Ukraynada növbəti prezident seçkiləri

Ukraynanın "Hərbi vəziyyətin hüquqi rejimi haqqında" qanununun 19-cu maddəsi hərbi vəziyyət şəraitində prezident, parlament və yerli seçkiləri qadağan edir,^[8] qanunun 10-cu maddəsinə görə isə hərbi vəziyyət altında ikən Ukrayna Prezidentinin, parlamentinin və Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətlərinə xitam verilə bilməz.^[9][10] Ukrayna Konstitusiyasının 108-ci maddəsinə əsasən Ukrayna Prezidenti öz vəzifə səlahiyyətlərini Ukraynanın seçilmiş yeni prezidenti vəzifəsinə başlayana qədər icra etməlidir,^[11] hətta hazırkı prezident Volodimir Zelenskinin 2019-cu ildə seçildiyi 5 illik müddət sona çatsa belə, o, sonrakı prezident and içənə qədər hüquqi şəkildə bu vəzifənin icrasına davam edə bilər.^[12]

Qanuni qadağa ilə yanaşı, Ukraynada həm hökumət, həm də müxalifət siyasətçiləri Rusiya ilə müharibə davam etdiyi üçün təhlükəsizlik və köçkün seçicilərlə bağlı narahatlıqları nəzərə alaraq, 2024-cü il seçkilərinin mümkünlüyünü şübhə altına aldılar.^[2][12] Rusiya 2024-cü ilin oktyabrına qədər Ukrayna ərazisinin 18%-nə nəzarət edir^[13] və 14 milyona yaxın ukraynalı ya xaricə qaçıb, ya da ölkə daxilində didərgin düşüb.^[2][12][8] Seçkilərin təxirə salınması üçün digər səbəblərə isə seçicilər üçün təhlükə və Rusiyanın bombardmanı nəticəsində səsvermə prosesinin mümkün pozulması,^[8][14] Ukraynanın Rusiya nəzarətindəki ərazilərində vətəndaşlarının səs verə bilməməsi,^[14] əsgərlərin səs verə bilməməsi və ya seçkilərdə namizəd kimi iştirak edə bilməməsi,^[12] zədələnmiş seçki infrastrukturu,^[12] milyonlarla köçkün seçicini əks etdirmək üçün yenilənməmiş köhnəlmiş seçici reyestri,^[8] hərbi vəziyyətlə bağlı seçki kampaniyalarının məhdudlaşdırılması və məhdud hüquqlar^[8] və müxalifət namizədləri üçün ədalətli rəqabət ortamının olmaması^[15] və büdcənin olmaması daxildir.^[12]

Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutu tərəfindən 2023-cü ilin oktyabrında açıqlanan sorğuya əsasən, ukraynalıların 81%-i müharibə bitənə qədər seçkilərin keçirilməsini istəmir^[16] və 200-dən çox vətəndaş cəmiyyəti institutu, QHT və insan haqları qrupları rəsmi olaraq müharibə zamanı seçkilərin keçirilməsinə qarşı çıxıb.^[14] Zelenski 2023-cü ilin noyabrında Avropa Həmrəyliyi partiyasından olan deputat Oleksiy Honçarenkonun Zelenskinin seçkiləri 31 mart 2024-cü ildə keçirmək barədə qərara gəldiyinə dair iddiasına cavab kimi "indi bunun üçün uyğun vaxt deyil" demişdir.^[17] Noyabrın sonlarında Ali Radada təmsil olunan bütün siyasi partiyalar hərbi vəziyyət başa çatanadək hər hansı bir milli seçkinin keçirilməsinin təxirə salınması barədə razılaşdıqları sənədi imzaladılar^[18] və hərbi vəziyyətin ləğv olunmasından sonra, ən tez 6 ay sonra baş tutacaq və müharibədən sonra keçiriləcək ilk seçkiləri tənzimləyəcək xüsusi qanunlar üzərində çalışmaq barədə razılaşdılar.^[19]

Seçkilərin təxirə salınması Rusiya hökumət nümayəndələri tərəfindən tənqid edilib. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov iddia edib ki, bu addım Zelenskini formal legitimlikdən məhrum edib.^[20]

Ukrayna Prezidenti iki turlu sistemlə beş il müddətinə seçilir, birinci turda heç bir namizəd mütləq səs çoxluğu əldə etməzsə, birinci turdan üç həftə sonra ikinci tur təşkil olunur. Konstitusiyanın 103-cü maddəsinə əsasən, prezidentin səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verildiyi halda, yeni prezidentin seçilməsi üçün seçkilər əvvəlki prezident vəzifəsini tərk etdikdən sonra, 90 gün ərzində keçirilməlidir.^[21]

Konstitusiyaya görə prezident beş il olmaqla, iki müddətdən artıq vəzifədə qala bilməz, baxmayaraq ki, yalnız Leonid Kuçma iki müddət vəzifədə olub.^[22]