Vindhya — silsiləsi Hindistanın qərb-mərkəzi hissəsində yerləşən, mürəkkəb və fasiləli dağ silsilələri, təpə zəncirləri, yüksəkliklər və yayla uçurumlarından ibarət bir sistemdir.
| Vindhya | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 752 m |
| Yerləşməsi | |
| 24°37′03″ şm. e. 82°00′17″ ş. u. | |
| Ölkə | |
  Vindhya |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Texniki baxımdan Vindhya dağları Hindistanın ən hündür dağ silsilələri sırasına daxildir. Vindhyaların dəqiq sərhədləri aydın şəkildə müəyyən edilməmişdir və tarixi baxımdan bu termin Mərkəzi Hindistanda bir neçə fərqli təpə sistemini, o cümlədən bu gün Satpura silsiləsi kimi tanınan ərazini də əhatə edirdi. Bu gün isə termin əsasən Madhya-Pradeş əyalətində Narmada çayının şimalında və ona təxminən paralel uzanan uçurum və onun təpəlik davamlarını ifadə edir. Tərifdən asılı olaraq, silsilə qərbdə Qücəratadək, şimalda Uttar-Pradeş və Bihara, şərqdə isə Çhattisqarha qədər uzana bilər. Vindhyaların orta hündürlüyü də müxtəlif mənbələrə görə dəyişir.
Vindhya dağları Hindistan mifologiyasında və tarixində böyük əhəmiyyətə malikdir. Bir sıra qədim mətnlərdə Vindhyalar qədim hind-ari xalqlarının ərazisi olan Aryavartanın cənub sərhədi kimi göstərilir. Bu gün hind-ari dilləri Vindhyaların cənubunda da danışılmasına baxmayaraq, bu dağ silsiləsi hələ də Şimali və Cənubi Hindistan arasında ənənəvi sərhəd hesab olunur. Keçmiş Vindhya Pradeş əyaləti də adını Vindhya dağ silsiləsindən almışdır.
Amarakosha əsərinə yazılmış bir şərhin müəllifinə görə, Vindhya sözü sanskrit dilindəki vaindh (“mane olmaq, qarşısını kəsmək”) sözündən yaranmışdır. Mifoloji bir rəvayətə görə (aşağıda qeyd olunur), Vindhya dağları bir vaxtlar Günəşin yolunu bağlamış və ad da buradan qaynaqlanmışdır[1]. Ramayana dastanında deyilir ki, daim böyüyən və Günəşin yolunu kəsən böyük Vindhya dağı, müdrik Aqastyanın sözünə itaət edərək daha da böyüməyi dayandırmışdır[2]. Başqa bir nəzəriyyəyə görə isə “Vindhya” adı sanskrit dilində “ovçu” mənasını verir və bu ad bölgədə yaşayan qəbilə ovçu-yığıcılarla əlaqəli ola bilər
Vindhya silsiləsi həmçinin “Vindhyachala” və ya “Vindhyachal” adı ilə də tanınır; achala (sanskrit) və ya achal (hind dili) şəkilçisi “dağ” mənasını ifadə edir[3][4]. Mahabharata eposunda bu silsilə Vindhyapadaparvata adı ilə də xatırlanır. Yunan coğrafiyaşünası Ptolemey bu dağ silsiləsini Vindius və ya Ouindion adlandırmış və onu Namados (Narmada) və Nanagouna (Tapti) çaylarının mənbəyi kimi təsvir etmişdir. Kaushitaki Upanişadda qeyd olunan “Daksinaparvata” (“Cənub dağı”) da Vindhya dağları ilə eyniləşdirilir.
Vindhya dağları ənənəvi olaraq Hindistanın şimalı ilə cənubu arasındakı coğrafi sərhəd hesab olunur[5] və Hindistanın həm mifologiyasında, həm də coğrafiyasında mühüm və seçkin mövqeyə malikdir[1]. Qədim Hind mətnlərində Vindhyalar indo-arilərin yaşadığı ərazilərlə digər xalqların torpaqları arasındakı ayırıcı xətt kimi təqdim edilir. Ən qədim hindu mətnləri onları Aryavartanın cənub sərhədi kimi qəbul edir[1]. Mahabharata dastanında qeyd olunur ki, Nişadalar və digər mleçça tayfaları Vindhya meşələrində yaşayırlar[6]. Daha sonralar indo-ari dilləri (məsələn, marathi və konkani) Vindhyalardan cənuba doğru yayılsa da, Vindhya dağları Hindistanın şimalı ilə cənubu arasında ənənəvi sərhəd kimi qəbul edilməyə davam etmişdir[1].
Vindhyalar Hindistan mifoloji rəvayətlərində də mühüm yer tutur. Dağlar çox hündür olmasa da, tarixən sıx bitki örtüyü və orada yaşayan düşmən tayfalar səbəbindən son dərəcə keçilməz və təhlükəli hesab olunmuşdur[7][8]. Ramayana kimi qədim sanskrit mətnlərində Vindhyalar adamyeyənlər və cinlər tərəfindən məskunlaşmış naməlum ərazi kimi təsvir edilir[9]. Sonrakı mətnlərdə isə Vindhya silsiləsi Şaktinin (ilahə Kali və ya Durqanın) qəzəbli formasının məskəni kimi göstərilir; o, cinləri məhv etdikdən sonra burada yaşamışdır. İlahə Vindhyavasini (“Vindhya sakini”) adlandırılır və ona həsr olunmuş məbəd Uttar Pradeş ştatındakı Vindhyaçal şəhərində yerləşir[10][11]. Mahabharata Vindhyaları Kalinin “əbədi məskəni” kimi xatırladır[12].
Bir əfsanəyə görə, Vindhya dağı bir zamanlar Meru dağı ilə yarışaraq o qədər böyümüşdü ki, günəşin qarşısını kəsmişdi. Müdrik Aqastya isə cənuba keçə bilməsi üçün Vindhyadan öz hündürlüyünü azaltmağı xahiş etdi. Aqastyaya hörmət əlaməti olaraq Vindhya alçaldı və Aqastya şimala qayıdana qədər bir daha böyüməyəcəyinə söz verdi. Aqastya cənubda məskunlaşdı və Vindhya dağı verdiyi sözə sadiq qalaraq bir daha böyümədi[13].
Valmikinin Ramayanasının Kişkindha Kandasında Mayanın Vindhya dağlarında bir saray tikdiyi qeyd olunur[14]. Daşakumaracarita əsərində isə Maqadha kralı Racahamsa və onun nazirlərinin müharibədə məğlub olduqdan sonra öz krallıqlarından qovulmaları və Vindhya meşəsində yeni bir koloniyanın əsasını qoymaları təsvir edilir.
Vindhya dağları Hindistanın milli himnində adı çəkilən cəmi iki dağ silsiləsindən biridir; digəri isə Himalay dağlarıdır[15].
- ↑ 1 2 3 4 Kalidasa, HH Wilson. The Mégha dúta; or, Cloud messenger. 1843. 19–20.
- ↑ "Sloka & Translation | Valmiki Ramayanam". www.valmiki.iitk.ac.in. İstifadə tarixi: 2 aprel 2018.
- ↑ Prabhakar Patil. Myths and Traditions in India. BPI. 2004. səh. 75. ISBN 9788186982792.
- ↑ Anura Goonasekera; Cees J. Hamelink; Venkat Iyer, redaktorlar Cultural Rights in a Global World. Eastern Universities Press. 2003. səh. 186. ISBN 9789812102355.
- ↑ Noboru Karashima. A Concise History of South India. Oxford University Press. 2014. səh. xviii. ISBN 978-0-19-809977-2.
- ↑ Ved Vyasa. The Mahabharata (12.58.3211). Translated by Kisari Mohan Ganguli. Bhārata Press. 1886.
- ↑ John Avery. "Influence of the Aryans upon the Aboriginal speech of India". The American Antiquarian. Jameson & Morse. 3. 1880: 122.
- ↑ Jürgen Neuß. Narmadāparikramā – Circumambulation of the Narmadā River: On the Tradition of a Unique Hindu Pilgrimage. BRILL. 2012. səh. 20. ISBN 978-90-04-22857-3.
- ↑ Stephen Vincent Brennan. Classic Legendary Hero Stories: Extraordinary Tales of Honor, Courage, and Valor. Globe Pequot Press. yanvar 2006. səh. 5. ISBN 978-1-59228-872-4.
- ↑ Cynthia Ann Humes. Vindhyavasini: Local Goddess yet Great Goddess // John Stratton Hawley; Donna M. Wulff (redaktorlar ). Devī: Goddesses of India. Motilal Banarsidass. 1998. səh. 49. ISBN 978-81-208-1491-2.
- ↑ Vanamali. Shakti: Realm of the Divine Mother. Inner Traditions / Bear & Co. 21 iyul 2008. səh. 166. ISBN 978-1-59477-785-1.
- ↑ Ved Vyasa. The Mahabharata (4.6.232). Translated by Kisari Mohan Ganguli. Bhārata Press. 1886.
- ↑ Roshen Dalal. The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths. Penguin Books Limited. 2014. səh. 124. ISBN 978-81-8475-396-7.
- ↑ Swami Parmeshwaranand. Encyclopaedic Dictionary of Puranas. Sarup & Sons. 2001. səh. 871. ISBN 978-81-7625-226-3.
- ↑ Edgar Thorpe; Showick Thorpe. Pearson General Knowledge Manual 2009. Pearson Education India. 2008. 323–326. ISBN 978-81-317-2300-5.