Evdikotlar (lat. Eudicots) — bitkilər aləminin çiçəkli bitkilər kladına aid bitki kladı.
| Evdikotlar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Evdikotlar |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
|
||||||||
| ||||||||
Evdikotlar (yun. εὖ, eu, "həqiqi" + δύο, dýo, "iki" + κοτυληδών, kotylēdōn, "toxum yarpağı"), çiçəkli bitkilərin (angiospermlərin) ən böyük qruplarından biridir. Bu qrup, cücərmə zamanı iki ədəd toxum yarpağı (ləpə) olması ilə xarakterizə olunur.[2] Evdikotlar təxminən 175.000 növü əhatə edir və bu da bütün çiçəkli bitki növlərinin təxminən 75%-ni təşkil edir.[3]
Evdikotların əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- İki ləpəli toxum: Evdikotların adlarından da göründüyü kimi, cücərmə zamanı iki ədəd toxum yarpağı (ləpə) inkişaf etdirir. Bu ləpələr, cücərən bitkinin ilk yarpaqlarıdır və fotosintez prosesini həyata keçirərək bitkinin ilk qida mənbəyini təmin edir.[4]
- Torlu damarlı yarpaqlar: Evdikotların yarpaqları torlu damarlanma nümunəsinə malikdir. Bu, yarpaq səthində damarların bir-biri ilə çarpazlaşaraq tor kimi görünməsidir. Bu damarlanma şəkli, yarpaqların daha effektiv şəkildə su və qida maddələri ilə təmin olunmasına kömək edir.[5]
- Üç məsaməli tozcuq dənələri: Evdikotların tozcuq dənələri üç məsaməyə (apertura) malikdir. Bu məsamələr, tozcuq borusunun inkişaf etməsi və mayalanma prosesinin baş verməsi üçün vacibdir.[6]
- 4 və ya 5 misilli çiçək hissələri: Evdikotların çiçək hissələri (ləçəklər, kasa yarpaqları, erkəkciklər və dişiciklər) adətən 4 və ya 5 misilli qruplarda düzülür. Bu, evdikotların çiçəklərinin simmetriyasını və quruluşunu müəyyən edən əsas xüsusiyyətlərdən biridir.[7]
- İkiqat mayalanma: Evdikotlar digər çiçəkli bitkilər kimi, ikiqat mayalanma prosesi ilə çoxalır. Bu prosesdə, bir erkək gamet yumurta hüceyrəsini mayalandıraraq ziqot əmələ gətirir, digər erkək gamet isə iki qütb nüvəsini mayalandıraraq endosperm əmələ gətirir.[8]
Evdikotlar çox sayda fəsiləni əhatə edən böyük və müxtəlif bir qrupdur. Ən böyük və tanınmış evdikot fəsilələrindən bəziləri gülçiçəklilər (Asteraceae), paxlalılar (Fabaceae), söyüdçiçəklilər (Brassicaceae), gülçiçəyikimilər (Rosaceae) və badımcançiçəklilər (Solanaceae) fəsilələridir.[9]
Evdikotlar təbiət və insan həyatı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar qida mənbəyi (meyvə, tərəvəz, dənli bitkilər və s.), dərman, lif, yanacaq və digər məhsulların əsasını təşkil edir.[10] Evdikotlar həmçinin ekosistemlərdə mühüm rol oynayır, fotosintez prosesi ilə oksigen istehsal edir, torpağın münbitliyini artırır və biomüxtəlifliyin qorunmasına kömək edir.[11]
- ↑ Angiosperm Phylogeny Group An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III (ing.). // Botanical Journal of the Linnean Society / M. F. Fay Wiley-Blackwell, Linnean Society of London, OUP, 2009. Vol. 161, Iss. 2. P. 105–121. ISSN 0024-4074; 1095-8339 doi:10.1111/J.1095-8339.2009.00996.X
- ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. "An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III". Botanical Journal of the Linnean Society. 161 (2). 2009: 105–121. doi:10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x.
- ↑ Soltis, D. E.; Soltis, P. S.; Endress, P. K.; Chase, M. W. "Phylogeny and evolution of angiosperms". Sinauer Associates. 2005: 1–499.
- ↑ Simpson, M. G. Plant Systematics. San Diego: Academic Press. 2010. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ Evert, R. F. Esaus Plant Anatomy: Meristems, Cells, and Tissues of the Plant Body: Their Structure, Function, and Development. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. 2006. ISBN 978-0-471-73843-5.
- ↑ Raven, P. H.; Evert, R. F.; Eichhorn, S. E. Biology of Plants. New York: W. H. Freeman and Company. 2005. ISBN 978-0-7167-1007-3.
- ↑ Judd, W. S.; Campbell, C. S.; Kellogg, E. A.; Stevens, P. F.; Donoghue, M. J. Plant Systematics: A Phylogenetic Approach. Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates. 2008. ISBN 978-0-87893-407-2.
- ↑ Endress, P. K.; Friis, E. M. "Fossil evidence of angiosperm diversification: flowering time and its evolutionary consequences". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 365 (1543). 2010: 841–851. doi:10.1098/rstb.2009.0228. PMID 20190190.
- ↑ Stevens, P. F. "Angiosperm Phylogeny Website". Missouri Botanical Garden. 2019-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-22.
- ↑ Heywood, V. H.; Brummitt, R. K.; Culham, A.; Seberg, O. Flowering Plant Families of the World. Richmond, Surrey: Kew Publishing. 2007. ISBN 978-1-84246-165-5.
- ↑ Groombridge, B. Global Biodiversity: Status of the Earth's Living Resources. London: Chapman & Hall. 1992. ISBN 978-0-412-47240-4.