Əli Xamenei: lər arasındakı fərq

'''Əli XuymeyniXamenei'''<ref name="cc">{{cite web|title=A photo of Identity document of Ayatollah Khamenei|url=http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=8799|publisher=Khamenei.ir|accessdate=14 January 2018|language=fa|date=1 February 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20170814175343/http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=8799|archive-date=14 August 2017|url-status=dead}}</ref> ({{dil-fa|سید علی حسینی خامنه‌ای}}; Seyyid Əli Hüseyni XuymeyniXamenei; {{DVTY}})<ref>{{cite web |title=Ali Khamenei |url=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337 |website=CGIE (fa) |access-date=2020-07-29 |archive-date=2020-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200725025450/https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/16337 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=taking look at the biography of Ali Khamenei |url=http://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=26142 |website=khamenei (fa) |accessdate=21 March 2014 |archive-date=8 December 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151208233452/http://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=26142 |url-status=live }}</ref> — [[Cəfərilik|On iki imam şiəsi]], [[Mərceyi-təqlidlərin siyahısı|mərceyi-təqlid]] və 1989-cu ildən bu yana vəzifədə olan [[İran]]ın ikinci və hazırkı [[İranın Ali Rəhbəri|Ali Rəhbəridir]].<ref name=loi>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5314.htm|title=Iran|publisher=State|date=23 July 2010|accessdate=21 August 2010|quote=The government monitored meetings, movements, and communications of its citizens and often charged persons with crimes against national security and insulting the regime based on letters, e-mails, and other public and private communications.|archive-date=21 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121022127/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5314.htm|url-status=live}}</ref><ref name="BBCNewsProfile">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3018932.stm|title=ProFayl: Ayatollah Seyed Ali Khamenei|date=17 June 2009|publisher=BBC News|accessdate=28 July 2009|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090326014456/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3018932.stm|archivedate=26 March 2009}}</ref> 1981–1989-cu illərdə İran prezidenti idi. XuymeyniXamenei [[Yaxın Şərq]]də ən uzun müddət xidmətdə olan dövlət başçısıdır, eyni zamanda ötən əsr Şah [[Məhəmməd Rza Pəhləvi]]dən sonra ikinci ən çox vəzifədə olan İran lideridir.<ref name="Primer">{{cite web|url=http://iranprimer.usip.org/resource/supreme-leader|title=The Supreme Leader – The Iran Primer|accessdate=1 July 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160630220905/http://iranprimer.usip.org/resource/supreme-leader|archivedate=30 June 2016}}</ref>

Rəsmi veb-saytındakı məlumatlara görə XuymeyniXamenei [[Məhəmməd Rza Pəhləvi]]nin hakimiyyəti dövründə üç il sürgünə göndərilmədən əvvəl altı dəfə həbs edilmişdi.<ref>{{cite web|url=http://english.khamenei.ir//index.php?option=com_content&task=view&id=57&Itemid=20 |title=Khamenei.ir |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131112211620/http://english.khamenei.ir//index.php?option=com_content&task=view&id=781&Itemid=4 |archivedate=12 November 2013 }}</ref> Şahı devirən İslam inqilabından sonra, 1981-ci ilin iyun ayında sağ qolunu iflic edən sui-qəsdin hədəfinə çevrildi.<ref>[https://nationalpost.com/m/story.html?id=1715112 Khamenei has kept a low profile] {{dead link|date=November 2016 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Agence France Presse, 20 June 2009. Retrieved 24 September 2009.{{dead link|date=February 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.newsweek.com/2007/04/05/reign-of-the-melted-ones.html |title=How Khamenei Keeps Control|work=Newsweek|author=Maziar Bahari|date=6 April 2007|accessdate=29 September 2010|archiveurl= https://web.archive.org/web/20101025013022/http://www.newsweek.com/2007/04/05/reign-of-the-melted-ones.html|archivedate=25 October 2010|url-status=live}}</ref> XuymeyniXamenei 1980-ci illərdə [[İran-İraq müharibəsi]] dövründə İranın liderlərindən biri idi və özünün nəzarət etdiyi indiki güclü [[İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu|İnqilab Keşikçiləri]] ilə sıx əlaqələr qurdu. İnqilab Keşikçiləri ona qarşı olan müxalifəti yatırmaq üçün istifadə edilirdi.<ref name="Newsweekmag">{{cite news|title=Khamenei Will Be Iran's Last Supreme Leader|url=http://www.newsweek.com/khamenei-will-be-irans-last-supreme-leader-76961|work=Newsweek|date=17 November 2009|quote=referring to the enormous power Khamenei has given Iran's Islamic Revolutionary Guards Corps, which, under Khamenei's direct control, has brutally repressed demonstrators, human rights activists, and opposition journalists.|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170916184019/http://www.newsweek.com/khamenei-will-be-irans-last-supreme-leader-76961|archivedate=16 September 2017}}</ref><ref name="World Affairs Journal">{{cite news|author1=Jamsheed K. Choksy|title=Tehran Politics: Are the Mullahs Losing Their Grip?|url=http://www.worldaffairsjournal.org/article/tehran-politics-are-mullahs-losing-their-grip|work=World Affairs Journal|quote=Khamenei has strengthened alliances with militant commanders, especially within the Islamic Revolutionary Guard Corps (IRGC), in the hope that all opposition to his authority will continue to be suppressed—as it was during the protests of 2009.|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170722064446/http://www.worldaffairsjournal.org/article/tehran-politics-are-mullahs-losing-their-grip|archivedate=22 July 2017|access-date=29 July 2020}}</ref> XuymeyniXamenei 1981-ci ildən 1989-cu ilədək İranın üçüncü prezidenti vəzifəsini icra edərkən, ilk Ali Rəhbər [[Ruhullah Xomeyni]]nin yaxın müttəfiqi oldu. Ruhullah Xomeyninin ölümündən bir müddət əvvəl seçdiyi varislə — [[Hüseynəli Müntəziri]] ilə — fikir ayrılığı vardı, buna görə Xomeyni öldükdə varisin kim olacağı barədə razılıq yox idi. Mütəxəssislər Məclisi 4 iyun 1989-cu ildə 49 yaşındaki XuymeyniniXameneini növbəti Ali Rəhbər seçdi. [[Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncani|Əkbər Haşimi Rəfsəncaninin]] dediyinə görə XuymeyniXamenei ölmədən əvvəl Xomeyninin varisi seçdiyi adam idi. XuymeyniXamenei 14 aprel 1979-cu ildən bəri "Astan Quds Razavi"nin xidmətçilərinin rəhbəridir.<ref name="رئیس خدمه‌ی آستان قدس رضوی">{{cite web|title=انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس خدمه‌ی آستان قدس رضوی|url=http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=37411|website=farsi.khamenei.ir|publisher=khamenei.ir|accessdate=19 August 2017|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170819145038/http://farsi.khamenei.ir/photo-album?id=37411|archivedate=19 August 2017}}</ref>

Ali rəhbər olaraq XuymeyniXamenei İslam Respublikasında ən güclü siyasi səlahiyyətlidir.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|publisher=BBC News|title=ProFayl: Iran's 'unremarkable' supreme leader Khamenei|date=4 August 2011|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120218062301/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14362281|archivedate=18 February 2012}}</ref><ref name="GanjiForAff">Ganji, Akbar, "The Latter-Day Sultan: Power and Politics in Iran", ''Foreign Affairs'', November December 2008</ref> O, İran dövlətinin başçısı, İran silahlı qüvvələrinin baş komandanıdır. Əli XuymeyniXamenei, həmçinin fərmanlar imzalama və [[iqtisadiyyat]], [[ətraf mühit]], [[xarici siyasət]], [[təhsil]], milli layihələşdirmə kimi bir çox sahələrdə hökumətin əsas siyasətlərinə dair son qərarı vermə səlahiyyətinə sahibdir.<ref name="Middle East Eye">{{cite web|url=http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|title=Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke|work=Middle East Eye|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160404031405/http://www.middleeasteye.net/news/khamenei-lashes-out-rafsanjani-and-rouhani-rare-iran-public-spat-1261460510|archivedate=4 April 2016}}</ref><ref name="al-monitor.com">{{cite web|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|title=Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|publisher=Al-Monitor|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222135539/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-green-climate-change-khamenei.html|archivedate=22 December 2015|access-date=31 March 2016}}</ref><ref name="Louis Charbonneau and Parisa Hafezi">{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|title=Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks|author=Louis Charbonneau and Parisa Hafezi|date=16 May 2014|agency=Reuters|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170731230530/https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-missiles-idUSBREA4E11V20140516|archivedate=31 July 2017}}</ref><ref name="en.iranwire.com">{{cite web|url=https://en.iranwire.com/features/5272/|title=IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160307035444/https://en.iranwire.com/features/5272/|archivedate=7 March 2016|access-date=29 July 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|title=Khamenei outlines 14-point plan to increase population|date=22 May 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170801000839/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/05/khamenei-plans-increase-iran-population.html|archivedate=1 August 2017|access-date=21 May 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|title=Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan|url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170105175931/http://www.payvand.com/news/06/jul/1055.html|archivedate=5 January 2017}}</ref> Kərim Səcədpurun sözlərinə görə XuymeyniXamenei hökumətin icraedici, qanunverici və məhkəmə qollarına, həmçinin hərbə və mediaya birbaşa və ya dolayı nəzarət edir.<ref name="Primer" /> Mütəxəssislər Məclisinə, Prezidentliyə və Məclisə ([[Parlament]]) bütün namizədlər, üzvlərinin [[İranın Ali Rəhbəri]] tərəfindən birbaşa və ya dolayı yolla seçilən Qəyyumlar Şurası tərəfindən yoxlanılır.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|title=Rafsanjani breaks taboo over selection of Iran's next supreme leader|work=The Guardian|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161218132154/https://www.theguardian.com/world/2015/dec/14/rafsanjani-breaks-taboo-over-selection-of-irans-next-supreme-leader|archivedate=18 December 2016}}</ref> XuymeyniXamenei tərəfindən əmr edildikdən sonra Qəyyumlar Şurasının müəyyən insanlara qoyulan qadağanı ləğv etdiyi hallar da olmuşdur.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|title=Iran reverses ban on reformist candidates|work=The Guardian|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161221144045/https://www.theguardian.com/world/2005/may/24/iran|archivedate=21 December 2016}}</ref>

XuymeynininXameneinin hakimiyyəti dövründə 1994-cü il Qəzvin etirazları,<ref name="english.alarabiya.net">{{cite web|url=http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|title=The Basij Mostazafan – A culture of martyrdom and death|publisher=Al Arabiya|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161207015759/http://english.alarabiya.net/en/perspective/features/2016/12/06/The-Basij-Mostazafan-A-culture-of-martyrdom-and-death.html|archivedate=7 December 2016}}</ref> 1999-cu il İranlı tələbə etirazları, 2009-cu il İranda prezident seçkiləri etirazları,<ref name="linkday.ir">{{cite web|title=Khamenei was the victim of an attempted assassination|url=http://www.linkday.ir/گزارشی-از-ماجرای-ترور-6-تیر-1360.html|website=LinkDay|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161011225034/http://www.linkday.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-6-%D8%AA%DB%8C%D8%B1-1360.html|archivedate=11 October 2016}}</ref><ref name="The New York Times">{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2009/12/28/world/middleeast/28iran.html|title=Police Are Said to Have Killed 10 in Iran Protests|date=28 December 2009|work=The New York Times|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100205184518/http://www.nytimes.com/2009/12/28/world/middleeast/28iran.html|archivedate=5 February 2010}}</ref><ref name="cnn.com">{{cite web|url=http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|title=Several killed, 300 arrested in Tehran protests|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091231034802/http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/12/27/iran.protests/index.html|archivedate=31 December 2009}}</ref> 2011–12-ci il İran etirazları, 2017–18-ci il İran etirazları və 2018–2019-cu il İran etirazları kimi bir sıra böyük etirazlar olmuşdu. İranda jurnalistlər, bloggerlər və digər şəxslər Ali Rəhbər XuymeyniXamenei və eyni zamanda dini təhqir etmək ittihamları ilə mühakimə olunub, həbslə, döyülmə ilə cəzalandırılırlar, onlardan bəziləri həbsdə vəfat etmişdi.<ref name="State Department2015">{{cite web|title=IRAN 2015 HUMAN RIGHTS REPORT|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/253135.pdf|publisher=[[ABŞ Dövlət Departamenti]]|quote=During the year the government arrested students, journalists, lawyers, political activists, women's activists, artists, and members of religious minorities; charged many with crimes such as "propaganda against the system" and "insulting the supreme leader;" and treated such cases as national security trials (see sections 1.a. through 1.e.; section 6, Women; and section 7.a.).|access-date=2020-07-31|archive-date=2017-01-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121013928/https://2009-2017.state.gov/documents/organization/253135.pdf|url-status=live}}</ref><ref name="State Department">{{cite web|title=IRAN 2016 HUMAN RIGHTS REPORT|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/265708.pdf|publisher=[[ABŞ Dövlət Departamenti]]|access-date=2020-07-31|archive-date=2020-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128190315/https://2009-2017.state.gov/documents/organization/265708.pdf|url-status=live}}</ref> İranın nüvə proqramı ilə əlaqəli olaraq, XuymeyniXamenei 2003-cü ildə hər cür kütləvi qırğın silahının istehsalını, yığılmasını və istifadəsini qadağan edən [[fətva]] verdi.

Əli XuymeyniXamenei 19 aprel 1939-cu ildə ([[Hicri-şəmsi təqvimi|H. Ş.]] 24. aprel 1318; [[Hicri-qəməri təqvim|H. Q.]] 28. fevral 1358) [[İran]]ın [[Məşhəd]] şəhərində atası [[Höccətül-İslam vəl-müslimin]] Seyyid Cavad XuymeynininXameneinin evində anadan olmuşdur.<ref name="leaderbio">{{cite web |url=http://leader.ir/az/content/14149/Bioqrafiya |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161227141304/http://leader.ir/az/content/14149/Bioqrafiya |archivedate=2016-12-27 |title=Ayətullah XuymeynininXameneinin tərcümeyi-halı |author= |date=2010-02-06 |publisher=leader.ir |accessdate=2016-12-27 |language=az}}</ref> Mənbələr onun etnik Azərbaycanlı olmasıyla bağlı həmfikirdir.<ref>Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East – Facts on File, Incorporated, 2009, p.79</ref><ref>{{cite web |url=http://www.worlddialogue.org/content.php?id=150 |title=Iran and the Caucasus: The Triumph of Pragmatism over Ideology – Centre for World Dialogue |publisher=Worlddialogue.org |accessdate=1 January 2014 |archive-date=27 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130927184152/http://www.worlddialogue.org/content.php?id=150 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26910|title=Azeris unhappy at being the butt of national jokes|publisher=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs|agency=IRIN|date=25 May 2006|accessdate=19 June 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070814165654/http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=26910|archivedate=14 August 2007|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html |title=Iran at sea over Azerbaijan |work=Asia Times Online|date=28 September 2004|accessdate=19 June 2009| archiveurl=https://web.archive.org/web/20090618084536/http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FI28Ak01.html|archivedate=18 June 2009 |deadurl=no}} Indeed, Iran's leader Ali Khamenei is an ethnic Azeri and so is Rahim Safavi, the overall commander of the Islamic Revolutionary Guards Corps (IRGC) and the most important military-security official in the country.</ref>

Əli XuymeynininXameneinin öz dediyinə görə uşaqlığı yoxsul keçmişdir: "Atamın məşhur ruhani olmasına baxmayaraq, sadə və yoxsul yaşayırdıq. Bəzən evimizdə şam yeməyi olmadığından anam bizə kişmişlə çörək yedizdirərdi".<ref name="leaderbio" />

Əli XuymeyniXamenei doğulduğu ev haqqında isə belə demişdir: "Doğulduğum ev Məşhədin yoxsul bir məhəlləsində yerləşirdi. Ev 60–70 metrlik bir otaq və qaranlıq bir zirzəmidən ibarət idi. Atamın yanına qonaqlar gələrkən (atam ruhani və məhəlləmizin mərcəyi-təqlidi olduğu üçün adətən, evimiz gediş-gəlişli olardı) onlar gedənə kimi hamımız zirzəmidə qalardıq. Atama rəğbəti olan bir neçə nəfər evimizin kənarında kiçik bir yer alaraq evimizə əlavə etdilər. Bununla da evimiz genişlənərək üçotaqlı oldu"<ref name="leaderbio" />

Ayətullah XuymeyniXamenei uşaq yaşlarından sırf İslami tərbiyə ilə böyümüşdür. Dörd yaşında olarkən böyük qardaşı Seyid Məhəmməd ilə birlikdə Quran və əlifbanı öyrənmişdir. Sonra hər iki qardaş yeni təsis edilmiş "Darut-təlime diyanəti" adlı dini mədrəsəyə qəbul olmuş və ibtidai təhsil dövrünü bu mədrəsədə başa vurmuşlar.

Ayətullah XuymeyniXamenei orta məktəbdə oxuduğu vaxtlardan "Camiul-muqəddəmat" kitabını, sərf və nəhv (ərəb dilinin qramatikası) elmini öyrənməyə başlamışdır. Sonralar hövzəyə qəbul olub, atasından və başqa din ustadlarından ərəb dilini öyrənmişdir. O, elmiyyə hövzəsinə daxil olmağının və ruhaniyyət yolunu seçməyinin əsas hədəfini belə açıqlayır: "Bu nurani yolu seçməyimin səbəbi atamın ruhani olması idi. Anam da məni buna təşviq etmiş və həvəsləndirmişdir".

O, ərəb dilini atasının nəzarəti altında "Süleyman xan" və "Nəvvab" mədrəsələrinin müəllimləri yanında "Camiul-muqəddəmat", "Siyuti", "Muğni" və s. kitablardan öyrənmişdir. "Kitabu məalim"i də həmin vaxtlarda oxumuşdur. Sonra "Şərayiul-İslam" və "Şərhe Lumə"ni atasının yanında, bu kitabların bir hissəsini mərhum Ağa Mirzə Mudərris Yəzdinin yanında, "Rəsail" və "Məkasib"i mərhum Hacı Şeyx Haşim Qəzvinidən, fiqh və üsul dərslərinin qalan bəhslərini atasından öyrənmişdir. Beləliklə, Ayətullah XuymeyniXamenei ruhani təhsilinin ilk mərhələlərini təəccüb edəcək qədər çox qısa bir vaxtda – beş il yarım müddətində başa vurmuşdur. Bu mərhələdə oğlunun irəliləyişində və müvəffəqiyyətində mərhum atası Seyid Cavadın böyük rolu olmuşdur. Ayətullah XuymeyniXamenei məntiq və fəlsəfə elmlərini "Mənzumeye Səbzevari"dən əvvəlcə mərhum Ayətullah Mirzə Cavad Tehraninin yanında, sonralar isə mərhum Şeyx Rza İsadan öyrənmişdir.

Ayətullah XuymeyniXamenei 18 yaşlarında Məşhəddə olarkən yüksək dərəcəli fiqh və üsul elmlərinə daha dərindən yiyələnmək üçün mərhum Ayətullahül-üzma Milaninin yanında dərsə başlamışdı.

Ayətullah XuymeyniXamenei 1337–1343-cü illərdə Qum elmiyyə hövzəsində fiqh, üsul və fəlsəfə elmlərinə ən yüksək səviyyədə yiyələnmiş, mərhum Ayətullahül-üzma Bürucerdi, İmam Xomeyni, Şeyx Mürtəza Hairi Yəzdi və Əllamə Təbatəbai kimi böyük ustadlardan bəhrələnmişdir. 1343-cü ildə isə atası keçirdiyi göz xəstəliyindən görmə qabiliyyətini itirir. Bu səbəbdən Ayətullah XuymeyniXamenei təhsilini yarıda qoyub, Məşhədə qayıtmalı olur. O, bu barədə belə deyir: "Məşhədə qayıtdım, Allah-Taala müvəffəqiyyətimi daha da artırdı. Çünki Məşhədə qayıtmaqla boynumda olan vəzifəni yerinə yetirmiş oldum. Mənim fikrimcə, həyatda qazandığım hər bir uğur ata-anama etdiyim xidmətin bəhrəsidir".

Ayətullah XuymeyniXamenei iki yol arasında qalmışdı: Qumda qalıb təhsil almaq və ya Məşhədə dönüb, "mirvari suyu"ndan görmə qabiliyyətini itirmiş atasına xidmət etmək. Amma o, Məşhədə qayıtmaqla doğru yolu seçmiş oldu. Bəzi ustadlar və tanışlar onun hövzəni yarıda qoyub tərk etməsinə təəssüf edirdilər. Çünki qalsa idi, gələcək üçün daha çox şey əldə edəcəyini güman edirdilər. Amma onun nə qədər düzgün yol seçdiyini zaman göstərdi. Belə ki, Allah-Taala ona ətrafdakıların güman etdiyindən daha uğurlu həyat nəsib etdi. Allah rizası və ata-anasına xidmət üçün təhsilini yarıda qoyub, Qumdan Məşhədə gələn 25 yaşlı bu istedadlı gənc oğlanın 25 il sonra müsəlmanların rəhbərlik məqamına çatacağına kim inanardı?!

Ayətullah XuymeyniXamenei Ayətullah əl üzma Şəhrudi və Ayətullah əl üzma Burucərdidən içtihad təsdiqnaməsi almışdır.

Seyyid Əli XuymeyniXamenei Məşhəd şəhərinə qayıtdığı ilk günlərdən ali səviyyədə fiqh və üsul dərsləri (Rəsail, Məkasib və Kifayə) verməyə başladı və ümumi camaat üçün də təfsir dərsləri təşkil etdi. Dini elm tələbələri üçün 1968-ci ildən verdiyi təfsir dərsləri 1977-ci ildə İranşəhrə sürgün olunana qədər davam etmişdir. Bundan başqa Həzrət Ayətullah prezidentlik dövründə təfsir dərslərinə davam etmişdir.

1989-cu ildə Ayətullah XuymeyniXamenei xarici-fiqh dərsləri deməyə başlamışdır. İndiyə qədər cihad, qisas, məkasibi-muhərrəmə bablarını tədris etmişdir.

Ayətullah Seyyid Əli XuymeynininXameneinin ictihad və mərcəliyini təsdiq edən alimlərin siyahısı:

[[Ayətullah]] XuymeyniXamenei özünün dediyi kimi İmam Xomeyninin siyasətçi və inqilabçı şagirdlərindən idi. Siyasət və mübarizlik ruhunu ilk dəfə Şəhid Seyid Müctəba Nəvvab Səfəvidən almışdır. 1331-ci ildə Nəvvab Səfəvi bir qrup İslam fədakarları ilə Məşhəd şəhərinə gəlib, "Süleyman xan" mədrəsəsində "İslam dirçəlişi və dini dövlət", "Şah və ingilislərin İran millətinə etdiyi fırıldaqlar" mövzularında etdiyi həyəcandolu məruzələri ilə onun kimi gənclərə mübarizlik hisslərini aşılamışdı. O zamanlar Ayətullah XuymeyniXamenei "Süleyman xan" mədrəsəsinin cavan tələbələrindən idi. O, Şəhid Nəvvabı belə xatırlayır: "Həmin vaxtlar İslami inqilab fikrini bizdə Nəvvab yaratmışdır və heç şübhə yoxdur ki, ilk inqilab alovunu da bizim qəlbimizdə elə mərhum Nəvvab yandırdı".

Ayətullah XuymeyniXamenei 1341-ci ildə Qum şəhərində məskunlaşmışdı. Bu dövrlərdə İmam Xomeyni Muhəmməd Rza Şah Pəhləvinin qeyri-islami və amerikapərəst siyasətinə qarşı etiraza başlamışdı. Ayətullah XuymeyniXamenei 16 il İmam Xomeyni ilə çiyin-çiyinə mübarizə meydanlarında iştirak edir, işgəncə, sürgün və zindanda olduğu vaxtlarda da mübarizədən yorulmur, bu yolda başına gələcək heç bir təhlükədən qorxmurdu. İlk dəfə o, 1383-cü ilin məhərrəm ayında İmam Xomeyninin müraciətini, xüsusilə məhərrəm ayındakı təbliğat proqramını, şahın Amerika siyasətini, İranın acınacaqlı vəziyyətini ifşa etmək yollarını Ayətullah Milani və digər Xorasan alimlərinə çatdırmaq üçün ezam olundu. Bu müraciəti çatdırdıqdan sonra Bircənd şəhərinə yollandı və orada İmamın göstərişinə əsasən Amerika və şah rejimini ifşa etməklə məşğul oldu. Bu səbəbdən məhərrəm ayının 9-u (12 xordad, 1342-ci il) tutularaq bir gecəlik həbsxanada saxlanıldı. Lakin səhəri gün minbərə çıxmamaq və nəzarət altında qalmaq şərtiylə azadlığa buraxıldı. Qanlı 15 xordad hadisəsindən sonra yenidən həbs edilərək, Bircənddən Məşhəd şəhərinə gətirildi və 10 gün müddətində ən ağır şəraitdə işgəncə və əziyyətlərlə məruz qalaraq həbsxanada saxlanıldı.

1383-cü ilin ramazan ayında (1342-ci il, bəhmən ayı) [[Ayətullah]] XuymeyniXamenei bir neçə dostu ilə birlikdə nəzərdə tutduqları proqrama əsasən Kerman şəhərinə yola düşdülər. 2–3 gün Kermanda qalıb minbərdə məruzələr etdilər, şəhərin alim və tələbələri ilə görüşdükdən sonra Zahidan şəhərinə yollandılar. Onların, xüsusilə 6 bəhmən – şahın saxta referendum və seçki ildönümü günü – ərəfəsində etdikləri çıxışlar camaat tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Ramazan ayının 15-də İmam Həsənin (ə) mövlud günü Pəhləvi rejiminin şeytani siyasətinin ifşası və inqilab həyəcanı ən yüksək zirvəsinə çatmışdır. Onları gecəyarı həbs edərək, təyyarə ilə Tehrana gətirdilər. Rəhbər iki aya yaxın "Qızılqala" həbsxanasında birnəfərlik kamerada saxlanılaraq, ağlasığmaz işgəncələrə məruz qaldı.

Tehran və Məşhəddə Ayətullah XuymeynininXameneinin keçdiyi təfsir, hədis və digər İslami dərslər cavan nəsil tərəfindən böyük həvəslə qarşılanırdı. Bu fəaliyyətlər SAVAK-ın (ölkənin təhlükəsizlik komitəsi) narahatlığına səbəb olduğundan onu daim təqib edirdilər. 1345-ci ildə Tehranda bir il müddətində məxfi yaşamasına baxmayaraq 1346-cı ildə tutularaq yenidən həbs olunur.

Ayətullah XuymeyniXamenei özünün beşinci dəfə həbs olunması haqqında belə yazır: "48-ci ildə İranda silahlı hərəkatın başlanacağı hiss olunurdu. Bu cərəyanların mənimlə əlaqədar olduğunu düşünüb mənə qarşı daha sərt mövqedə dayandılar. 50-ci ildə beşinci dəfə həbs olundum. SAVAK-ın zindandakı kobud davranışları açıq-aydın bunu göstərirdi ki, dövlət silahlı mübarizənin İslam təfəkkürünə bağlanmasından qorxur. Mənim Tehran və Məşhəddəki təbliğ və fikirlərimin bu cərəyanlardan uzaq olduğuna heç cür inanmırdılar.

1350–1353-cü illərdə Ayətullah XuymeynininXameneinin təfsir və ideologiya sahəsində keçdiyi dərslər Məşhədin üç məscidində: "Kəramət", "İmam Həsən", "Mirzə Cəfər" məscidlərində təşkil olunurdu. Minlərlə insan, xüsusilə açıqfikirli gənclər və tələbələr İslami elmə yiyələnmək üçün bu məscidlərə axışırdılar. Onların Nəhcül-bəlağə dərsləri "Nəhcül-bəlağədən seçmələr" başlığı altında çap olunmuş broşürlardan keçilirdi.

Cavan və inqilab ruhlu bu tələbələr sonradan İranın müxtəlif şəhərlərinə gedib həqiqəti camaata çatdırır, onların zehinlərində İslam inqilabı fikirlərini oyadırdılar. Bu cür fəaliyyət nəticəsində 1353-cü ilin dey ayında SAVAK Ayətullah XuymeynininXameneinin Məşhəddəki evinə hücum edərək, onun bir sıra əlyazma və qeydlərini ələ keçirib, özünü isə həbs etdi. Bu həbs altıncı və ən ağır həbs idi. Ayətullah XuymeyniXamenei 1354-cü ilin payızına qədər polis idarəsində, özü də birnəfərlik kamerada ən ağır şəraitdə saxlanıldı. O, bu müddət ərzində dözdüyü çətinlikləri belə izah edir: "Yalnız o əziyyəti görənlər mənim nələr çəkdiyimi dərk edə bilərlər".

Ayətullah XuymeyniXamenei azadlığa buraxıldıqdan sonra Məşhəd şəhərinə qayıdaraq yenidən həmin şövq və həvəslə əvvəlki fəaliyyətini davam etdirir, lakin ona sinif təşkil edib dərs deməyə imkan vermirdilər.

1356-cı ildə Ayətullah XuymeyniXamenei cinayətkar Pəhləvi rejimi tərəfindən üç il müddətinə İranşəhrə sürgün edilir. 1357-ci ilin ortalarında o, İran millətinin mübarizəsi nəticəsində sürgündən azad edilərək müqəddəs Məşhəd şəhərinə qayıdır və yenidən qaniçən Pəhləvi rejiminə qarşı mübarizələrin ön sıralarında yer alır.

İslam inqilabı ərəfəsində İmam Xomeyninin Parisdən Tehrana gəlişindən bir qədər əvvəl Şəhid Mütəhhəri, Şəhid Behişti, Haşimi Rəfsəncani və b. böyük şəxsiyyətlərin iştirakı ilə "İslam İnqilabı Şurası" təşkil olunur. Ayətullah XuymeyniXamenei də İmamın göstərişi ilə bu şuraya üzv seçilir. İmamın müraciəti Şəhid Mütəhhəri vasitəsilə Ayətullah XuymeyniyəXameneiyə çatdırıldıqdan sonra o, Məşhəddən Tehrana yola düşür.

Seyyid Əli Hüseyni XuymeyniXamenei 1981-ci ildə Əbuzər adına məsciddə çıxış edən zaman münafiqlər və düşmənlər tərəfindən ağır yaralandı. Bu hadisədən sonra [[Ruhullah Xomeyni|İmam Xomeyni]] onun barəsində belə buyurdu: "…Mən əziz XuymeyniyəXameneiyə təbrik deyirəm ki, müharibə meydanında hərbi geyimdə, arxa cəbhədə isə ruhani geyimdə bu məzlum millətə xidmətə edir. Allahdan sizin üçün sağlamlıq istəyirəm ki, [[İslam]] və müsəlmanlarına xidmətinizi davam etdirəsiniz."

İslam inqilabının banisi [[Ruhullah Xomeyni|İmam Xomeyninin]] 1989-cu ildə vəfatından sonra "Xübrəqan" məclisi (Xübrəqan-müctəhidlərdən ibarət alimlər məclisidir) tərəfindən Əli XuymeyniXamenei islam inqilabının rəhbəri seçildi.

* [https://www.youtube.com/channel/UCnx_mDkdPw41rzUYLb_CsCA Əli XuymeyniXamenei] — [[YouTube]] kanalı {{en}}