Mübadilə məzənnəsi və ya valyuta məzənnəsi (ing. Exchange rate) — bir ölkənin pul vahidinin digər ölkənin pul vahidinə nisbətən dəyəri. Valyuta məzənnəsi beynəlxalq ticarət, kapital axınları, investisiya və turizm kimi iqtisadi fəaliyyətlərdə mühüm rol oynayır. Bu məzənnə vasitəsilə ölkələrarası mal və xidmətlərin mübadiləsi aparılır.
.jpg)
Valyuta məzənnələri iki əsas sistemdə fəaliyyət göstərə bilər: sərbəst dəyişən məzənnə sistemi və sabit məzənnə sistemi. Sərbəst dəyişən sistemdə məzənnələr bazar qüvvələri — yəni tələb və təklif əsasında formalaşır. Sabit sistemdə isə mərkəzi bank valyutanın müəyyən səviyyədə qalması üçün müdaxilə edir.
Valyuta məzənnələri adətən ikitərəfli məzənnə (məsələn, 1 ABŞ dolları = 1.70 Azərbaycan manatı) və ya effektiv məzənnə şəklində göstərilə bilər. Effektiv məzənnə, bir valyutanın bir neçə əsas xarici valyutaya qarşı orta çəkili dəyərini ifadə edir.
Valyuta məzənnəsində baş verən dəyişikliklər inflyasiya, faiz dərəcələri, ticarət balansı, iqtisadi artım, geosiyasi hadisələr və spekulyativ amillər kimi bir sıra daxili və xarici faktorların təsiri ilə baş verir.
Məzənnə dəyişiklikləri ölkənin ixrac və idxal imkanlarına, həmçinin ümumi iqtisadi sabitlik və rəqabət qabiliyyətinə mühüm təsir göstərir. Bu səbəbdən valyuta məzənnəsi makroiqtisadi siyasətin mühüm elementlərindən biri sayılır.[1][2]
İki müxtəlif valyutanın qiymət nisbəti kimi xarakterizə olunan m.m. aşağıdakı üsullarla müəyyən olunur:
1. Birbaşa kotirovka – 1 vahid milli valyutanın müəyyən həcmdə xarici valyuta ilə ifadə olunması. Məsələn, 1 Azərbaycan manatı = 1,18 ABŞ dolları;
2. Dolayı kotirovka – müəyyən həcmdə milli valyutanın 1 vahid xarici valyuta ilə ifadə olunması. Məsələn, 1 ABŞ dolları = 0,85 Azərbaycan manatı;
3. Çarpaz kotirovka – iki valyutanın hər birinin 3-cü valyutaya nəzərən məzənnəsi vasitəsilə bir-birində ifadəsi. Məsələn, 1 ABŞ dolları = 0,85 Azərbaycan manatı; 1 ABŞ dolları = 1,65 gürcü larisi təşkil edirsə, onda 1 Azərbaycan manatı = 1,65/0,85 = 1,94 gürcü larisi
a. Nominal valyuta məzənnəsi – valyuta bazarında 2 müxtəlif valyutanın bir-birinə mübadilə edildiyi məzənnə;
b. Real valyuta məzənnəsi – valyutaları müqayisə olunan ölkələrdə nisbi inflyasiya səviyyəsi də nəzərə alınmaqla hesablanmış cari məzənnə:
burada,
Er – real məzənnə,
En – real məzənnə,
Pf – tərəfdaş ölkədəki qiymət səviyyəsi (inflyasiya),
Pd – ölkədə qiymət səviyyəsi (inflyasiya)
c. Nominal effektiv valyuta məzənnəsi – milli valyutanın bir neçə xarici valyutaya nəzərən dəyişməsi indeksi. Bu zaman həmin valyutaların milli valyuta bazarında iştirak səviyyəsi də nəzərə alınır.
d. Real effektiv valyuta məzənnəsi – milli valyutanın bir neçə valyutaya nəzərən orta çəkili dəyişmə indeksi
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-04-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-20.
- ↑ "Digital pul mübadiləsi". 2021-01-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-26.