Vergi kateqoriyası — müəyyən gəlir səviyyələrinə uyğun tətbiq olunan vergi dərəcəsini ifadə edən bir anlayış. Bu sistem, fərqli gəlir səviyyələrinə malik vergi ödəyicilərinin müxtəlif faizlərlə vergi ödəməsini təmin etmək üçün tətbiq olunur və proqressiv vergi sisteminin əsas mexanizmlərindən biridir.[1] Vergi kateqoriyaları, adətən, artan gəlir səviyyələrinə uyğun olaraq artan vergi faizlərini əhatə edir. Bu sistemdə vergi ödəyicisinin bütün gəliri eyni dərəcə ilə vergiyə cəlb olunmur; əksinə, gəlirin müəyyən hissələri müxtəlif kateqoriyalara bölünərək hər biri üçün uyğun vergi dərəcəsi tətbiq olunur. Bu səbəbdən vergi yükü gəlirdən asılı olaraq dəyişir.[2]
Vergi kateqoriyaları sistemi, adətən, proqressiv vergi modelinə əsaslanır. Bu modelə görə, gəliri az olan şəxslər aşağı vergi dərəcəsi ilə, gəliri yüksək olan şəxslər isə daha yüksək vergi dərəcəsi ilə vergiyə cəlb edilir. Bu sistem sosial ədalətin təmin olunmasına xidmət edir və gəlir bərabərsizliyinin azaldılmasına yönəlib.[3]
Vergi kateqoriyası tətbiq edilərkən ümumi gəlir müxtəlif intervallara (məsələn, 0–10,000 AZN, 10,001–20,000 AZN və s.) bölünür. Hər interval üçün fərqli vergi dərəcəsi təyin olunur. Bu zaman "marjinal vergi dərəcəsi" (son gəlir hissəsinə tətbiq olunan faiz) və "orta vergi dərəcəsi" (ümumi gəlirə tətbiq olunan ümumi faiz) anlayışları istifadə olunur.[4]
Vergi kateqoriyaları bir çox ölkələrdə fərqli formalarda tətbiq olunur. Məsələn, ABŞ-da federal gəlir vergisi sistemi 7 əsas vergi kateqoriyasına bölünür,[5] Almaniyada vergi dərəcələri tədricən artır, lakin müəyyən gəlir səviyyəsindən sonra sabitləşir.[6] Skandinaviya ölkələrində isə həm gəlir vergisi, həm də sosial təminat haqları yüksək proqressivliklə tətbiq olunur.[7]
Azərbaycanda fiziki şəxslərin gəlir vergisi proqressiv şəkildə hesablanır. Məsələn, müəyyən bir məbləğədək olan aylıq gəlirə 14% vergi tətbiq olunduğu halda, bu həddi aşan məbləğə 25% vergi tətbiq edilir. Bu yanaşma sosial bərabərliyin təmin olunmasına yönəlmişdir.
- ↑ "Individual income tax rates". www.ato.gov.au. Australian Taxation Office. İstifadə tarixi: 7 April 2020.
- ↑ "Canadian income tax rates for Individuals – current and previous years". Cra-arc.gc.ca. 14 January 2014. 5 April 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 April 2014.
- ↑ "Lembaga Hasil Dalam Negeri". İstifadə tarixi: 16 September 2020.
- ↑ "Lembaga Hasil Dalam Negeri". 23 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2020.
- ↑ "Miscellaneous tax amendments – 2011 Budget Review" (PDF). 6 February 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 May 2023.
- ↑ "賦稅法令相關之行政規則". Tax Administration, Ministry of Finance, ROC. 16 November 2012. 27 January 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 February 2013.
- ↑ "Income tax rates for individuals (Find out about)". Ird.govt.nz. 7 April 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 April 2014.