Napoleon Mateuş Tadeuş Orda (pol. Napoleon Mateusz Tadeusz Orda; 11 fevral 1807[…] – 26 aprel 1883[…], Varşava) ― Belarus, Litva və Polşa yazıçısı, musiqiçi, bəstəkar, rəssam, heykəltaraş, müəllim.
| Napoleon Orda | |
|---|---|
| belar. Напалеон Орда | |
.jpg) | |
| Doğum tarixi | 11 fevral 1807[…] |
| Vəfat tarixi | 26 aprel 1883[…](76 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | rəssam, bəstəkar, pianoçu |
| Təhsili | |
| Janr | peyzaj |
| Mükafatları |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
O, ailə əmlakında (indiki Brest vilayətinin kəndi) doğulmuşdur.
Fortifikator mühəndisi kimi çalışan Napoleonun atası Mixail Orda yoxsullaşmış tatar nəslindən gəlirdi, onun əcdadları 14-cü əsrdə Litva Böyük Hersoqu hakimiyyəti dövründə Qızıl Ordadan köçmüş və yeni vətəninə vicdanlı xidmət edərək hörmət qazanmış və artıq 18-ci əsrdə kifayət qədər varlı şlyaxtiç olmuşdular.
Napoleon Ordanın anası istedadlı pianoçu Jozefina Butrimoviç məşhur ictimai xadim və Pinsk başçısı Tadeuş Butrimoviçin qızı idi.
Napoleon Orda 24 fevralda qonşu yerləşən Krestovozdvijen məbədində xaç suyuna salındı.
İlk təhsilini evdə valideynlərindən aldı, sonra gimnaziyada oxudu.
1823-cü ildə Fizika-Riyaziyyat fakültəsinə daxil oldu. 1827-ci ildə "Zoryane" gizli tələbə cəmiyyətinin fəaliyyətində iştirakına görə həbs olundu və universitetdən qovuldu. 15 ay həbsxanada qaldıqdan sonra Vorotseviçiyə qayıtdı və polis nəzarəti altında saxlanılırdı.
fəal iştirak etdi, buna görə "" ordeni xaçına layiq görüldü və kapitan rütbəsini aldı.
1833-cü ildə üsyan yatırıldıqdan sonra Napoleon Orda evini tərk etmək və saxta adla Paris şəhərinə mühacirət etmək məcburiyyətində qaldı. Mühacirət zamanı Avstriyada, İsveçrədə və İtaliyada yaşadı və 1833-cü ilin sentyabr ayında Fransada mühacir statusu aldı və Parisdə qaldı. Bu dövrdə onun yaradıcılığının əsas prioritetlərinin musiqi və rəsm olduğu müəyyənləşdi.
Həyatının Paris dövrü Napoleon Ordaya Avropa ziyalılarının geniş dairələrində şöhrət qazandırdı. O, Ferents List, Coakkino Rossini, Cuzeppe Verdi, Şarl Quno, Hektor Berlioz, Ono de Balzak, Anri Stendal, Polina Viardo və İvan Turqenyev kimi görkəmli şəxslərlə tanışlıq əldə etmişdir. Frederik Şopen ilə birlikdə və ailələrinin evlərində axşamlar musiqi çalmaqla vaxt keçirirdilər. O, Adam Mitskeviçin siyasi improvizələrini fortepiano ilə müşayiət edərək ədəbi məclislərdə iştirak edirdi.
1833-cü ildən memarlıq mənzərəsi ustası Pyer Jerarın studiyasında rəsm sənətinə yiyələnirdi. Fransa, Avstriya, Şotlandiya, Belçika, Niderland, İspaniya, Portuqaliya və Şimali Afrikaya səyahət edərək, əsasən şəhər mənzərələrini çəkirdi.
1847-ci ildən etibarən Parisdəki İtalyan Operasının inqilab dövründə bağlanmasına qədər direktoru idi. adlanan prosesin fəaliyyətində fəal iştirak edirdi. 1856-cı ildə II Aleksandr qiyam iştirakçıları üçün əfv fərmanını imzaladıqdan sonra vətəninə döndü. 1856-cı ildən Pinskdə yaşadı. 1862-ci ildə köçdü və general dəvəti ilə evdə musiqi dərsləri verirdi.
İlk rəsmləri 1840-cı ilə aiddir. 1872-ci ildən etibarən illik yay səyahətlərində sistematik olaraq Voliniyanın görməli yerlərini çəkirdi, daha sonra 1875—1877-ci illərdə eynisini Belarus, Litva, Jmudi və Liflyandiyada təkrarladı, 1878—1880-də isə Qalisiya, Şərqi Prussiya və Polşa çarlığında etdi. Napoleon Ordanın ümumi rəsm kolleksiyası 1150-dən çox mənzərə şəklindən ibarətdir.
Napoleon Orda Varşavada vəfat etmişdir. Vəsiyyətinə görə, Yanovda ailə sərdabasında dəfn edildi.
Yaradıcılığı
O, , mazurkalar, valslar, noktürn müəllifidir. "Grammaire analitique et pratique de la langue polonaise a l’usage des Français" ("Fransızlar üçün polyak dilinin qrammatikası" Paris, 1856; Berlin, 1858, düzəliş edilmiş - Varşava, 1874) əsərini tərtib etmişdir, "Album dzieł kompozytorów polskich", "Gramatyka muzyki" ("Musiqi qrammatikası") və Qrodno, Vilna, Minsk, Kovensk, Volın, Podolsk və Kiyev vilayətlərinin mənzərələr albomunu nəşr etmişdir, sonuncuları o, səyahətlər zamanı yaratmışdır.
Ordanın hər əsərində bir ortaq kiçik detal var, sanki insanlar sərbəst və ya qəsdsiz təsvir olunublar. Rəssamın yaradıcılıq və həyat kredosu bu sözlər idilər: "Bir ovuc torpaq daşıyan belə bir dağı təpə şəklinə sala bilər". Rəssamın adı və yaradıcılığı Belarusda və Polşada yaxşı tanınır. Rəsmlərinin ayrıca albomları, əsərlərinin kataloqları nəşr olunmuşdur.
Napoleon və Ukrayna
Bizim dövrümüzə qədər rəssamın Ukraynanın memarlıq mənzərələrini əks etdirən 177 əsəri gəlib çatmışdır.
Rəsmləri aşağıdakı obyektlərin bərpa layihələrinin hazırlanması zamanı istifadə edilmişdir:
- Kiyevdəki ,
- Bila Tserkva şəhərindəki İoann Predteçinin kostyolu,
- Kamenets-Podolskidə qala
- Letiçev qəsri
İstinadlar
- ↑ Napoleon Orda // (ing.). OUP, 2006. ISBN 978-0-19-977378-7
- ↑ Napoleon Orda // (alm.). / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. ISSN
- ↑ Bibliothèque nationale de France (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- . 2012-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-08.
- ↑ Гліб Юхимець/Людмила Гутник. (PDF). Національна академія наук України. 2017-09-10 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-10-26.
- Наполеон Орда (З фондау Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі). Минск: "Беларусь". 2006. 2.
- (rus). 2017-01-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-07.
- (rus). . 2017-01-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-07.
Ədəbiyyat
- Дробов Л. Н. Наполеон Орда — художник и собиратель. — Памятники истории и культуры Белоруссии, 1971, № 3.
- Якімовіч Ю. А. Беларуская архітэктура у малюнках Напалеона Орды. — Мастацтва Беларуси, 1983, № 7.
- Kaczanowska M. Napoleon Orda, twórca widoków architektonicznych: Zarys życia i twórczości. — Warszawa, 1968
- Хаўратовіч I. П. Орда Напалеон // Мысліцелі і асветниікі Беларусі. Энцыклапедычны даведнік (6000 nüs.). Мінск: Беларуская энцыклапедыя. гал. рэд. Б. I. Сачанка. 1995. 516–518. ISBN 985-11-0016-1. (bel.)