifəsinə yüksəldi.[2] Gürcü müəllifi Parsadan Qorqicanidze yazır: "Qorçubaşı Canı xan etimadəddövlə Mirzə Tağını öldürdü. Onun ölümünün səkkizinci günündə etimadəddövlə vəzifəsini Xəlifə sultana verdilər.[3] II Şah Abbas Səfəvinin hakimiyyətinin ilk illərindəki daxili çəkişmələr dövləti zəiflətmiş və onun fəal xarici siyasət aparmaq imkanlarını məhdudlaşdırmışdı.
Xəlifə Sultan 1654-cü il martın 5-də doğma yurdu Mazandaranda xəstəlikdən vəfat etmişdir. Onun yerinə Məhəmməd bəy baş vəzir təyin edilmişdir.
Xəlifə Sultanın atası Mirzə Rəfiəddin Məhəmməd Səfəvi dövlətində yüksək vəzifələr tutmuş tanınmış aristokrat idi və “Şəhristani seyyidlər” kimi tanınan, Nematullahi təriqətinin banisi Şah Nematullahın nəslindən gələn bir ailəyə mənsub idi. Xəlifə Sultanın anası isə “Xəlifə seyyidlər” adlanan, Mərəşi mənşəli bir nəsildən idi.[4] Onların ulu babası Əmir Nizaməddin XV əsrdə İsfahanın Qolbər məhəlləsində məskunlaşmağa məcbur edilmişdi.[5][6][7]
Beləliklə, Xəlifə Sultan Şah I Abbasın qohumu sayılırdı. Şah Abbasın anası Xeyrənnisə bəyim Mərəşi şahzadəsi idi; o, Səfəvi sarayına sığınaraq əvvəlki şah Məhəmməd Xudabəndə (1578–1587) ilə evlənmişdi.[8]
“Xəlifə seyyidlər” ailəsi məşhur Mərəşi hökmdarı Mir-i Bozorgun (1359–1362) nəslindən olduqları ilə tanınsalar da, həmin dövrdə İsfahanın aparıcı ailələrindən biri hesab edilmirdilər. Bununla belə, kifayət qədər nüfuzlu və varlı olduqları üçün şəhərin məşhur ailələri ilə qohumluq əlaqələri qurmaq imkanı vardı. Səfəvi saray tarixçisi İsgəndər Münşinin yazdığına görə, “Xəlifə ailəsi nəsillər boyu İsfahan ətrafında torpaqlara sahib olmuşdur.”[6]
Xəlifə Sultanın Mirzə Qəvaməddin Məhəmməd adlı bir qardaşı da var idi. O da atası və qardaşı kimi Səfəvi dövlətində yüksək vəzifələrdə çalışmışdı.[9]
Xəlifə Sultanın dörd oğlu vardı və onların hamısı 1632-ci ildə Şah Səfi tərəfindən kor edilmişdi. Buna görə də onlar dövlət idarələrində heç bir vəzifə tuta bilməmişdilər. Lakin, buna baxmayaraq, onlar məşhur alimlər kimi tanınmışdılar. Bu oğullardan biri – Mirzə Seyyid Həsən – öz dövrünün ən nüfuzlu din alimlərindən biri idi. O, sonrakı Səfəvi hökmdarı Şah Süleymanın (1666–1694) qızı və Şah Sultan Hüseynin (1694–1722) bacısı olan Səfəvi şahzadəsi Zibeydə xanımla evlənmişdi. Zibeydə xanım ona Mirzə Məhəmməd Baqir və Mir Seyyid Mürtəza adlı iki oğul dünyaya gətirmişdi; onlar hər ikisi əmioğluları Sultan Hüseynin dövründə “sədr-i xassə” və “sədr-i məmalik” vəzifələrində xidmət etmişdilər.[10]
Xəlifə Sultanın bir neçə qızı da olmuşdur — 1651/2-ci illərdə qızlarından biri sədr-i məmalik Mirzə Məhəmməd Kərəkinin oğlu ilə evlənmişdi. [7] Digər bir qızı Mirzə Möhsün Rəzəvi ilə, üçüncü qızı isə qorçubaşı Mürtəza Quli Xan Şamlu ilə ailə qurmuşdu.[11][12]
- ↑ 1 2 https://web.archive.org/web/20160305231406/http://www.icnc.ir/index.aspx?pid=289&metadataID=cbcbcf03-61ac-4794-8343-6c464303a0fb.
- ↑ Məhəmməd Tahir Nəsrabadi, Təzkireyi-Nəsrabadi, Tehran, 1317, səh.15-16.
- ↑ Парсадан Горгиджанидзе, История Грузии, Тбилиси, «Мецниереба», 1990, ст.105-106.
- ↑ "الحاشیة علی معالم الاصول؛ الحاشیة علی معالم الدین". cgie.org.ir (fars).
- ↑ Newman, 2008. səh. 54
- ↑ 1 2 Floor, 2005. səh. 448
- ↑ 1 2 Matthee, 2010. səh. 383-384
- ↑ Nashat, Beck, 2003. səh. 158
- ↑ Matthee, 2011. səh. 45
- ↑ Floor, 2005. səh. 467
- ↑ Floor, 2005. səh. 463
- ↑ Babaie, 2004. səh. 143
- Blow, David. Shah Abbas: The Ruthless King Who became an Iranian Legend. London, UK: I. B. Tauris & Co. Ltd. 2009. ISBN 978-1-84511-989-8. LCCN 2009464064.
- Matthee, Rudi. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. 2011. 1–371. ISBN 978-0857731814.
- Babaie, Sussan. Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. I.B.Tauris. 2004. 1–218. ISBN 9781860647215.
- Matthee, Rudi. ḴALIFA SOLṬĀN // Encyclopædia Iranica. XV, Fasc. 4. 2010. 382–384.
- Newman, Andrew J. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. 2008. 1–281. ISBN 9780857716613.
- Savory, Roger. Iran under the Safavids. Cambridge University Press. 2007. 1–288. ISBN 978-0521042512.
- Roemer, H.R. The Safavid period // The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Timurid and Safavid periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1986. 189–351. ISBN 9780521200943.
- Floor, Willem, "A Note on The Grand Vizierate in Seventeenth Century Persia", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Harrassowitz Verlag, 155 (2), 2005: 435–481, JSTOR 43382107
- Nashat, Guity; Beck, Lois. Women in Iran from the Rise of Islam to 1800. University of Illinois Press. 2003. 1–253. ISBN 978-0-252-07121-8.