Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinVergisiz gəlirlər və ya qeyri-vergi daxilolmaları — vergilərdən əldə edilməyən dövlət gəlirləri. Həmçinin dövlətin vergi toplamaqla əldə etmədiyi, digər mənbələrdən qazandığı rəsmi gəlirlər.[1][2] Bu gəlirlər dövlət büdcəsinin strukturunda mühüm yer tutur və müxtəlif iqtisadi, strateji və coğrafi faktorlarla bağlı ola bilər. Vergisiz gəlirlər həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün fiskal siyasətin mühüm tərkib hissəsidir.[3]
Vergisiz gəlirlər dedikdə, dövlətin və ya hökumətin vergilərdən kənar, lakin qanuni və rəsmi yollarla əldə etdiyi gəlirlər başa düşülür. Bu gəlirlər, adətən, təbii resursların istifadəsi, dövlət mülkiyyətinin idarə olunması, xarici yardımlar və digər qeyri-vergi əsaslı mənbələrdən formalaşır.[4]
Vergisiz gəlirlərin əsas mənbələri aşağıdakılardır:[5]
- Təbii resurs gəlirləri – neft, qaz, mədənlər və digər təbii sərvətlərin satışından və ya icarəyə verilməsindən əldə olunan gəlirlər
- Dövlət mülkiyyətindən gəlirlər – dövlət müəssisələrinin mənfəəti, dividendlər, icarə haqları və əmlak satışları
- Xarici yardım və qrantlar – beynəlxalq təşkilatlar və donor ölkələr tərəfindən göstərilən maliyyə dəstəyi
- Strategik icarə haqları – coğrafi və ya strateji mövqedən irəli gələn, məsələn, kanallar və limanlar kimi obyektlərdən istifadə haqqı
- Cərimələr və rüsumlar – inzibati cərimələr, gömrük rüsumları və lisenziya haqları
- Dövlət lotereyaları və qumar vergiləri – bəzi ölkələrdə rəsmi şəkildə təşkil olunan oyunlardan gəlir
Vergisiz gəlirlərin mövcudluğu dövlətin cəmiyyətə qarşı hesabatlılıq səviyyəsini aşağı sala bilər. Bu cür gəlirlər dövlətin vergi toplamağa olan ehtiyacını azaldır, bu isə vətəndaşlarla dövlət arasında olan fiskal əlaqəni zəiflədir. Nəticədə, demokratik hesabatlılıq və iştirakçılıq zəifləyə bilər.[6]}}
Xüsusilə təbii resurslardan asılı ölkələrdə bu hallar "resurs lənəti" və ya "nəft paradoksu" kimi terminlərlə izah olunur. Belə vəziyyətlərdə dövlət yüksək gəlir əldə etsə də, vətəndaşlara daha az sosial xidmət göstərilə bilər və korrupsiya səviyyəsi yüksək olur.[7]
Böyük həcmdə vergi xarici gəlirlərin — adətən tükənən təbii resurslardan, xarici yardımdan və ya Süveyş kanalı kimi strateji icarə haqlarından əldə olunan gəlirlərin — mövcudluğu demokratikləşməni xeyli çətinləşdirdiyi sübuta yetirilmişdir. [8]Bu, ümumilikdə belə izah olunur ki, böyük vergi xarici gəlirlər dövlətlə cəmiyyət arasındakı əlaqələri zəiflədir, hökumətə repressiya və mükafatlandırma (patronaj) siyasətinə sərmayə qoymaq imkanını asanlaşdırır. Bundan əlavə, böyük vergi xarici gəlirlərin mövcudluğu sərvətin yenidən bölüşdürülməsini azaldır. Məsələn, hesablamalara görə xarici yardım Afrika ölkələrinin (xüsusilə Qara Afrikanın) vergi gəlirlərini 10 faiz azaldıb.[9]
Norveç – neft gəlirlərindən əldə olunan vəsaitləri “Neft Fondu” vasitəsilə idarə edir və şəffaflıq prinsiplərinə əməl edir.[10] Səudiyyə Ərəbistanı – əsasən neft ixracından asılı olan dövlət, vergi gəlirlərindən çox, vergisiz gəlirlərlə büdcəsini formalaşdırır. Misir – Süveyş kanalından əldə olunan keçid haqları ölkənin əsas vergisiz gəlir mənbələrindən biridir. Afrika ölkələri – bir sıra ölkələr xarici yardım və beynəlxalq donor dəstəkləri hesabına dövlət fəaliyyətlərini maliyyələşdirirlər.[11]
- ↑ Martin, James. "Land Grading: A Pollution Stopper". Soil Conservation. may 1972: 224–225.
- ↑ Bräutigam, Deborah A., redaktorTaxation and State-Building in Developing Countries: Capacity and Consent. Cambridge: Cambridge University Press. 2008. 18–19.
- ↑ Morrison, Kevin M. Oil, Non-Tax Revenue, and the Redistributional Foundations of Regime Stability. Duke University Seminar on Global Governance and Democracy. Duke University. 24 oktyabr 2006.
- ↑ See Mahdavy, Hossein. The Patterns and Problems of Economic Development in a Rentier Stare: The Case of Iran // Cook, Michael A. (redaktor). Studies in Economic History of the Middle East. London: Oxford University Press. 1970.
- ↑ Zainulabideen, Farhan; Iqbal, Zafar. "Taxation and Good Governance and the Influence of Non-Tax Revenues on a Polity: The Pakistani Experience". Policy Perspectives. 6 (2). iyul–dekabr 2009: 73–98.
- ↑ von Haldenwang, Christian; Ivanyna, Maksym. "A Comparative View on the Tax Performance of Developing Countries: Regional Patterns, Non-Tax Revenue and Governance". Economics. 6. 23 avqust 2012.
- ↑ Prichard, Wilson; Salardi, Paola; Segal, Paul. "Taxation, non-tax revenue and democracy: New evidence using new cross-country data". World Development. 109. sentyabr 2018: 295–312.
- ↑ Ossowski, Rolando; Gonzáles, Alberto. Manna from heaven: The impact of nonrenewable resource revenues on other revenues of resource exporters in Latin America and the Caribbean (PDF) (Hesabat). İnter-American Development Bank. 2012. səh. 17.
- ↑ Mourre, Gilles; Reut, Adriana. "Non-tax revenue in the European Union: A source of fiscal risk?". Policy Watch. 26. 7 iyun 2018: 198–223.
- ↑ "Les recettes non fiscales". Fourum dela performance. 6 yanvar 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Ross, Michael. "Does Oil Hinder Democracy". World Politics. 53 (3). 2001: 325–361.