Verilənlərin pozulması

Verilənlərin pozulması (ing. Data corruption) — məlumatların saxlanması, ötürülməsi və ya emalı zamanı onların struktur və məzmun bütövlüyünün itirilməsi nəticəsində yararsız hala düşməsi prosesi.^[1] Bu hadisə nəticəsində fayllar oxuna bilməz, proqramlar işləməz və ya verilənlər təhrif olunmuş formada təqdim oluna bilər. Verilənlərin pozulması həm texniki nasazlıqlar, həm də insan səhvləri səbəbindən baş verə bilər.^[2] Verilənlərin pozulmasının əsas səbəblərinə avadanlıq nasazlıqları, elektrik kəsintiləri, sabit disk zədələnməsi, yaddaş modullarının səhvləri, proqram xətaları və zərərli proqram təminatı daxildir.^[3] Şəbəkə üzərindən ötürülən məlumat paketlərinin itirilməsi və ya bit səviyyəsində dəyişməsi də pozulmaya gətirib çıxara bilər. Pozulmuş məlumat analitik nəticələrin səhv olmasına, sistemlərin dayanmasına və maliyyə itkilərinə səbəb olur. Kritik sənədlərin və ya verilənlər bazalarının zədələnməsi hüquqi və əməliyyat risklərini artırır.^[4]

Haqqında

Zədələnmiş RAM ilə Atari 2600 ekranı.

Zədələnmiş video. "Epilepsiya xəbərdarlığı: Bu videoda parlaq, yanıb-sönən şəkillər var."

Verilənlərin pozulması (ing. data corruption) informasiya texnologiyalarında məlumatların bütövlüyünün itirilməsi hadisəsidir.^[5] Bu hadisə məlumatların saxlanma, ötürülmə və ya emal mərhələlərinin istənilən nöqtəsində baş verə bilər.^[6] Pozulma nəticəsində fayl strukturları dəyişir, bitlər səhv oxunur və nəticədə məzmun ya tamamilə oxunmaz olur, ya da təhrif edilir. Səbəblər çoxşaxəlidir: avadanlıq nasazlığı, proqram xətaları, insan faktoru, elektrik kəsintisi və zərərli proqram təminatı. Bəzən pozulma tək bir bitin dəyişməsi ilə məhdudlaşır,^[7] bəzən isə bütün verilənlər bazasının yararsız hala düşməsinə səbəb olur. İnformasiya sistemləri böyüdükcə və şəbəkələr genişləndikcə, bu risklər daha da artır.^[8] Pozulmanın təsiri əməliyyat fasilələri, maliyyə zərərləri və hüquqi məsuliyyət kimi ciddi nəticələrə gətirə bilər. Müasir təşkilatlar üçün bu problem həm daxili, həm də bulud əsaslı mühitlərdə aktualdır. Araşdırmalar göstərir ki, hətta kiçik miqyaslı səhvlər uzunmüddətli arxiv məlumatlarının etibarlılığına təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən məlumat bütövlüyü idarəetmə strategiyalarının hazırlanması vacib hesab olunur.^[9]

Səssiz pozulma

“Silent” və ya səssiz pozulma, məlumatın zədələnməsinə baxmayaraq sistemin bunu dərhal aşkar etməməsi halını təsvir edir.^[10] Bu vəziyyət xüsusilə təhlükəlidir, çünki istifadəçilər məlumatı etibarlı hesab edərək ondan istifadə etməyə davam edirlər. Səssiz pozulma tez-tez yaddaş modullarında baş verən bit səhvləri və ya sabit diskdəki gizli sektor zədələnmələri ilə əlaqələndirilir. Əksər hallarda bu zədələnmə uzun müddət sonra, məsələn, arxiv faylı açılarkən üzə çıxır.^[11] Məlumat bazalarında səssiz pozulma səhv analitik nəticələrə və səhv qərarlara gətirib çıxara bilər. Bu tip hadisələrdə mənbə səhvini tapmaq çətinləşir, çünki ilkin qeyd və ya log faylları düzgün görünə bilər.^[12] ECC (ing. Error-Correcting Code) yaddaş və RAID strukturları səssiz səhvləri müəyyən qədər azalda bilər, lakin tam qoruma təmin etmir. Elmi tədqiqatlarda və maliyyə sistemlərində səssiz pozulma nəticələrinin təsiri daha kritik olur. Bu səbəbdən məlumatların dövri yoxlanması və təsdiqlənməsi böyük əhəmiyyət daşıyır. İdarəçilər üçün ən yaxşı təcrübə müntəzəm bütövlük testlərinin aparılmasıdır.^[13]

Əks tədbirlər

Verilənlərin pozulmasının qarşısını almaq və riskləri minimuma endirmək üçün çoxsəviyyəli tədbirlər mövcuddur. Ən əsas addım müntəzəm ehtiyat nüsxələrinin yaradılmasıdır ki,^[14] bu da qəfil itkilərdə məlumatın bərpasına imkan verir. Hash və checksum alqoritmləri məlumatın hər ötürülmə və ya saxlanma mərhələsində bütövlüyünü yoxlamağa imkan verir. ECC yaddaş modulları və RAID konfiqurasiyaları bit səhvlərini avtomatik aşkar və qismən düzəldə bilir. Elektrik kəsintilərinə qarşı UPS və sabit enerji mənbələri tətbiq olunur. Proqram təminatında isə transaksiyaların jurnal yazılışı (ing. transaction logging) və atomik əməliyyatlar pozulma riskini azaldır. Bulud xidmətləri üçün çox bölgəli replikasiya və coğrafi ehtiyat nüsxə strategiyaları məsləhət görülür.^[15]^[16] Təşkilatlar üçün təhlükəsizlik siyasətləri, müntəzəm auditlər və avtomatlaşdırılmış monitorinq sistemləri də vacibdir.^[17] Həmçinin, işçi heyətinin məlumat idarəetmə üzrə təlimi insan faktoru ilə bağlı səhvləri minimuma endirir. Sənaye standartlarına uyğunluq (məsələn, ISO/IEC 27001) əlavə etibarlılıq təmin edir. Bu tədbirlərin birlikdə tətbiqi məlumatların uzunmüddətli qorunmasını gücləndirir.^[18]

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ "Read Error Severities and Error Management Logic". 7 aprel 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 aprel 2012.
↑ Scientific American. "Solar Storms: Fast Facts". Nature Publishing Group. 21 iyul 2008. 26 dekabr 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 dekabr 2009.
↑ Steve Bostian. "Rachet Up Reliability for Mission-Critical Applications: Intel Instruction Replay Technology" (PDF). Intel. 2012. 2 fevral 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 yanvar 2016.
↑ "Silent Data Corruption". Google Inc. 2023. İstifadə tarixi: 30 yanvar 2023. Silent Data Corruption (SDC), sometimes referred to as Silent Data Error (SDE), is an industry-wide issue impacting not only long-protected memory, storage, and networking, but also computer CPUs.
↑ Margaret Bierman; Lenz Grimmer. "How I Use the Advanced Capabilities of Btrfs". Oracle Corporation. avqust 2012. 2 yanvar 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2014.
↑ Kelemen, P. Silent corruptions (PDF). 8th Annual Workshop on Linux Clusters for Super Computing.
↑ David Fiala; Frank Mueller; Christian Engelmann; Rolf Riesen; Kurt Ferreira; Ron Brightwell. "Detection and Correction of Silent Data Corruption for Large-Scale High-Performance Computing" (PDF). fiala.me. IEEE. noyabr 2012. 7 noyabr 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 yanvar 2015.
↑ Eric Lowe. "ZFS saves the day(-ta)!". Oracle – Core Dumps of a Kernel Hacker's Brain – Eric Lowe's Blog. Oracle. 16 noyabr 2005. 5 fevral 2012 tarixində orijinalından (Blog) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.
↑ bcantrill. "Shouting in the Datacenter" (Video file). YouTube. 31 dekabr 2008. 3 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.
↑ jforonda. "Faulty FC port meets ZFS" (Blog). Blogger – Outside the Box. 31 yanvar 2007. 26 aprel 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.
↑ David S. H. Rosenthal. "Keeping Bits Safe: How Hard Can It Be?". ACM Queue. 1 oktyabr 2010. 17 dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2014.; Bairavasundaram, L., Goodson, G., Schroeder, B., Arpaci-Dusseau, A. C., Arpaci-Dusseau, R. H. 2008. An analysis of data corruption in the storage stack. In Proceedings of 6th Usenix Conference on File and Storage Technologies.
↑ "Are Disks the Dominant Contributor for Storage Failures? A Comprehensive Study of Storage Subsystem Failure Characteristics" (PDF). USENIX. 25 yanvar 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 yanvar 2014.
↑ Bernd Panzer-Steindel. "Draft 1.3". Data integrity. CERN. 8 aprel 2007. 27 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.
↑ "AWS Service Availability". status.aws.amazon.com. 25 dekabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 iyul 2025.
↑ Hochschild, Peter H.; Turner, Paul Jack; Mogul, Jeffrey C.; Govindaraju, Rama Krishna; Ranganathan, Parthasarathy; Culler, David E.; Vahdat, Amin. Cores that don't count (PDF) // Proceedings of the Workshop on Hot Topics in Operating Systems. 2021. 9–16. doi:10.1145/3458336.3465297. ISBN 9781450384384. 3 iyun 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyun 2021.
↑ HotOS 2021: Cores That Don't Count (Fun Hardware) (ingilis), 27 may 2021, 22 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 iyun 2021
↑ "Silent data corruption in disk arrays: A solution" (PDF). NEC. 2009. 29 oktyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 dekabr 2020.
↑ "A Conversation with Jeff Bonwick and Bill Moore". Association for Computing Machinery. 15 noyabr 2007. 16 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 dekabr 2020.

[1] "Read Error Severities and Error Management Logic". 7 aprel 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 aprel 2012.

[2] Scientific American. "Solar Storms: Fast Facts". Nature Publishing Group. 21 iyul 2008. 26 dekabr 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 dekabr 2009.

[3] Steve Bostian. "Rachet Up Reliability for Mission-Critical Applications: Intel Instruction Replay Technology" (PDF). Intel. 2012. 2 fevral 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 yanvar 2016.

[4] "Silent Data Corruption". Google Inc. 2023. İstifadə tarixi: 30 yanvar 2023. Silent Data Corruption (SDC), sometimes referred to as Silent Data Error (SDE), is an industry-wide issue impacting not only long-protected memory, storage, and networking, but also computer CPUs.

[5] Margaret Bierman; Lenz Grimmer. "How I Use the Advanced Capabilities of Btrfs". Oracle Corporation. avqust 2012. 2 yanvar 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2014.

[6] Kelemen, P. Silent corruptions (PDF). 8th Annual Workshop on Linux Clusters for Super Computing.

[7] David Fiala; Frank Mueller; Christian Engelmann; Rolf Riesen; Kurt Ferreira; Ron Brightwell. "Detection and Correction of Silent Data Corruption for Large-Scale High-Performance Computing" (PDF). fiala.me. IEEE. noyabr 2012. 7 noyabr 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 yanvar 2015.

[8] Eric Lowe. "ZFS saves the day(-ta)!". Oracle – Core Dumps of a Kernel Hacker's Brain – Eric Lowe's Blog. Oracle. 16 noyabr 2005. 5 fevral 2012 tarixində orijinalından (Blog) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.

[9] bcantrill. "Shouting in the Datacenter" (Video file). YouTube. 31 dekabr 2008. 3 iyul 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.

[10] jforonda. "Faulty FC port meets ZFS" (Blog). Blogger – Outside the Box. 31 yanvar 2007. 26 aprel 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.

[11] David S. H. Rosenthal. "Keeping Bits Safe: How Hard Can It Be?". ACM Queue. 1 oktyabr 2010. 17 dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2014.; Bairavasundaram, L., Goodson, G., Schroeder, B., Arpaci-Dusseau, A. C., Arpaci-Dusseau, R. H. 2008. An analysis of data corruption in the storage stack. In Proceedings of 6th Usenix Conference on File and Storage Technologies.

[12] "Are Disks the Dominant Contributor for Storage Failures? A Comprehensive Study of Storage Subsystem Failure Characteristics" (PDF). USENIX. 25 yanvar 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 yanvar 2014.

[CERN2007-13] Bernd Panzer-Steindel. "Draft 1.3". Data integrity. CERN. 8 aprel 2007. 27 oktyabr 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2012.

[14] "AWS Service Availability". status.aws.amazon.com. 25 dekabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 iyul 2025.

[15] Hochschild, Peter H.; Turner, Paul Jack; Mogul, Jeffrey C.; Govindaraju, Rama Krishna; Ranganathan, Parthasarathy; Culler, David E.; Vahdat, Amin. Cores that don't count (PDF) // Proceedings of the Workshop on Hot Topics in Operating Systems. 2021. 9–16. doi:10.1145/3458336.3465297. ISBN 9781450384384. 3 iyun 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyun 2021.

[16] HotOS 2021: Cores That Don't Count (Fun Hardware) (ingilis), 27 may 2021, 22 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 iyun 2021

[17] "Silent data corruption in disk arrays: A solution" (PDF). NEC. 2009. 29 oktyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 dekabr 2020.

[18] "A Conversation with Jeff Bonwick and Bill Moore". Association for Computing Machinery. 15 noyabr 2007. 16 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 dekabr 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]