Urxan Ələkbərov

Akademik Urxan Ələkbərov 28 aprel 1943-cü ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. O, 1965-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Biologiya fakültəsini bitirmiş və həmin il SSRİ Elmlər Akademiyasının Ümumi Genetika İnstitutunun (Moskva şəhəri) əyani aspiranturasına daxil olmuşdur.^[2]

U.K. Ələkbərov 1968-ci ildə elmlər namizədi, 1978-ci ildə elmlər doktoru elmi dərəcəsini, 1984-ci ildə isə professor elmi adını almışdır. O, 1983-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) müxbir üzvü, 1989-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilmişdir.^[3]

Urxan Ələkbərov əmək fəaliyyətinə 1963-cü ildə, ali məktəbin əyani şöbəsinin tələbəsi olduğu zaman başlamışdır. O, 1963-1965-ci illərdə Bakı şəhəri 16 saylı fəhlə-gənclər axşam məktəbində biologiya və kimya müəllimi kimi çalışmışdır.^[4] 1965-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Moskva şəhərində yerləşən Ümumi Genetika İnstitutunun əyani aspiranturasına daxil olmuş, 1968-ci ildə elmi dərəcə alaraq AMEA-da fəaliyyətə başlamışdır. O, 1968-1978-ci illərdə AMEA-nın Botanika İnstitutunda əvvəlcə kiçik elmi işçi, daha sonra elmi katib, elmi işlər üzrə direktor müavini və direktor vəzifələrində çalışmışdır. 1987-1996-cı illərdə isə AMEA-nın vitse-prezidenti olmuşdur.^[5] U.K. Ələkbərov 1988-2002-ci illərdə AMEA Genetika və Seleksiya İnstitutunun direktoru vəzifəsində fəaliyyət göstərmiş, 2002-2007 illərdə BP tərəfindən idarə edilən ABƏŞ şirkətində insan inkişafı meneceri, 2007-2011-ci illərdə AMEA Rəyasət Heyətində müşaviri kimi çalışmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 dekabr 2011-ci il tarixli Sərəncamı ilə Urxan Ələkbərov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının rektoru təyin edilmişdir.^[6]

Həyat yoldaşı - Rəna Ağabəyli
Oğlu - Fərid Ələkbərli
Oğlu - Ramiz Ələkbərov

Urxan Ələkbərov (beynəlxalq elmi ədəbiyyatda Urkhan Alekperov kimi də tanınır) ətraf mühitin təbii, iqtisadi, sosial və siyasi komponentlərdən ibarət vahid sistem kimi idarə edilməsi sahəsində dünyada tanınmış alim və inkişaf üzrə ekspertdir. “Yaşıl” təfəkkür və həyat tərzi (demoqrafiya və istehlak mədəniyyəti) və “yaşıl” iqtisadiyyata əsaslanan ekoloji sivilizasiya (ekosivil) konsepsiyasının müəllifidir. Davamlı və inklüziv inkişafın planlaşdırılması sahəsində ixtisaslaşmış akademik Urxan Ələkbərov 1994-2022-ci illərdə BMT-nin bir sıra qurumları, o cümlədən BMTİP, YUNESKO, YUNICEF ilə müqavilələr əsasında Azərbaycan, bir sıra Avropa və Asiya ölkələrində inkişaf layihələrinə rəhbərlik edib. 2000-2010-ci illərdə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının Prezidenti tərəfindən idarə edilən Davamlı inkişaf üzrə Şuranın (London) üzvü olmuşdu. Dövlət idarəetmə, davamlı inkişaf və ekoloji sivilizasiya istiqamətlərində mühüm elmi töhfələr vermiş, biomüxtəlifliyin qorunması, genetik sistemlərin davamlılığının təmin olunması, antimutagen, antikanserogen və geroprotektiv amillərin kəşfi və tətbiqi problemlərinə həsr olunmuş əsərlərin müəllifidir. U. Ələkbərov 1981-1986-ci illərdə “Ətraf mühit mutagen və kanserogenlərə qarşı beynəlxalq komissiya”-nın 5 üzvdən biri olmuşdu. Komissiyanın digər üzvləri ABŞ (Bruce Ames, Lee Watenberg), Yaponiya (Tsuneo Kada) və’ Isveç (Class Ramel) alimləri idi. Bəd xassəli şişlər və erkən qocalma proseslərin qarşısının alınması üçün əhəmiyyətli olan yekun hesabatı Komissiya tərəfindən 1986-ci ildə dərc edildi.^[7]

Akademik Ələkbərov 400-ə yaxın elmi əsərlərin, o cümlədən 41 kitabın müəllifidir. Onun əsərləri arasında davamlı insan inkişafı və inklüziv inkişafa həsr olunmuş dünyanın ilk orta məktəb və universitet səviyyəli dərslikləri xüsusi yer tutur.

Akademik Ələkbərov ABŞ, Böyük Britaniya, Hollandiya, Fransa, Türkiyə və digər ölkələrdə fəaliyyət göstərən nüfuzlu beynəlxalq komitələrin, məsləhət və idarəetmə şuralarının, həmçinin elmi jurnalların redaksiya heyətlərinin üzvü kimi fəaliyyət göstərib və göstərməkdədir. O, BMT İnkişaf Proqramı (Nyu-York), Dünya Bankı (Vaşinqton), Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (London) kimi beynəlxalq təşkilatlarda, habelə dünyanın aparıcı universitetlərində - Miçiqan Universiteti (Ann Arbor), Kanzas Universiteti (Lowrence), Kolambia Universiteti (Nyu-York), Texas Universiteti (College Station), Texas Universiteti (San Antonio), Rutgers Universiteti (Brunswick), , Lehay Universiteti (Bethlehem), Kaliforniya Universiteti (San Francisco) – ABŞ, Stokholm Universiteti (İsveç), Ankara Universiteti, Adana Universiteti (Türkiyə), Qreifsvald Universiteti (Almaniya), Tel-Əviv Universiteti (İsrail) və digər ölkələrin universitetlərində davamlı inkişaf və ekoloji sivilizasiyanın idarə olunmasına dair mühazirələr oxumuş və seminarlar keçirmişdir.

O, həmçinin UNESCO-nun “İnsan və Biosfer” (MaB) Proqramı üzrə Azərbaycan Milli Komitəsinin sədri kimi fəaliyyət göstərmiş, 1985-ci ildən etibarən UNESCO, BMTİP və UNICEF-in müxtəlif layihələrində məsləhətçi və ekspert qismində iştirak etmişdir.

İnsan potensialına əsaslanan “Davamlı inkişaf” konsepsiyasının praktikada tətbiqi üçün Ələkbərov 2001-2007-ci illərdə BP tərəfindən idarə olunan Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat şirkəti tərkibində özəl sektorda dünyada ilk olan “Davamlı insan inkişafı” mərkəzini yaratmış və həmən illər ərzində bu mərkəzə rəhbərlik etmişdir. Onun rəhbərliyi dövründa müəllifi olduğu layihələr 2005-ci ildə İnnovativ ideya və fəaliyyət üzrə Londonda, 2007-ci ildə isə Asiya və Yaxın Şərq regionu üzrə qlobal Helios mükafatına layiq görülmüşdür.

Akademikin dünyada baş verən qlobal proseslərə dair fikirləri və sitatları isə Mahatma Qandi, Bill Qeyts, Barak Obama, Jimmi Karter, Pan Gi Mun və digər görkəmli şəxsiyyətlərin düşüncələri ilə yanaşı, nüfuzlu beynəlxalq nəşrlərdə müntəzəm olaraq dərc olunur.

1. Ekoloji sivilizasiya (ekosivil) konsepsiyasının müəllifi - Urxan Ələkbərov 1998-ci ildə “Enerji, Ekologiya, İqtisadiyyat” jurnalında dərc olunan “İnsan Fəaliyyətlərinin Ekolojiləşməsi” adlı məqaləsində “ekosivil” (ekoloji sivilizasiya) anlayışını insan cəmiyyətinin inkişafında yeni mərhələ kimi ilk dəfə irəli sürmüş və bu konsepsiya ilə iqtisadi və sosial qərar qəbuletmədə ekoloji dəyərlərin inteqrasiyasını vurğulamışdır.
2. Baza dərsliklərinin müəllifi - O, dünyada ilk dəfə 2018-ci ildə Azərbaycan və rus dillərində, 2019-cu ildə isə ingilis dilində nəşr olunmuş “İnklüziv İnkişafın İdarə Edilməsi Əsasları” adlı dərslikdə 12 iqtisadi, sosial, ekoloji və demoqrafik göstəriciyə əsaslanan inklüziv inkişafın planlaşdırılması və idarə edilməsinə dair unikal konsepsiyanı təqdim etmişdir.
3. Dövlət idarəçiliyində liderlik - Urxan Ələkbərov yeni dövlət idarəçilik texnologiyalarının təşviqində sinergetik, komplementar və rezonans idarəetmə metodlarını irəli sürərək, onları HSG (Yüksək Standart İdarəçilik) və ESG (Ekoloji, Sosial və İdarəetmə) dövlət idarəçiliyi strategiyalarına daxil edən təşəbbüsləri ilə seçilir.
4. Beynəlxalq dialoqa töhfələr - Onun davamlı inkişaf və enerji transformasiyası üzrə araşdırmaları beynəlxalq platformalarda, o cümlədən COP iqlim konfranslarında müzakirə olunmuş, həmçinin ilk dəfə “davamlı inkişafın idarə edilməsi” üzrə yeni akademik ixtisasları inkişaf etdirərək müvafiq dərsliklərin müəllifi olmuşdur.
5. Davamlı enerji transformasiyası - O, Azərbaycanın enerji keçidi sahəsində beynəlxalq qabaqcıl təcrübəsini təhlil və təqdim etmiş, müqayisəli araşdırmalarında isə ölkənin enerji transformasiyası indeksinin OECD və G7 ölkələrindən daha yüksək olduğunu göstərmişdir.

• 2011 - hal hazıra qədər, Rektor, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası (DİA);
• 2011 - hal hazıra qədər, Kafedra müdiri, Davamlı İnkişaf kafedrası, DİA;
• 2007 - 2011, AMEA-ın Rəyasət Heyəti, müşavir, AMEA;
• 2002-2007, BP – AİOC menecer;
• 1988-2002, direktor, Genetika və Seleksiya İnstitutu, AMEA;
• 1987-1996, vitse-prezident, AMEA;
• 1968-1978, kiçik elmi işçi, elmi katib, elmi işlər üzrə direktor müavini, direktor, Botanika İnstitutu, AMEA.

• 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikasında elm və təhsilin inkişafında uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə “Şərəf” ordeni ilə təltif edilib;
• 2019-ci ildə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018) yubiley medalı” ilə təltif edilib;
• 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasında elmin və təhsilin inkişafındakı xidmətlərinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib;
• 2007-ci ildə BP şirkəti tərəfindən Asiya və Yaxın Şərq regionu üzrə regional “Helios” mükafatına layiq görülüb (Dubay);
• 2005-ci ildə BP şirkəti tərəfindən İnnovativ ideya və fəaliyyət üzrə qlobal “Helios” mükafatına layiq görülüb (London);
• 1986-ci ildə “Şərəf nişanı” ordeni ilə təltif edilib;
• 1981-ci ildə “Əməkdə fərqlənməyə görə” orden ilə təltif edilib;
• 1974-ci ildə Azərbaycan Respublika Komsomolun elm üzrə mükafatı ilə təltif edilib.

Urxan Ələkbərov 400-ə yaxın elmi əsərin və 38 kitabın müəllifidir.

1. Антимутагенез: теоретические и практические аспекты (1984);
2. İnsan inkişafı (2003);
3. Davamlı insan inkişafı və ekoloji sivilizasiyanın əsasları (2013);
4. Sürdürülebilir insani gelişim ve ekoloji sivilizasyonun esasları (2014);
5. İnsan inkişafının əsasları (2016);
6. Davamlı inkişaf və ekoloji sivilizasiyanın idarə edilməsinin əsasları (2017);
7. İnkluziv inkişafın idarə edilməsinin əsasları (2018).

1. Alakbarov U.K. The sustainable development strategy of the Republic of Azerbaijan as a tool for successful energy transition, International Journal of Humanities and Social Development Research, 2024, Special issue, pp.7-10.
2. Алакбаров У. К. Подготовка государственных служащих в области управления устойчивым развитием как фактор формирования инклюзивного общества, Журнал Государственная служба, 2023, том 25, № 5, pp. 55-60.
3. Алакбаров У. К. Устойчивое инклюзивное развитие Азербайджана: значение кадрового потенциала, Государственная служба, 2019, том 21, № 5, c. 6-11.
4. Alakbarov U.K., Lawrence J. E. S. Energy Efficiency as an Indicator of Sustainable Development Policy: The Azerbaijan Experience, Journal of Sustainable Development (CCSE), 2017, vol. 10, no. 3, pp. 187-193.
5. Алакбаров У. К. Кадровая политика в целях устойчивого pразвития как приоритет государственной политики Азербайджанской Республики, Проблемы управления, № 1 (58), 2016, c. 40-42.
6. Alakbarov U.K., Lawrence J. E. S. Towards ecological civilization: ideas from Azerbaijan, Journal of Human Resource and Sustainability Studies, 2015, vol.3, pp.93-100.
7. Alakbarov U.K. Effective management of resources to support sustainable development and move towards ecological civilization: Experience of the Republic of Azerbaijan, Journal of Human Resource and Sustainability Studies, 2014, 2, pp. 131–135.
8. Alakbarov U.K. Natural antimutagens for environmental quality management and transition to ecological civilization, NATO Science for Peace and Security Series A: Chemistry and Biology, 2013, pp. 219–225.
9. Alakbarov U.K. Human Capacity Building for Sustainable Development and Security, International Journal of Civil Service Reform and Practice, 2013. no. 1, pp. 131–140.
10. Alekperov U., Aliev A., Rustamova A., Jafarova S., Modification by compositional antimutagens of the key stages of a mutation process, Turk J Biol, 2003, vol. 27, pp. 137-143.
11. Alakbarov U., Guliyeva R., Alekperov R., Plant antimutagens and their mixtures in inhibition of genotoxic effects of xenobiotics and aging processes, European Journal of Cancer Prevention, 2002, vol. 11, no. 3, pp. 235-240.
12. Alakbarov U.K., Gashimova U.F. Fluctuating dermatoglyphical asymmetry in human population exposed to anthropogenic contamination, Turkish Journal of Biology, 1997, vol. 21, no. 4, pp. 391–397.
13. Alakbarov U., Mirzazade G., Mamedova A., Modification of hereditary and non-hereditary variations by antimutagens, Vestnik Rossiĭskoĭ akademii meditsinskikh nauk, 1995, no. 1, pp. 51-55.
14. Alakbarov U.K. Comparative anatomical analysis of organs of Pisum sativum (Fabaceae) seedlings cultivated in an actual space flight, Botanicheskii Zhurnal (St. Petersburg), 1987, vol. 72, no. 9, pp. 1269-1270.
15. Aliyev A. A., Mekhti-Zade E. R., Mashinskiy A. L., Alekperov U. K. Modification of cytogenetic and physiological effects of space flight factors by biologically active compounds, NASA Technical Memorandum 87987, 1986, pp. 1-12.
16. Ramel C., Alekperov U., Ames B., Kada T., Wattenberg L. İnhibitors of mutagenesis and their relevance to carcinogenesis (Report by ICPEMC expert group). Mutation Research, v.168, 1986, p.47-65.
17. Alekperov U.K., Abutalybov M.G., Bagirova A.D. Modification by Ionol of natural and induced chromosomal aberrations in crepis capillaris L. (Wallr.), Radiation and Environmental Biophysics, 1975, vol. 12, pp. 1-5.
18. Дубинин Н.П., Щербаков В.К., Алекперов У.К. Цитогенетический анализ антимутагенного действия ионола. Генетика, №9, 1966, с. 135-140.

• Dövlət İdarəçilik Akademiyası
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

• DİA Rektorunun Tədqiqat Arxivi
• AMEA-nın Həqiqi Üzvü Ələkbərov Urxan Kazım oğlu Profili
• Urxan Ələkbərovun Academia.edu Profili