Vikipediya:Təftişçilər

Təftişçi alətlərindən yalnız Vikipediyada pozucu və dağıdıcı fəaliyyətlərin qarşısını almaq və ya pisniyyətli və ya kukla hesabları ilə bağlı etibarlı və əsaslı narahatlıqları araşdırmaq məqsədilə istifadə oluna bilər.

Təftişçi alətləri istifadəçiləri aşağıdakı səbəblərlə araşdırmaq və sözügedən fəaliyyətlərinin qarşısını almaq üçün istifadə edilə bilər:

• Vandalizm.
• Kukla hesablar.
• Hər hansı Vikimedia layihəsində pozuculuq fəaliyyəti.
• Destruktiv lər haqqında əsaslı narahatlıqlar.

Bu alətlərdən heç vaxt aşağıdakı hallar üçün istifadə edilə bilməz:

• Siyasi və ya ictimai məqsədlərlə.
• Bir istifadəçiyə təzyiq etmək üçün.
• Müəyyən bir məzmun üzərində mübahisə baş verdikdə istifadəçini öz mövqeyinə riayət etməyə məcbur etmək üçün.

Təftişçi hüququnun əsas məqsədi kukla hesablardan istifadənin qarşısının alınmasıdır. Lakin icma siyasəti ilə alternativ hesablardan icazə verilən hallardan başqa digər məqsədlər (məsələn, səsvermədə və ya müzakirədə öz mövqeyini dəstəkləmək məqsədilə əlavə hesablardan istifadə etmək və başqa təəssüratlar yaratmaq məqsədilə istifadə kimi hallar bura daxildir) üçün istifadəyə icazə verilmir.

Bəzi layihələrdə redaktorun IP ünvanları kukla ittihamları ilə üz-üzə qaldıqda günahsız olduğunu sübut etmək məqsədilə onun sorğusu əsasında yoxlanıla bilər. Azərbaycanca Vikipediyada bu növ yoxlanışlara icazə verilmir və həmin sorğular təmin edilməyəcək.

Təftişçilərə hesablarının yoxlanıldığı barədə redaktorlara məlumat verməyinə icazə verilir, lakin mütləq belə bir şey tələb olunmur. Yoxlanışın nəticəsi icmaya açıqlana bilər (Vikipediya:Təftişçilərə müraciət kimi icma prosesi səhifəsində).

Təftişçi funksiyası ictimaiyyətə açıq olmayan məlumatlara çıxışı asanlaşdırır. Vikimedia Fondu istifadəçilərin gizliliyinə xüsusi əhəmiyyət verir və bəzən Vikipediyanı zərərdən və pozulmaqdan qorumaqla istifadəçilərin (hətta pozucu olanların da) gizliliyini qorumaq arasında gərginliklər yaşana bilər. Təftişçilər bu əks narahatlıqları daim ölçməlidirlər. Optimal nəticələr əldə edə bilmək üçün Azərbaycanca Vikipediyanın təftişçilərinin aşağıdakı şərtlərə və praktikalara riayət etmələri tələb olunur:

• Təftişçilərə hesabları yoxlamaq hüququ verilir, lakin onlar bunu həmişə əsaslı məqsədlər üçün etməlidir. Ümumiyyətlə, yoxlanışlar yalnız potensial və ya faktiki pozuntunun qarşısını almaq, yaxud azaltmaq, həmçinin pisniyyətli lərlə bağlı etibarlı və əsaslı narahatlıqları araşdırmaq üçün aparılmalıdır.
• Təftişçilər tez-tez təftişçi olmayan şəxslərdən müəyyən bir hesabın yoxlanılması barədə sorğular alırlar (baxmayaraq ki, təftiş çox vaxt istiqamətləndirmə olmadan da aparıla bilər, məsələn, təftişçi şübhəli bir hesab aşkar etdikdə). Sorğu əsasında təftiş icra olunduğunda bu tələb ictimai şəkildə və ya şəxsi olaraq qəbul edilə bilər. Şəxsi olaraq qəbul edilmiş müraciətlər təftişçidən asılı olaraq onun tərəfindən ictimai olaraq açıqlana bilər, ya da tam tərsi.
• Əsassız sorğular qəbul edilməyəcək və yoxlanış aparılmayacaq (adətən "təftişçi fişinq üçün deyil" ifadəsindən istifadə etməklə). Təftişçi qaydalara uyğun şəkildə hər hansısa bir yoxlanışı özü apara bilər, bu, daha əvvəl yoxlanış aparmış olduğu və ya daha əvvəl yoxlanışı rədd etdiyi təftişlər də ola bilər.
• Faktiki təftişçi datalarının (məsələn, IP ünvanları) açıqlanması gizlilik siyasətinə tabedir və bu, şəxsiyyəti müəyyənedici məlumatların aşağıdakı hallar istisna olmaqla açıqlanmamasını tələb edir:
  • Yoxlanılan istifadəçinin icazəsinin olduğu hallarda.
  • İstifadəçinin məqalələrə zərər vurması və davamlı şəkildə narahatlıq verməsi IP blokları və diapazon blokları tətbiq etməsinə icazə vermək və ya müvafiq internet xidməti provayderlərinə, həmçinin şəbəkə operatorlarına şikayətin təmin edilməsinə kömək məqsədilə təftişçi olmayan istifadəçilərə verilə bilər.
  • Vikimedia Fondunun, onun istifadəçilərinin və ya icmasının hüquqlarını, əmlakını və ya təhlükəsizliyini qorumaq üçün ağlabatan olaraq zəruri hesab edilən hallarda.

Bu şərtlər təftişçi alətlərinin yaradılmasından bu yana keçən illər ərzində keçdiyi təcrübələrə əsaslanaraq tətbiq olunan İngiliscə Vikipediyadan alınmışdır.

Təftişçilər faktiki IP ünvan(lar)ı qeyd edilmədiyi və ya yalnız qeyri-spesifik təfərrüatlar (məsələn, IP ünvanı ilə əlaqəli ölkənin, regionun və ya böyük internet xidməti provayderinin adı) qeyd edildiyi müddətcə eyni IP ünvanı və ya diapazondan istifadə olunan müxtəlif hesabların olduğunu qeyd edə bilər. Əgər təftişçinin açıqlaması başqa bir şəxsin sözügedən istifadəçi hesablarının kimliyinin ifşasına yol verməcəyəksə, bu cür açıqlamalara icazə verilə bilər. Bununla yanaşı, müəyyən IP ünvanı çox vaxt birdən çox hesabla əlaqəli ola bildiyi üçün bu məlumatların ictimai açıqlanması tövsiyə olunmur. Lakin daha böyük IP diapazonları hallarında bu məyusluq o qədər də böyük deyil, çünki daha böyük diapazonlar daha az spesifik bir əlaqənin qeyd edilə biləcəyi mənasına gəlir. Təftişçilər təftiş nəticələrini açıqladıqları vaxt müəyyən bir istifadəçini müəyyən bir IP ünvanı ilə əlaqələndirməkdən qaçınmaq üçün fərqli vasitələrə müraciət edirlər, lakin bəzi vaxtlar bundan yayınmaq çətindir. Bu siyasət Azərbaycanca Vikipediyanın təftişçilərini nəticələrdən bu cür əlaqə yaratmağa icazə verməməyə təşviq edir, lakin gizlilik siyasəti ciddi bir pozuntu halında onlara bunu etməyə imkan verir və bu siyasət təftişçiləri ensiklopediyanı sui-istifadə edərək fəaliyyət göstərən bir istifadəçinin şəxsi gizliliyindən daha çox Vikipediya siyasətinə riayət etməyi prioritetləşdirməyə imkan verir.

Bəzi hallarda təftişçilər hesabı bir IP ünvanı ilə açıq şəkildə əlaqələndirməkdən qaçmağa çalışa bilərlər, bunu etməmək çətin və ya qeyri-mümkün olacaq. Məsələn, bir istifadəçi çoxsaylı IP-lərdən və ya IP-lərin və hesabların qarışığından istifadə edərək dağıdıcı şəkildə lər etdikdə təftişçinin qısa bir vaxt ərzində edilən kütləvi bloklar nəzərə alındıqda izləyənlər tərəfindən açıq bir nəticə çıxarmadan əvvəl hesabları, sonra da IP ünvanlarını bloklaması çətin olacaq. İstifadəçi bir neçə hesabdan sui-istifadə etdikdə və onun daha çox hesab yaradacağı ağlabatan olarsa, əsas IP diapazonu bloklanmalıdır ki, əlavə hesablar yaradılmasına icazə verilməsin. Buna görə də IP ünvanları və istifadəçi hesabları birlikdə bloklanmalıdır.

İnzibati tədbir və ya bloklama tələbləri qaldırılacaq dərəcədə problemli davranışlarla məşğul olan istifadəçilər təftiş üçün əsaslı hesab edilir və təftişçi belə əlaqələri aşkar etdikdə məsuliyyətli istifadəçilərin layihənin qorunmasına onun siyasətlərini bilərəkdən pozanların müdafiəsindən daha yüksək prioritet verəcəyi gözlənilməlidir.

İstifadəçilər haqqındakı məlumatlar (məsələn, IP ünvanları) Vikimedia Fondunun serverlərində bir müddət (90 gün) saxlanılır. Məlumatın saxlanması bu şəkildə məhduddur, çünki aktual olmayan mövzular və ya fəaliyyətlər nadir hallarda araşdırma tələb edir.

Qlobal təftişçi siyasəti tövsiyə edir ki, istifadəçinin sui-istifadə hallarında belə, mümkün olduqca şəxsi məlumatı açıqlanmamalıdır. Təftişçilərə aşağıdakılar tövsiyə olunur:

• Ümumiyyətlə, nəticələri bildirərkən IP ünvanlarını açıqlamayın. Yalnız ümumiləşdirilmiş nəticələr təqdim edin, məsələn, bir hesabın digər hesabla eyni şəbəkədən (və ya fərqli şəbəkədən) istifadə edib-etməməsi. Əgər təfərrüatlı məlumat veriləcəksə, məlumatı verəcəyiniz şəxsin onu açıqlamayacaq qədər etibarlı istifadəçi olduğundan əmin olmalısınız. Ümumiyyətlə, bu tip məlumatlar inzibatçı olmayan şəxslərə verilməməlidir. Pisniyyətli hesablarla bağlı əlaqəli əməliyyatları digər təftişçilərlə həll etmək ən yaxşısıdır.
• İstifadəçi müəyyən bir bölgədən olduğunu bildiribsə və onun IP ünvanı da bunu təsdiqləyirsə, təftişçinin bunu təsdiqlədiyini bildirə bilərsiniz.
• Hansısa şübhələriniz varsa, heç bir detal verməyin və "sehirli 8 top" kimi cavab verin!

Təftişçilərə müraciət ünvanlayanda istifadəçilərin tələbin məqsədəuyğun və zəruri olduğuna dair açıq sübutları olmalıdır. Müraciət zamanı təftişin nə üçün edilməli olduğunu izah etmək müraciəti edən istifadəçinin üzərinə düşür. Təftişçi jurnalı mütəmadi şəkildə digər təftişçilər tərəfindən yoxlanılır. Təftişçi aləti ilə bağlı ictimai və ya vikidənkənar əməliyyatlar ictimai baxışa açıqdır və Vikimedia Fondunun Ombudsman komissiyasına şikayət verilməsi ilə nəticələnə bilər. Əsassız ittihamlara əsaslanaraq yoxlanışlar aparan təftişçilər xəbərdarlıqlarla üzləşə və onlar hüquqlarının ləğvi də daxil olmaqla müəyyən sanksiyalara məruz qala bilərlər.

"Fişinq" kukla hesablardan istifadə ilə bağlı şübhələr üçün heç bir əsaslı sübutun olmadığı bir hesabı yoxlamaqdır. Pisniyyətli kukla hesablardan istifadəyə dair heç bir sübut olmadığı hallarda yoxlanışlar aparılması uyğun deyil. Məsələn, iddia olunan kukla ustasının naməlum hesablardan kuklaçılıqla məşğul olduğuna dair irəli sürülən tələblər fişinq deyil. Bəzən şübhəli kukla operatoru təftişçi araşdırması bitənə qədər məlum olmur. Nəticəsiz nəticələnən təftişlər təftişin ilkin olaraq etibarsız olduğu mənasına gəlmir.

Təftişçilər təcrübəli və etibarlı istifadəçilərdir. Onlar həssas və şəxsi məsələlərdə, eləcə də istifadəçilərlə bağlı digər məsələlərin həllində yüksək səy göstərirlər. Müntəzəm kukla araşdırmaları və təftişçi incələməsinə ehtiyac olan fəaliyyətlərə Vikipediya:Təftişçilərə müraciət səhifəsində baxılır. "Vikipediya bürokratiya deyil" prinsipinə uyğun olaraq, təftişçilərlə istifadəçi müzakirəsi səhifələri, e-poçt ünvanı, IRC və ya e-poçt siyahısı və s. vasitəsilə əlaqə saxlanılmasına icazə verilir. Əgər məsələ şəxsi nüanslar və həssaslıq ehtiva edirsə, o zaman müraciətlərinizi heç vaxt ictimai yerlərdə etməməlisiniz. Əgər məsələ təcili xarakter daşıyırsa, onlayn olduğunu bildiyiniz bir təftişçi ilə əlaqə saxlamalısınız, və ya birdən artıq təftişçi ilə əlaqəyə keçməlisiniz. Əgər çox təcilidirsə, birbaşa Vikimedia Fondu ilə əlaqə qurmalısınız.

Təftişçi girişi olan istifadəçilər Xüsusi:XüsusiSəhifələr üzərində əlavə bir "Təftiş" seçiminə malik olurlar, onlar digər oxşar funksiyalarla yanaşı, Xüsusi:Töhfələr üzərində "İstifadəçinin IP ünvanını yoxla" və "istifadəçinin yoxlanılmaları" seçimləri və Xüsusi:Təftiş və Xüsusi:TəftişçiJurnalı kimi xüsusi səhifələrə giriş icazəsi əldə edirlər. Azərbaycanca Vikipediyadakı təftişçilər qlobal təftişçi e-poçt siyahısına abunə ola və IRC söhbət kanallarına giriş əldə edə bilərlər.

Təftişçilər üçün digər bəzi alət və skriptlər də mövcuddur, lakin bunların hər hansının hazırda aktiv olduğuna, inkişaf etdirildiyinə və ya aktiv şəkildə saxlanıldığına zəmanət verilmir.

Meta-Vikinin təftişçilərlə bağlı kömək səhifəsində təftişçilərə aşağıdakı məlumatlar verilir:

• Təftişçi texniki bir alətdir və düzgün şəkildə istifadəsi üçün IP ünvanları, IP diapazonları və əlaqəli prinsiplərlə bağlı əhəmiyyətli dərəcədə tanışlıq tələb edir.
• Təftişçi sehirli viki pəri tozu deyil. IP ünvanları ilə bağlı demək olar ki, bütün sorğular iki redaktorun eyni şəkildə davranması və ya redaktorun pozulma ehtimalı yarada biləcək şəkildə davranması ilə əlaqədar olaraq aparılır. Əsas olan nümunəsinin uyğunluğudur, IP-lərin uyğunluğu həqiqətən əlavə bir sübutdur (və ya deyil).
• Əksər dialup və bir çox DSL və kabel IP ünvanları dinamikdir, yəni onlar hər sessiya, hər gün, hər həftə, bir neçə aydan bir dəyişə bilərlər və ya demək olar ki, heç vaxt. Giriş vaxtları bir-birindən dərhal əvvəl və sonra deyilsə, yalnız IP ünvanına əsaslanan uyğunluğu bildirərkən ehtiyatlı olun. Təcrübəli təftişçilər internet xidmət provayderinin tez-tez və ya arabir dəyişdiyini tanımağı öyrənəcəklər. Proksi ilə işləyən təşkilatın ölçüsündən asılı olaraq proksi IP ünvanları uyğun olmaya bilər (hər whois çıxışı üzrə). Bu, internet xidmət provayderi proksisidirsə, uyğunluğu göstərmə ehtimalı o qədər də yüksək deyil. (Qeyd – bəzi istifadəçilər, xüsusən də texniki məsələlərlə məşğul olanlar, IP-nin proksi olub-olmadığını və ya statik, tez-tez və ya daha gec dəyişdiyini müəyyən etməyə kömək edə bilər.)
• Həm təftişçilərin e-poçt siyahısı (checkuser-l lists.wikimedia.org), həm də təftişçi IRC kanalı (#wikimedia-checkuser) mövcuddur ki, bu da təftişlər və onların şərh olunması ilə bağlı digər təftişçilərlə məsləhətləşmək və xüsusilə də daha çox hallarda mürəkkəb vandalizm halları ilə bağlı danışmaq üçün vasitələr təqdim edir. Hər ikisi də Vikimedia Fondunun bütün layihələrindəki təftişçilər tərəfindən istifadə olunur; onlar yalnız Azərbaycanca Vikipediya üçün deyil. IRC kanalına giriş yalnız dəvət ilə mümkündür və təftişçinin e-poçt siyahısı qeyri-üzvlərin yazışmalarını qəbul etmir – lokal təftişçidən kömək istəyən istifadəçilər yuxarıdakı § Təftişçilərlə əlaqə bölməsi vasitəsilə onlarla əlaqə saxlamalıdırlar. Təftişçilər həmçinin qlobal təftişçi komandasının digər üzvləri ilə məlumatları paylaşa biləcəkləri şəxsi vikiyə giriş imkanına malikdirlər. O, həmçinin uzunmüddətli və qarışıq kuklaçılıq keyslərində keçmiş təftişçi datalarını saxlamaq üçün də istifadə oluna bilər.
  • Gizlədicilər kimi, təftişçilərin də #wikimedia-privacy kanalına giriş hüquqları var.
• Təftiş sorğusu yerinə yetirən təftişçilər nəzərdə saxlamalıdırlar ki, anonimlik vasitələri istifadəçi agenti də daxil olmaqla başlıqları saxtalaşdıra bilər ki, bu da IPBAO hüququna sahib xoşniyyətli bir istifadəçinin əslində pozucu bir redaktorun kuklasıymış kimi göstərilməsinə səbəb ola bilər.

Təftişçilər apardıqları bütün yoxlanış əməliyyatları üçün digər təftişçiyə əsaslı səbəb təqdim edə bilməlidir.

Təftişçilər təftişçi datalarını ehtiva edən detallar əsasında istənilən bloku aydın şəkildə "təftişçi bloku" şəklində qeyd etməlidir. Onlar blok jurnalının xülasəsində açıq şəkildə qeydlər yerləşdirməlidirlər. Həmçinin belə vəziyyətlərdə təftişçilərin qeyri-təftişçilərə sözügedən məsələ ilə bağlı müəyyən bir sübutu açıqlama məcburiyyəti yoxdur (və gizlilik siyasətinə əsasən bunu etmələri qadağandır).

Təftişçilər texniki sübutlara əsaslanaraq hesabları blok edə bilər. Blok jurnalının xülasəsində təftişçilər tətbiq etdiyi blok barədə açıq şəkildə izahlar və blokun "təftişçi əməliyyatı" kimi tətbiq olunduğunu qeyd edə bilərlər. Bu bloklar qeyri-təftişçilər tərəfindən götürülə bilməz. İnzibatçılar ilk növbədə təftişçi ilə əlaqə saxlamadan "təftişçi bloku" adlanan hansısa bloku ləğv etməməli və ya blok parametrlərinə dəyişiklik etməməlidir. Bununla belə, bütün təftişçi blokları digər təftişçilər tərəfindən birbaşa və əhəmiyyətli yoxlanışlara malikdir. Blok jurnalının xülasəsində təftişçi əməliyyatı qeyd olunmuş istifadəçilər {{bloku aç}} şablonu vasitəsilə bloka etiraz edə bilərlər.

Təftiş sorğuları təftişçinin "təftiş səbəbi" sahəsini doldurmamış icra oluna bilməz, ki, bu da səhifələrdə düzəliş zamanı istifadə olunan düzəliş izahı funksiyasına oxşayır. Bütün sorğular Xüsusi:TəftişçiJurnalı səhifəsində qeyd olunur, bu qeydlərə Xüsusi:Təftiş vasitəsilə digər təftişçilər tərəfindən baxıla bilər. Jurnallarda hər giriş, təftişi edən, zaman, yoxlanış səbəbi və hansı növ dataların qeyd olunduğu görünəcək (alət IP-ləri, IP-dən ləri və ya IP üçün istifadəçiləri əldə etmək üçün istifadə edilə bilər). Jurnal yoxlanışdan gələn dataları göstərmir və bunları saxlamağa icazə vermir.

Təftişçi icazəsinin ləğvi ilə bağlı Vikimedia Fondunun siyasətində qismən bildirilir:

Bir ildən artıq müddət qeyri-aktiv olan təftişçilərin hüquqları ləğv ediləcək.

Alətlərdən açıq sui-istifadə halları aşkar olunduğunda stüard və təftişçilərin hüquqları dərhal ləğv olunacaq. Bu, xüsusilə redaktorlar üzərində heç bir ciddi əsas göstərilmədən aparılan təftişlərə görə baş verəcək (təftiş üçün mütləq şəkildə əsaslı sübutlar qeyd olunmalıdır).

Təftişçi alətlərindən sui-istifadə ilə bağlı müzakirələr lokal layihələrdə aparılmalıdır. Yekunda icmanın qərarına əsasən istifadəçidən təftişçi hüquqları geri alına bilər.

Təftişçi hüquqları ilə əlaqədar qeyri-ictimai məlumat siyasətinə giriş və ya gizlilik siyasətinin pozulması ilə bağlı şikayətlərə Vikimedia Fondunun Ombudsman komissiyası bütün layihələr üzrə baxır.

Şəxsi identifikasiya edən məlumatların açıqlanması və ya Vikimedia Fondunun gizlilik siyasətinin potensial digər pozuntuları ilə bağlı şikayətlər Ombudsman komissiyasına göndərilməlidir.

Təftişçi hüquqlarının potensial sui-istifadəsi ilə bağlı digər şikayətlər və sorğular Vikipediya icması tərəfindən müzakirə edilməlidir.

Hal-hazırda Azərbaycanca Vikipediyada bu hüquqa sahib istifadəçi yoxdur.

Qlobal təftişçi siyasətində də qeyd edildiyi kimi, təftişçi seçiləcək istifadəçilər icma tərəfindən minimum 25-30 dəstək səsi və 70-80% dəstək faizi almalıdırlar. Səsvermə müddəti 15 gün olmalıdır və bu müddət ərzində konkret nəticə əldə edilmədiyi halda müddət bürokrat tərəfindən uzadıla bilər. Bu istifadəçilər Vikimedia Fondunun gizlilik siyasəti və digər vacib qaydalara bələd olmalıdır. Eləcə də bu istifadəçilər 18 yaşından böyük olmalıdırlar, onlara təftişçi hüququ verilməzdən qabaq Vikimedia Fondunun ictimai olmayan məlumatlar üçün gizlilik müqaviləsini imzalamalıdırlar. Bir layihədə minimum iki təftişçi olmalıdır ki, bir-birilərinə nəzarət edə bilsinlər.

Səsvermə uğurla başa çatdıqdan sonra namizədə müvafiq hüquqların verilməsi üçün Meta-Vikidəki Request for permissions səhifəsi vasitəsilə stüardlara müraciət olunmalıdır.

Təftişçi

• Təftişçi seçkisi arxivləri
• m:CheckUser policy

Təftişçi girişləri

• m:Requests for permission – təftişçi istifadəçi icazələrinin verilməsi məqsədilə ilə istifadə olunan səhifə.
• m:User rights log – təftişçilərlə bağlı əlavə edilmə və çıxarılma girişlərini jurnallarını göstərən səhifə. "Hədəf" xanasına İstifadəçi:İSTİFADƏÇİADI@azwiki yazın.

Əlaqəli səhifələr

• m:Steward requests/Checkuser – birdən artıq layihələrlə bağlı təftiş əməliyyatlarının aparılması üçün Meta-Vikidəki müraciət səhifəsi.
• en:Wikipedia:Access to nonpublic information
• Vikipediya:IP blokundan azad olma
• Vikipediya:İstifadəçi qrupları
• m:Privacy policy
• m:Request for CheckUser information
• m:Help:CheckUser
• m:Ombuds commission – bütün vikilər üzrə təftişçi alətlərinə qlobal nəzarət edən sistem.
• [Foundation-l] CheckUser (thoughts) – by Anthere on April 22, 2006, includes a historic background
• {{Təftişçi}} – istifadəçinin təftişçi istifadəçi hüququna malik olduğunu göstərən istifadəçi qutusu şablonu.

Texniki

• mw:CheckUser – funksiyanın necə çalışdığı və vikiyə tətbiqi barədə ətraflı detallı izah.
•   Vikianbarda MediaWiki CheckUser ilə əlaqəli mediafayllar var.