Valyuta nəzarəti — valyuta əməliyyatlarının aparılması zamanı valyuta qanunvericiliyinə əməl olunmasına valyuta nəzarəti orqanlarının və agentlərinin nəzarəti.
Doktrinal tərif (Maliyyə hüququ dərsliyinin 4-cü nəşrinə görə N.İ. Ximiçeva, 2008): "Valyuta nəzarəti Rusiya hökumətinin, valyuta nəzarəti orqanlarının və agentlərinin valyuta əməliyyatlarının həyata keçirilməsində valyuta qanunvericiliyinə riayət edilməsinə nəzarətidir."
Valyuta nəzarəti agentləri banklar, vneseconobank, eləcə də peşəkar qiymətli kağızlar bazarı iştirakçıları, gömrük orqanları və vergi orqanlarıdır.
Valyuta tənzimləməsinin qaydaları və tələbləri əməliyyatların növündən asılı olaraq fərqlənir. Bununla birlikdə, bank tərəfindən həyata keçirilən valyuta nəzarətinin standart prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir[1]:
- Sənədlər toplusu;
- Xüsusi bir hesab açmaq (lazım olduqda);
- İdarəetmə prosedurları;
- Müqavilənin qeydiyyatı (lazım olduqda);
- Bütün tələb olunan reyestrlərdə əməliyyat haqqında məlumatın əks olunması;
- Əməliyyatın icrası, rezervasyon proseduru;
- Ehtiyat vəsaitlərinin miqdarının qaytarılması;
- Əməliyyatın bağlanması;
- Hesabat hazırlığı[2].
Əksər ölkələrdə xarici birja idarələri çox yayılmışdır. Məsələn, bir çox qərb Avropa ölkəsi II Dünya Müharibəsindən dərhal sonra illərdə birja nəzarəti həyata keçirdi. Tədbirlər tədricən mərhələli şəkildə mərhələli idi, çünki müharibədən sonrakı iqtisadiyyatın qitədə durmadan gücləndi; Birləşmiş Krallıq, məsələn, 1979-cu il oktyabrın 1990-cı ildəki məhdudiyyətlərinin sonuncusunu çıxardı.
Fransada birinci dünya müharibəsindən sonra mübadilə idarələri başladı. Daha sonra 1939-1967-ci illər arasında yenidən ortaya çıxdı. Çox qısa bir kəsilmədən sonra 1968-ci ildə birja nəzarət, 1984-cü ildə rahatlaşdı və nəhayət 1989-cu ildə ləğv edildi[3].
- ↑ UK Exchange Controls end, New York Times, 24 October 1979 Arxivləşdirilib 29 iyul 2020 at the Wayback Machine Retrieved 26 September 2018
- ↑ "The Use of Foreign Exchange Controls to Promote Economical Stability". earnforex.com. 7 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 July 2013.
- ↑ La politique de change de la France des années 1980 Arxiv surəti 11 oktyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-10-11 at the Wayback Machine, sur aesplus.net (consulté le 1er mai 2011)