Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinSilinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→İstinadlar: vizual düzəlişlər, istinadlar |
|||
Sətir 370:
Zəngibasar, Sərdarabad və [[Sürməli qəzası|Sürməli]] mahallarında [[pambıq]] istehsalı inkişaf etmişdi. Hər il orta hesabla 2100 xalvar pambıq islehsal olunurdu.<ref>Обозрение российских владений за Кавказом в стати-ческом, этнографическом, топографическом, финансовом отноше-ниях.c. I.s.51.</ref> Tütün daha çox yerli tələbatı ödəmək üçün istehsal olunurdu. Dağlıq bölgələrdə [[zəyrək]], isti bölgələrdə isə [[küncüt]] istehsal olunurdu.<ref>{{sfn|Шопен И.|1852|p=741-742}}</ref> Hər iki bitkidən əldə olunan yağ qida və yanacaq kimi istifadə olunurdu. Hüseynqulu xanın dövründə İrəvanda hər il orta hesabla 12 xalvar zəyrək toxumu, 24 xalvar [[küncüt]] istehsal olunurdu.<ref name="Обозрение российских владений за Кавказом в стати-ческом" />
İrəvan şəhərində və şəhərətrafı kəndlərdə, mahallarında müxtəlif növ bağ-bostan bitkiləri və tərəvəz məhsulları yetişdirilirdi. 1782-ci ilin martında bayazidli [[Bəyazıdlı İshaq paşa|İshaq paşa]]nın xahişi ilə İrəvandan [[Bəyazid sancağı|Bəyazidə]] 7000 [[dinar]], 2 [[abbası]] dəyərində qara qarpız, göy qarpız, xiyar, sürahı, reyhan, badımcan və s. toxumları göndərilmişdi.<ref>
XVIII əsrin ikinci yarısında İrəvan xanlığında maldarlıqla məşğul olan əhalinin bir hissəsi bazarda satmaq üçün yağ, pendir və digər süd məhsulları istehsal edirdi. Heyvandarlığın başqa sahələrinə nisbətən qoyunçuluq daha çox inkişaf etmişdi. Maldarlıq əsasən yaylaq-qışlaq və qismən köçəri madarlığa bölünmüşdü. Xanlığın az miqdarda əhalisinin daimi yaşayış yeri yox idi və yalnız köçəri maldarlıqla məşğul olurdular. Maldarlıq üçün [[Qırxbulaq mahalı|Qırxbulaq]], [[Göyçə mahalı|Göyçə]], [[Abaran mahalı|Abaran]], [[Dərəçiçək mahalı|Dərəçiçək]], [[Gərnibasar mahalı|Gərnibasar]], [[Vedibasar mahalı|Vedibasar]], [[Talın mahalı|Talın]], [[Sürməli qəzası|Sürməli]], [[Dərəkənd (Şərur)|Dərəkənd-Parçenis]] mahallarında daha əlverişli otlaqlar yerləşirdi.<ref>{{sfn|Шопен И.|1852|p=519-525}}</ref>
Sətir 381:
[[Fayl:National clothes of Erivan Khanate in Museum of History of Azerbaijan.jpg|thumb|150px|Azərbaycan Tarixi Muzeyində nümayiş edilən İrəvan xanlığına aid milli geyim]]
İrəvan xanlığında gön-dəri məmulatı emal edilirdi. Bu mənada təkcə yerli gön-dəri deyil, Bəyazid və [[Maku xanlığı|Makudan]] gətirilən xammaldan da istifadə edilirdi. Gön-dəri məmulatları istehsalı süvari ordunun tələblərini də ödəyirdi. Bundan əlavə, İrəvan xanlığında şüşə istehsalı, sabunbişirmə, yağçəkmə və s. sənətkarlıq sahələri var idi.<ref>
İrəvan şəhəri yaxınlığında yerləşən [[Qoğb duz mədəni]]ndən çıxarılmış duz [[Gürcüstan]]a, [[İmereti]]yaya, [[Axaltsixe|Axalsıxa]] və digər ərazilərə ixrac edilirdi. Duza tələbat çox olduğundan [[Qogi dağı|Qoğb dağı]]nın ətəyində iki mədən fəaliyyət göstərirdi. [[Ruslar|Rus]] mənbələrinə görə [[Hüseynqulu xan Sərdar|Hüseynqulu xan]]ın dövründə duz istehsalından ildə 14 min gümüş rubl dəyərində gəlir əldə edilirdi.<ref>{{sfn|Шопен И.|1852|p=827-828}}</ref>
İrəvandan müxtəlif karvan yolları keçirdi. Bunlardan birincisi [[Hindistan]], [[Mərkəzi Asiya]] və [[İran]]ı [[Təbriz]] və [[Naxçıvan (şəhər)|Naxçıvan]] vasitəsilə İrəvan xanlığına bağlayan karvan yolu idi. Bu karvan yolu "Ərzurum yolu" və ya "Bəzirgan yolu" adlanırdı. İrəvandan [[Ərzurum]]a gedən digər karvan yolu Abaran və [[Alagöz dağı]]nın şimal ətəyindən keçib [[Qars]]a, oradan da [[Pasinlər|Həsənqalaya]] yetişir və burada ana xəttə qovuşurdu. İrəvandan [[Tbilisi|Tiflis]]ə gedən karvan yolu [[Üçkilsə]], [[Sərdarabad mahalı|Sərdarabad]], [[Hamamlı (Başkeçid)|Hamamlı]], [[Cəlaloğlu]] və [[Şulaveri-Şomutəpə mədəniyyəti|Şulaverd]]ən keçirdi. Həmin yolun uzunluğu təxminən [[İrəvan]] – [[Ağstafa]] yoluna bərabər idi. İrəvan bu yol vasitəsilə [[Gəncə]] ilə əlaqə saxlayır, həm də [[Şamaxı]]dan [[Azərbaycan]]dan [[Rusiya İmperiyası|Rusiyaya]] gedən baş ticarət yoluna bağlanırdı. Karvan yolları üzərində gömrük məntəqələri və [[rəhdarxana]]lar həddən artıq çox idi. Təkcə [[Əyilis|Əyilisli]]dən [[Kağızman]]a gedən ticarət yolu üzərində altı gömrük məntəqəsi, ''"[[vəradarxana]]"'' vardı.<ref name="Yaqub Mahmudov.">
İrəvanın əsas ticərət yolları bunlar idi:<ref name="Yaqub Mahmudov." />
Sətir 415:
==== Vergilər ====
İrəvan xanlığında mövcud olan [[vergi]]lərin sayı və miqdarı müxtəlif idi. Bu vergilər əsasən məhsulla, qismən isə pulla alınırdı. Kəndli kateqoriyaları əsas etibarilə [[rəiyyət]], [[rəncbər]] və [[elat]]lardan ibarət idi. Vergilər aşğıdakılardır:<ref>
* '''[[Malcəhət]] (bəhrə)''' — torpaqdan istifadə müqabilində məhsulla alınan əsas vergi idi. Xəzinə torpaqlarından toplanmış məhsulun hər 10 hissəsindən 3,5 hissəsi xanın, qalanı isə torpağı becərənlərin idi. Mülkədar torpaqlarından toplanmış məhsulun isə 1,5 hissəsi mülkədarın, iki hissəsi xəzinənin, qalan hissəsi torpağı becərənin payına düşürdü.
* '''[[Çöpbaşı]]''' — maldarlar heyvanlarını dövlətə məxsus otlaqlarda otardıqları üçün bu vergini ödəyirdilər. Məhsulla ödənilirdi.
Sətir 422:
== Etnik tərkibi ==
1441-ci ildə [[Qaraqoyunlular|Qaraqoyunlu]] hökmdarı [[Cahan şah|Cahanşah]]ın dövründə [[Erməni katolikosluğu]]nun [[Kilikiya]]dan [[Çuxursəəd bəylərbəyliyi|Çuxursəədin]] [[Vağarşapat|Vağarşabad]] kəndindəki [[Üçkilsə kafedralı|Üçkilsə monastırı]]na köçürülməsindən sonra müxtəlif yerlərdən axışıb gələn azsaylı [[ermənilər]] xanlığın ərazisində tədricən məskunlaşmışdılar. Tez-tez müharibələrdə iştirak edən Qaraqoyunlu, [[Ağqoyunlular|Ağqoyunlu]] və [[Səfəvilər|Səfəvi]] hökmdarları [[İran]]dakı və [[Şərqi Anadolu regionu|Şərqi Anadolunun]] cənub hissəsindəki [[Xristianlar|xristian]] əhalinin üzərində hakimiyyəti daha da möhkəmləndirmək və onların üsyan təhlükəsinin olmaması üçün Üçkilsə katolikoslarını himayə edirdilər.<ref>
XVII əsr [[Fransızlar|fransız]] səyyahı [[Jan Şarden|Şardenin]] məlumatına görə ''"…. [[İrəvan qalası]] təxminən səkkiz yüz evdən ibarətdir. Orada ancaq təmizqanlı [[qızılbaşlar]] yaşayırlar"''.<ref>{{sfn|Fuad Əliyev, Urfan Həsənov|2007|p=}}</ref> "[[Qədim İrəvan (kitab)|Qədim İrəvan]]" kitabında İrəvan əhalisindən bəhs edən [[Yervand Şahəziz]] 1673-cü ildə İrəvanda olan fransız səyyahı Şardenin [[İrəvan qalası]]nda yaşayan əhali haqda məlumatına toxunuraq yazır: ''"Ermənilərin İrəvanda şəhərində yalnız dükanları var idi…''<ref>{{sfn|Յերվանդ Շահազիզ|1931|p=34}}</ref> XVIII əsrin əvvəlində İrəvana gəlmiş missioner [[Monye]] yazır: ''"Evlərdən daha çox bağçalar və üzüm bağlarına qərq olmuş şəhər ikiqat qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Əhalinin ¼-i ermənilərdir".''<ref><nowiki>{{sfn|Clairac|1750|p=154}}</nowiki></ref>
| |||