Vəngli (əvvəlki adı: Vanklu[1]; Vənkli[2]) — Azərbaycan Respublikasının[3][4][5] Qarabağ iqtisadi rayonunun[6] Ağdərə rayonunun Vəngli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd, Vəngli kənd inzibati ərazi dairəsinin mərkəzi[3][4][5].
| Vəngli | |
|---|---|
 | |
| 40°03′28″ şm. e. 46°32′44″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Region | Qarabağ iqtisadi rayonu |
| Rayon | Ağdərə rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.031 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Rəsmi dili | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +994 26 |
| Poçt indeksi | AZ5900 |
| Nəqliyyat kodu | 32 |
  Vəngli | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Vəngli kəndi uzun müddət Alban Xaçın knyazlığının mərkəzi olub. Xaçın knyazlığının ən görkəmli rəhbərlərindən olan Həsən Cəlalın iqamətgahı olan Holanaberd qalası ilə üzbəüz, Ağdərə rayonunun Vəngli kəndində Xaçın çayının sol sahilində dağın üstündə ucaldılmış məşhur Gəncəsər monastrı Qafqaz Albaniyası xristian memarlığının ən görkəmli abidələrindən biridir. Monastrın divarında daş üzərindəki epiqrafik yazıdan məlum olur ki, bu abidə "yüksək və böyük Arsax ölkəsinin hökmdarı, geniş vilayətin çarı, Böyük Həsənin nəvəsi, Vaxtanqın oğlu, Həsən Calal Dövlə və anası Xorişə xatun tərəfindən 1216–1238-ci illərdə inşa edilmişdir". 1261-ci ildə monqol-tatar işğalçıları tərəfindən İranın Qəzvin şəhərində qətlə yetirilmiş Həsən Cəlalın oğlu knyaz Atabəy gətirib Gəncəsər monastırında dəfn etmişdir. Bu monastır 1511-ci ildən 1836-cı ilədək, yəni Rusiya sinodunun rəsmi qərarı ilə Alban kilsəsi ləğv edilənədək diofizit alban xristianlarının iqamətgahı olmuşdur.[7]
Azərbaycan SSR-nın inzibati-ərazi bölgüsünə görə, Vəngli kəndi Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində Mardakert rayonunun Vənkli[2] (Vanklu[1]) kənd Sovetinin mərkəzi idi[1][2]. Muxtar vilayətində separatçı hərəkətləri[8] başlayandan sonra, Azərbaycan Respublikasının 26 noyabr 1991-ci il tarixli Qanunu ilə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin ləğv edilməsi qərara alınmışdı[9][10]. Həmin Qanunla Mardakert rayonunun Ağdərə rayonu adlandırılması, Mardakert şəhərinin Ağdərə şəhəri adlandırılması da qərara alınmışdı[9][10]. Lakin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 25 avqust 1992-ci il tarixli Qərarı ilə Ağdərə rayonunun bəzi yaşayış məntəqələrinin Tərtər rayonunun tərkibinə verilməsi qərara alınmış[11], 13 oktyabr 1992-ci il tarixli 327 saylı Qərarı ilə isə Ağdərə rayonunun ümumiyyətlə ləğv edilərək ərazisi qonşu Ağdam, Tərtər və Kəlbəcər rayonları arasında bölüşdürülməsi qərara alınmışdı[12]. Vəngli kəndi də Kəlbəcər rayonuna birləşdirilən kəndlərdən biri idi[12]. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 29 dekabr 1992-ci il tarixli 428 saylı Qərarı ilə Kəlbəcər rayonunun Vənkli kəndi Vənkli kəndi[13] adlandırılmışdır.[14]
Qarabağ müharibəsinin başlandığı ilk günlərdən ermənilər bu kənddə nəzarəti tam ələ keçirərək buradan qonşu azərbaycanlı kəndlərinə hücum etməyə, günahsız insanları qırmağa başladılar. Bunun qarşısını almaq üçün Azərbaycan ordusu 1992-ci ilin yayında təşkil etdiyi hücum zamanı həmin ilin avqustun 23-də kəndi erməni işğalçılarından təmizlədi. Lakin 1993-cü ilin əvvəlində Ermənistan ordusu yenidən hücuma keçərək kəndi işğal etdi. 2023-cü il sentyabrın 19–20-də Azərbaycan Ordusunun Qarabağda keçirdiyi antiterror əməliyyatı nəticəsində Vəngli kəndi Azərbaycanın nəzarətinə qayıtmışdır.[15]
7 noyabr 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və oğulları Heydər Əliyev Vəngli kəndində olublar[16].
27 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının 5 dekabr 2023-cü il tarixli Qanununu təsdiq etmişdi[17][18], bununla Ağdərə rayonunun yenidən yaradılması[18], Vəngli kəndinin də Ağdərə rayonunun tərkibinə daxil edilməsi qərara alınmışdı[19].
21 avqust 2025-ci ildə Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Vəngli kəndində fərdi evlərin və infrastrukturun bərpası sahəsində görülən işlərlə tanış olmuş, sakinlərlə görüş keçirmişdilər[20].
Kənddə 1238-ci ildə tikilmiş və Qafqaz Albaniyası memarlığının incisi sayılan Gəncəsər monastırı yerləşir. Kənd ərazisindəki XII əsrdə tikilmiş Qanzasar məbədinə görə belə adlanmışdır.
Kənd Xaçınçayın sol sahilində, yüksək dağlıq ərazidə yerləşir. Havası yay zamanı sərin, yağışlı, qışda isə soyuq və qarlı keçir. Kəndin ətrafı meşələrlə örtülüdür, buna görə havası təmiz və səfalıdır.
2005-ci ildə separatçı rejim tərəfindən Dağlıq Qarabağda keçirilmiş əhalinin siyahıyaalmasına əsasən Vəngli kəndinin əhalisinin faktiki sayı 1280 nəfər, qeydiyyatdakı əhalinin sayı 1284 nəfər təşkil edirdi[21]. Vənglidə məskunlaşmış ermənilər vaxtilə buraya İran ərazisindən köçürülmüşlərin törəmələri idi[15].
2025-ci ilin 15 avqust tarixində 22 ailə, ümumilikdə 83 nəfər Vəngli kəndinə qayıdıbdır[20].
- ↑ 1 2 3 Тәртиб едәнләр: Мелников С. А. вә Мирзәјевә А. Һ. АЗӘРБАЈҸАН ССР ИНЗИБАТИ-ӘРАЗИ БӨЛҜҮСҮ 1968-ҹи ил ИЈУЛУН 10-нәдәк ОЛАН ВӘЗИЈЈӘТӘ ҜӨРӘ ТӘРТИБ ЕДИЛМИШЛИР (ҮЧҮНҸҮ НӘШРИ). Бакы: АЗӘРНӘШР. Редактор: Исајев А. М. Бәдии редактору: В. Сејтин. Техники редактору: С. Миркишијева. Корректорлары: Е. Гулам гызы, Б. Мәшодијева. 1968. Səhifə 112.
- ↑ 1 2 3 АЗӘРБАЈҸАН ССР. ИНЗИБАТИ-ӘРАЗИ БӨҜҮСҮ. 1977-ҹи ил ЈАНВАРЫН 1-нә ОЛАН ВӘЗИЈЈӘТӘ ҜӨРӘ ТӘРТИБ ЕДИЛМИШДИР (ДӨРДҮНҸҮ НӘШРИ). Бакы: АЗӘРНӘШР. Тәртиб едәнләр: Ч. Һ. Ибраһимов вә С. А. Мелников. Редаксија һејәти: А. М. Исајев, Б. Ә. Будагов, Г. Ә. Гејбуллајев. 1979. Səhifə 114.
- ↑ 1 2 "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024". www.azstat.org (az.).
- ↑ 1 2 İNZİBATİ ƏRAZİ BÖLGÜSÜ TƏSNİFATI, 2024 (PDF). BAKI: AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT STATİSTİKA KOMİTƏSİ. Təsnifat T.Y.Budaqovun rəhbərliyi ilə Y.X.Yusifov, V.H.Məmmədəlizadə, L.H.Salamzadə və F.E.Qocayev tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. 2024. Səhifə 31.
- ↑ 1 2 "İNZİBATİ ƏRAZİ BÖLGÜSÜ TƏSNİFATI , 2024". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 2024.
- ↑ "Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası. 7 iyul 2021-ci il.
- ↑ Qafqaz Albaniyasının məbədləri[ölü keçid]
- ↑ "Декларация о провозглашении Нагорно-Карабахской Республики". 7 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 avqust 2012.
- ↑ 1 2 "Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 26 noyabr 1991-ci il. İstifadə tarixi: 2025-12-05.
- ↑ 1 2 ""Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi qaydası barəsində AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ALİ SOVETİNİN QƏRARI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 26 noyabr 1991-ci il. İstifadə tarixi: 2025-12-05.
- ↑ "Azərbaycan Respublikası Ağdərə rayonunun bəzi kəndlərinin Tərtər rayonunun inzibati ərazi bölgüsünə daxil edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN QƏRARI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 25 avqust 1992-ci il. İstifadə tarixi: 2025-12-05.
- ↑ 1 2 "Azərbaycan Respublikasının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişiklik edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN QƏRARI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 13 oktyabr 1992-ci il. 2022-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-29.
- ↑ Kəndin adı yanlışlıqla "Vəngli" yerinə bir daha "Vənkli" kimi qeyd edilmişdir."
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının bəzi yaşayış məntəqələrinin tarixi adlarının bərpası və dəqiqləşdirilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN QƏRARI". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 29 dekabr 1992-ci il. 2022-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-10.
- ↑ 1 2 modern.az. "Prezidentin getdiyi Vəngli kəndində olanlar - Məşhur italiyalı niyə üzr istəmişdi... - MARAQLI". modern.az (az.). 31 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 aprel 2024.
- ↑ "İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Kəlbəcər rayonunun Vəngli kəndində olublar". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı (az.). 07 noyabr 2023. İstifadə tarixi: 2025-12-05.
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı (az.) (28 dekabr 2023 tarixində nəşr olunub). 27 dekabr 2023. 27 dekabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 dekabr 2023.
- ↑ 1 2 "Алиев подписал закон о создании Агдеринского района". Интерфакс—Азербайджан. 27 dekabr 2023. 27 dekabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 dekabr 2023.
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun yaradılması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası (az.). 5 dekabr 2023-cü il. İstifadə tarixi: 2025-12-05.
- ↑ 1 2 "İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdərədə Vəngli və Kolatağ kəndlərinin sakinləri ilə görüşüblər". Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı (az.). 21 avqust 2025. İstifadə tarixi: 5 dekabr 2025.
- ↑ İnzibati-ərazi bölgüsü və cinsinə görə hazırkı və daimi əhali Arxivləşdirilib 2011-03-02 at the Wayback Machine — səh. 10