Vyana Yəhudi İcması (alm. Israelitische Kultusgemeinde Wien IKG) Vyananın ortodoks yəhudi icmasını təmsil edən orqandır. Bu gün bu icmanın 15.000-ə yaxın üzvü var.[1]
Vyana Yəhudi İcması öz üzvlərinə sosial, dini və təhsil işlərində bir sıra xidmətlər təqdim edir. Rəsmi ayda iki dəfə qəzet nəşr edir (alm. Die Gemeinde).[2] Avstriyada və Avstriyadan kənar gələn Milli-Sosialist təqibinin yəhudi qurbanları üçün əlaqə nöqtəsi kimi zərər çəkmiş şəxslərə və onların ailələrinə təzminat və kompensasiya ilə bağlı dəstək və məsləhətlər verir. İcmanın hazırkı prezidenti Oskar Doyç (ing. Oskar Deutsch) 2012-ci ildən bu vəzifəni icra edir.[3] Jaron Engelmayer 2020-ci ilin avqustunda Vyananın Baş Ravvini təyin edildi.[4]
Vyananın yəhudi əhalisinin tarixi Roma imperiyası dövrünə gedib çıxır, lakin uzun müddət Vyana yəhudilərinin hüquqi və sosial ayrı-seçkilik nəticəsində özlərini təmsil etmək üçün bir təşkilat yaratmasına mane olublar.[5] Bu vəziyyət ilk dəfə İmperator II İosifin 1782-ci ildə qəbul etdiyi Tolerantlıq Fərmanı ilə dəyişməyə başladı.[6]
Vyananın yəhudi əhalisinin azad edilməsi 1848-ci ildə başladı. 1849-cu il aprelin 3-də gənc imperator I Frans İosif çıxışında ilk dəfə Vyana Yəhudi İcması sözlərindən istifadə etdi; üç il sonra icma üçün müvəqqəti konstitusiya qəbul edildi və buna görə də 1852-ci il Vyananın Yəhudi İcmasının rəsmi qurulduğu il hesab olunur. İcmanın ofisləri Seitenstettengassedəki Stadttempeldə yaradılmışdır.
1938-ci ildə Avstriyanın Üçüncü Reyxlə Anşluss dövründə Vyana Yəhudi İcmasının təxminən 185.000 üzvü var idi. Elə həmin il nasistlər bu təşkilatı bağladılar, lakin may ayında nasistlərlə Vyana yəhudi əhalisi arasında bufer təşkilat kimi fəaliyyət göstərmək vəzifəsi ilə Vyana Yəhudi İcması yenidən açıldı. Orqanın adı dəyişdirilərək Yəhudi Mühacirəti üzrə Mərkəzi İdarə adı ilə yəhudilərin mühacirətini və daha sonra deportasiyasını təşkil etmək məcburiyyətində qaldı.[6] Təşkilatın adı 1945-ci ildən yenidən Vyana Yəhudi İcması adlandırıldı.
29 avqust 1981-ci ildə Seytenstettengasse sinaqoqunda əl qumbaraları və odlu silahlardan istifadə edilərək terror aktı törədildi. Hücum nəticəsində 2 nəfər öldü, daha 21 nəfər yaralanmışdı. Hücumun Fələstinli ekstremist Əbu Nidal Təşkilatı tərəfindən olunduğu ehtimal edilir. O vaxtdan bəri sinaqoqun girişində ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görülür, Seytenstettengasse isə polis tərəfindən qorunur.[7]
2020-ci ildə yenidən Vyanada silahlanmış şəxslər altı fərqli məkanda ətrafa atəş açıb. Hücumlardan biri Şvedenplats meydanında, sinaqoqun yaxınlığında baş verib. Hücumun əsas hədəfi sinaqoq olduğu barədə məlumatlar yayılsa da VYİ-nın prezidenti Oskar Doyç Avstriya Teleradiosuna müsahibəsində bildirib ki, cinayətkarlar sinaqoqu hədəfə almayıblar. Çünki sinaqoq daim mühafizə edilir və həmin vaxt məbəddə heç kimin olmadığını bildirib.
2022-ci ilin yanvarında Vyana Yəhudi İcmasının prezidenti Oskar Doyçu bir neçə il əvvəl Avstriya məhkəmələrində yəhudi əsilli britaniyalı qadın Bet Aleksanderin əkiz övladlarının çıxışına qadağa edilməsilə bağlı olan məhkəmə[8] işinə müdaxilə etməyə çağıran beynəlxalq kampaniya başladıldı.[9]
VYİ-nın arxivi yəhudi icmasının yeganə arxividir ki, icmanın yaranmasından İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrə qədər bütünlüklə qorunub saxlanılır və buna görə də almandilli Avropanın ən mühüm arxivlərindən biridir. O, iclas protokolları, fərmanlar, protokollar, hesabatlar, məktublar, mühacirət və maliyyə sənədləri, deportasiya edilmiş şəxslərin siyahıları, indekslər, kitablar, fotoşəkillər, planlar və VYİ və üzvlərinin tarixinə şahidlik edən plakatlardan ibarətdir. Ən qədim sənədlər 16-cı əsrə aiddir. Arxiv 1816-cı ildən fəaliyyət göstərir; 19-cu əsrin ortalarından etibarən getdikcə daha çox zənginləşib.
1938–1945-ci illər arasında hazırlanmış indekslər və fayllar yəhudi mühacirəti və deportasiyasının nasist idarəçiliyi dövründə icmaya aid əsas arxivi hesab olunur. Bu gün bu sənədlər sürgün edilmiş və öldürülmüş yəhudilərin taleyinin qeydidir və sağ qalanların bərpa və təzminat tələblərinə kömək etmək üçün istifadə olunur.[10]
2009-cu ildə cinayət işinin açılmasına səbəb olan 1945-ci il Alman atıcıları qətliamı ilə bağlı arxiv sübutları hələ 1995-ci ildə məhz bu arxivdə aşkar edilmişdi.[11]
- ↑ "Венская еврейская община приняла сотни беженцев с Украины". Лехаим. 2022-03-15. İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ Кроль, Шейндл. "Страшно ли еврею в Австрии?". Jewish.Ru. İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ "Ehrung für Präsident Deutsch für Verdienste um die Republik :: Israelitische Kultusgemeinde Wien". Horizon (alman). 2025-01-23. İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ "Chief Rabbi Jaron Engelmayer :: Israelitische Kultusgemeinde Wien". Horizon (ingilis). İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ Praisman, Evgeny. "Еврейское гетто, Вена". https://pinsteps.com (rus). İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ 1 2 Редакция. "Вена". Электронная еврейская энциклопедия ОРТ (rus). İstifadə tarixi: 2025-04-20.
- ↑ hagalil.com | Der Terroranschlag auf eine Wiener Synagoge (alm.)
- ↑ Frazer, Jenni. "Campaign launched to support mother's bid to be reunited with twin sons". www.jewishnews.co.uk (ingilis). İstifadə tarixi: 2022-02-03.
- ↑ "MPS Call Austrian Courts 'Corrupt' and 'Kafkaesque' over Tug-Of-Love Case" (ingilis). 17 January 2014.
- ↑ Backman, Marjorie. "Vienna cache is one of largest Holocaust archives". New York Times. June 5, 2007.
- ↑ Rising, David. "90-year-old charged in Germany for Nazi-era crimes". USA Today. November 17, 2009.
- Vyana Yəhudi İcması rəsmi sayt (ing.)
- VYİ Restitusiya İşləri Departamenti rəsmi sayt (ing.)