Uçek Lanqmeytonq və ya Çekla Lanqmeytonq əfsanəsi – Qədim Kanqleypak (erkən Manipur) xalq nağılı.[1][2] Bu, Hayainu (digər adı Nonqdam Atombi) adlı bir qızın hekayəsidir. O, zalım ögey anasının pis rəftarına dözə bilmədiyi üçün özünü "Lanqmeytonq" (Meitei dilində "Kərgədan quşu" (hornbill)) quşuna çevirir.[1][2][3][4][5]
| Uçek Lanqmeytonq | |
|---|---|
| Uçek Lanqmeytonq və ya Çekla Lanqmeytonq | |
 | |
| Cinsi | qadın[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
"Uçek" (/u.cek/) — Meytey dilində "quş" deməkdir. "Lanqmeytonq" (/laŋ.məi.ton/) və ya "Lanqmeydonq", "Lanqmeytonq" — Meytey dilində Hornbill (Kərgədan quşu) cinsinə aid quş növlərini ifadə edir.[6] "Çekla" (/cek.la/) — Meytey dilində başqa bir "quş" sözüdür, lakin gündəlik nitqdə çox istifadə olunmur.[7]
Hayainunun faciəsi Hayainunun anası o, uşaq ikən vəfat edir. Atası yenidən evlənir və o, ögey anası və (bəzi versiyalarda) ögey qardaşı ilə birlikdə yaşamağa başlayır. Atası onu çox
sevsə də, ögey anası ondan nifrət edir. Atası ailəsi üçün daha çox pul qazanmaq məqsədilə başqa bir yerə köçür və Hayainunu ögey anasının qayğısına buraxır. Atası getdikdən sonra ögey anası onu bütün ev işlərini görməyə məcbur edir. O, hər gün ot və dərman bitkiləri toplamalı, balıq tutmalı və bazarda satmalı olur. Lakin bütün bu zəhmətinə baxmayaraq, ögey anası ona nifrət edir və hər gün onu döyür. Zaman keçdikcə ögey anasının zorakılığı daha da artır. Bəzən onu otağa salıb, yemək vermədən ac saxlayır.[8][9] Ögey ananın zülmü bir gün Hayainu və dostları saçlarını "çenqi" ilə yuyanda, ögey anası sahəyə yayılmış inəkləri görür. Onun Hayainunun sahəyə baxmadığını düşünərək qəzəblənir və onu döyür. Başqa bir gün dostları Hayainunu ertəsi gün keçiriləcək festivala dəvət edirlər. Əvvəlcə o, tərəddüd edir, lakin sonra razılaşır. Ögey anası onun festivala qatılmaq istədiyini öyrənir və səhər tezdən öz övladı ilə birlikdə ata evinə gedərək Hayainunun bütün gözəl paltarlarını və zinət əşyalarını özü ilə aparır. Hayainu evdə tək qaldıqdan sonra bu hiylənin fərqinə varır və üzülərək festivala getmir. Undan qurtuluş: Quşa çevrilmək Ögey anasının işgəncələri artdıqca Hayainunun həyatında göz yaşları yeganə yoldaşı olur. Bir gecə yuxusunda anası ona "Lanqmeydonq" (Hornbill) quşlarının dünyasına getməsini məsləhət görür. Anası ona gölün yaxınlığında hər gün uçan quşlardan lələklərini istəməsini və həmin lələkləri bədəninə tikərək uçmasını tapşırır. Hayainu yuxudan oyanır və həmin yerə gedərək quşlardan lələklər istəyir. Quşlar ona acıyıb lələklərini verirlər. O, bir səbət dolusu lələk topladıqdan sonra üzərinə paltar sarıyır və lələkləri ona tikir. Bu zaman ögey qardaşı onu görür və getməməsi üçün yalvarır. Lakin o, izah edərkən işini tamamlayır. Elə bu anda, quş sürüsü yenidən uçaraq gəlir və Hayainu onları çağıraraq özünü havaya qaldırmalarını istəyir. Quşlar onu qanadlarının üstünə alaraq öz dünyalarına aparırlar. Atasının peşmançılığı Ögey qardaşı hadisəni anasına danışır və o, bu xəbərə çox sevinir. Lakin bir müddət sonra Hayainunun atası evə qayıdır. Qızının yox olduğunu görüb ögey anasından soruşsa da, cavab almır. Oğlunun hadisəni danışmasından sonra qəzəblənən ata, ögey ananı evdən qovur (bəzi versiyalarda sadəcə döyür). Hayainunun yoxluğuna çox kədərlənən ata hər gün çölə çıxaraq qızına qayıtması üçün yalvarır. Nəhayət, bir gün Hayainunu bir quş sürüsü ilə birlikdə göydə görür. Ata ona yemək təklif edir və qayıtmasını istəyir, lakin Hayainu artıq insan dünyasına aid olmadığını və quş həyatı ilə birləşdiyini bildirir. Bunu deyərək, uçub gedir və bir daha geri qayıtmır.[4][10][11][12]
2010-cu ildə bu xalq nağılı Meitei dilində (Manipuri dilində) Latın qrafikası ilə komiks kitabı şəklində nəşr olunub. Müəllifi Subadanidir.[13] 2011-ci ildə isə Meitei əlifbası ilə "Çekla Lanqmeytonq" adı altında nəşr edilmişdir və bu, ilk Meitei qrafikalı komiks kitabı olmuşdur.[14]
Ratan Tiyam, "Uçek Lanqmeidonq (Quşların xoru)" adlı teatr tamaşası hazırlamışdır.[15][16][17][18] Tamaşa 1979-cu ildə keçirilən "Şri Ram Mərkəzi Milli Dram festivalı"nda təqdim olunaraq tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.[19] 2008-ci ildə bu əfsanə əsasında "Uçek Lanqmeidonq" adlı animasiya filmi çəkilmişdir.[20][21] 2016-cı ildə bu xalq əfsanəsi uşaqların ifasında teatr tamaşası şəklində yenidən səhnələşdirilmişdir.[22]
- ↑ 1 2 Handoo, Jawaharlal; Siikala, Anna-Leena. Folklore and Discourse (ingilis). Zooni Publications. 1999. ISBN 978-81-7342-054-2.
- ↑ 1 2 Enact (ingilis). Pauls Press. 1978.
- ↑ Singh, Moirangthem Kirti. Folk Culture of Manipur (ingilis). Manas Publications. 1993. ISBN 978-81-7049-063-0.
- ↑ 1 2 "Human turning into Uchek Langmei Meena Uchek Langmei Onba". e-pao.net.
- ↑ Ahuja, Chaman. Contemporary Theatre of India: An Overview (ingilis). National Book Trust, India. 2012. ISBN 978-81-237-6492-4.
- ↑ Sharma, H. Surmangol. Langmeiton // Learners' Manipuri-English dictionary. Digital Dictionaries of South Asia. 2006.
- ↑ Sharma, H. Surmangol. Chekla // Learners' Manipuri-English dictionary. Digital Dictionaries of South Asia. 2006.
- ↑ First Sun Stories: Unusual Folk Tales from the North East (ingilis). Katha. 2005. 43. ISBN 978-81-89020-33-0.
- ↑ First Sun Stories: Unusual Folk Tales from the North East (ingilis). Katha. 2005. 44. ISBN 978-81-89020-33-0.
- ↑ Rajkumari, Yaisna. "Manipuri Folktales". Indian Literature. 59 (1 (285)). 2015: 53–59. ISSN 0019-5804. JSTOR 44479262.
- ↑ Singh, Babu I. r. Manipuri Fungga Waree (manipüri). 2005. 74.
- ↑ Singh, Babu I. r. Manipuri Fungga Waree (manipüri). 2005. 75.
- ↑ Subadani, Ksh. Illustrated Folk Tales Of Manipur. 2010. 46.
- ↑ "Meetei Mayek Folktale comic released: 18th dec11 ~ E-Pao! Headlines". www.e-pao.net.
- ↑ Freund, Philip. Oriental Theatre: Drama, Opera, Dance and Puppetry in the Far East (ingilis). Peter Owen. 2005. ISBN 978-0-7206-1208-0.
- ↑ Ahuja, Chaman. Contemporary Theatre of India: An Overview (ingilis). National Book Trust, India. 2012. ISBN 978-81-237-6492-4.
- ↑ "Quarterly Journal". Quarterly Journal (ingilis) (8). 1979. İstifadə tarixi: 2023-04-06.
- ↑ "The India Magazine of Her People and Culture". The India Magazine of Her People and Culture (ingilis). No. 11. A. H. Advani. 1990. İstifadə tarixi: 2023-04-06.
- ↑ Thiyam, Ratan; Nagpal, Kavita. Chakravyuha (ingilis). Seagull Books. 1998. ISBN 978-81-7046-093-0.
- ↑ "'Uchek Langmeidong' : Animation film released: 05th apr08 ~ E-Pao! Headlines". e-pao.net.
- ↑ "Scenes from "Uchek Langmeidong" :: Manipuri Animation Film ~ Pictures from Manipur". www.e-pao.net.
- ↑ "CCC Uchek Langmeidong a taste of children theatre By Rajmani Ayekpam". e-pao.net.